Phát triển nông nghiệp: Cần cách làm mới để có kết quả mới

Bộ trưởng Bộ NN&PTNT Lê Minh Hoan: Ngành nông nghiệp dù có thắng lợi mà không có chỗ dựa là bà con nông dân thì cũng rất khó - Ảnh: VGP/Đỗ Hương

Đây là những chia sẻ của Bộ trưởng Bộ NN&PTNT Lê Minh Hoan trước thềm Xuân mới Ất Tỵ. Với góc nhìn sâu rộng về phát triển nông nghiệp đa giá trị, Bộ trưởng Lê Minh Hoan mong muốn sự chung tay của tất cả các bộ ngành, địa phương để tạo nên một nền nông nghiệp phát triển bền vững.

Thưa Bộ trưởng, tổng kim ngạch xuất khẩu nông lâm thủy sản năm 2024 đạt mức cao kỷ lục 62,5 tỷ USD, chiếm tới 71,6% xuất siêu cả nước. Bộ trưởng nhìn nhận thế nào về kết quả này?

Bộ trưởng Lê Minh Hoan: Có được kết quả này, đầu tiên chúng ta phải trân quý người nông dân, nhất là những bà con đã chịu tổn thất sau cơn bão số 3. Dù thắng lợi gì mà không có chỗ dựa là bà con nông dân thì rất khó. Có lẽ chúng ta cần công bằng hơn trong những đánh giá, bởi doanh nghiệp, Bộ NN&PTNT, hay các bộ, ngành là những người tạo ra sự kết nối, liên lạc trong chuỗi sản xuất.

Kết quả này cũng cho thấy sựnăng động của các địa phương trong việc chuyển đổi từ tư duy sản xuất nông nghiệp sang kinh tế nông nghiệp. Điều ấy đã thẩm thấu dần vào trong xã hội. Bà con nông dân, chính quyền địa phương đều biết rằng chỉ đạo sản xuất phải kết nối được tới thị trường. Trước đây, chúng ta có tư duy phải thúc đẩy sản xuất nhiều hơn, nhưng quan điểm ấy giờ cần thay đổi, cùng với sản xuất phải áp dụng thêm tư duy kinh tế, xúc tiến thương mại, tìm kiếm thị trường.

Hiệu quả phát triển từ việc rộng mở các thị trường cũng cho thấy nhu cầuthị trường rất đa dạng. Mỗi thị trường có tiêu chuẩn, quy chuẩn, có giá trị riêng, có những hàng rào kỹ thuật. Thông tin từ Bộ NN&PTNT, Bộ Ngoại giao hay Bộ Công Thương, giữa cơ quan, tổ chức đã cố gắng chuyển về một cách nhanh nhất cho các địa phương, đến tận bà con nông dân. Tư duy sản xuất theo thị trường đã từng bước được hình thành. Như vậy, không đơn giản là câu chuyện sản xuất - mua bán nữa, mà là sự định hình thói quen sản xuất theo tín hiệu thị trường, nghĩa là chúng ta bán cái thị trường cần, chứ không phải bán cái mà chúng ta có.

Chúng ta vừa phát triển những thị trường cũ, vừa mở ra những thị trường mới, việc này cũng giảm thiểu rủi ro ở nhiều thị trường.

Việc duy trì, phát triển hơn nữa những kết quả đã đạt được, giúp người nông dân đảm bảo tốt hơn cuộc sống vẫn là một nhiệm vụ khó khăn, nhưng chúng ta vẫn có thể lạc quan nếu biết cách khai thác tốt hơn những gì có trong tay.

Bộ trưởng có cho rằng người nông dân là trung tâm của chuỗi giá trị sản phẩm nông nghiệp? Điều gì cần nhất cho bà con nông dân lúc này?

Bộ trưởng Lê Minh Hoan: Năm qua, Bộ NN&PTNT đã ký Nghị định thư xuất khẩu sầu riêng đông lạnh sang Trung Quốc, góp phần tăng dần tỉ trọng sản phẩm chế biến, thứ luôn có giá trị gấp hàng chục, hàng trăm lần. Hay cà phê, lâu nay người dân chỉ quan tâm bán hạt cà phê, nước pha ra từ hạt cà phê... Trong khi, bã cà phê có thể tái sử dụng làm giá thể trồng rau thủy canh, làm phân bón cải tạo đất, thậm chí chế biến thành mỹ phẩm. Nhiều quốc gia đã áp dụng nguyên lý tuần hoàn vào bã cà phê. Họ lấy bã cà phê trồng nấm, rồi lấy toàn bộ phế phụ phẩm còn lại sau thu hoạch nấm làm thức ăn chăn nuôi.

Tôi mong chúng ta đừng nhìn vào giá trị của một nông sản cụ thể, bởi đó là tầng thấp nhất trong chuỗi giá trị - bán thô sản phẩm. Nếu cứ giữ cái nhìn cục bộ, đơn ngành, rất khó để tăng giá trị cho nông sản. Thế giới đang thay đổi chóng mặt, chúng ta vẫn còn dư địa để có thể làm tốt hơn.

Tôi hy vọng cả ngành nông nghiệp, các bộ ngành liên quan và đặc biệt là cơ quan truyền thông cùng nghĩ và làm khác đi. Hãy luôn trăn trở rằng bà con đang cần mình lắm. Chúng ta phải là chiếc "la bàn" để bà con đi đúng hướng, chứ đừng để bà con hoang mang, nản lòng, bởi khi rơi vào tâm lý ấy, bà con sẽ giảm năng suất làm việc.

Sản xuất nông nghiệp có đặc thù là phụ thuộc chặt chẽ vào thời tiết. Nắng nóng cũng lo, mưa nhiều cũng lo, mưa sớm cũng lo, mưa muộn cũng lo. Thay vì để ý đến những điều đó, hãy nghĩ nhiều hơn đến những giá trị tích cực mà bà con có thể tiếp nhận.

Bộ trưởng Bộ NN&PTNT luôn suy nghĩ về việc trí thức hóa người nông dân - Ảnh: VGP/Đỗ Hương

Bộ trưởng có nhắc đến công tác truyền thông hiện nay giúp thúc đẩy sản xuất, xin Bộ trưởng nêu rõ hơn suy nghĩ của mình về công tác này đối với ngành nông nghiệp?

Bộ trưởng Lê Minh Hoan: Trước đây, chúng ta có khái niệm "tuyên truyền" chủ trương, chính sách, đường lối theo hướng từ trên xuống dưới, nhưng chiều ngược lại thì chưa có mấy. Bối cảnh hiện tại đặt ra vấn đề, truyền thông phải là một kênh "truyền dẫn", nghĩa là cần có tương tác 2 chiều. Là một trưởng ngành, nhưng chắc chắn một Bộ trưởng như tôi không thể đi hết tất cả vùng, miền trên cả nước. Tôi vẫn rất cần thêm kênh thông tin từ báo chí.

Không hề quá khi cho rằng, truyền thông tạo ra giá trị gia tăng cho một nền kinh tế. Tôi để ý thấy, cứ khi nào truyền thông nhắc đến một nông sản, kể một câu chuyện nào đó, như cam Cao Phong, nhãn Hưng Yên, vải thiều Lục Ngạn hay xoài Đồng Tháp thì lập tức bà con ở đó bán được giá. Rõ ràng, những sản phẩm báo chí đã tạo ra giá trị thặng dư cho người nông dân chứ không còn dừng ở việc phản ánh, hay góp thêm một tiếng nói với bà con giúp vượt quá khó khăn. Tôi mong muốn, rằng những năm tới sẽ ít dần việc phải trả lời, phỏng vấn báo chí. Thay vào đó, bằng những hoạt động thực tế, cơ quan truyền thông sẽ cùng Bộ trưởng trao đổi thông tin, kể cho nhau nghe những câu chuyện để nắm được nền sản xuất đang có điểm nghẽn ở chỗ nào, đâu là những tấm gương, những mô hình cần lan tỏa.

Trước thềm năm mới, Bộ trưởng có điều gì nhắn nhủ tới toàn ngành nông nghiệp và có những kỳ vọng gì cho phát triển ngành?

Bộ trưởng Lê Minh Hoan: Đến thời điểm này, có thể khẳng định tăng trưởng của ngành nông nghiệp đã vượt xa mục tiêu của nhiệm kỳ 2021-2025, chẳng hạn mục tiêu năm 2030 xuất khẩu rau quả đạt 5 tỷ USD thì nay đã vượt mốc 7 tỷ USD. Ngành nông nghiệp, vì thế, phải định hướng những nhiệm vụ mới, làm sao để tăng tốc, đột phá hơn nữa trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

Việt Nam có hơn 33 triệu ha đất liền và khoảng 100 triệu ha biển, nhưng nông nghiệp trong thời đại mới có lẽ đã đến lúc vượt khỏi địa giới hành chính. Kết nối để tạo ra đa tầng giá trị hơn, tương tự như sản xuất nông nghiệp tuần hoàn, mới là biện pháp để Việt Nam không bỏ lỡ thời cơ trong giai đoạn hiện nay. Tôi từng có dịp tháp tùng Tổng Bí thư, Chủ tịch nước, Thủ tướng, Chủ tịch Quốc hội công du một số quốc gia, và nhận thấy rõ rằng nếu chậm chân chút xíu, nông sản Việt có thể mất luôn cơ hội mở cửa thị trường ở một khu vực tiềm năng.

Đất đai nông nghiệp vốn dĩ chỉ có vậy, nếu như không muốn nói là ngày càng nhỏ lại vì xu hướng đô thị hóa, công nghiệp hóa, thi công hạ tầng giao thông. Sản xuất có tăng trưởng nhưng sẽ có lúc chạm ngưỡng giới hạn. Nông nghiệp còn đang đối mặt với thách thức về lao động, người dân tha hương đổ về các khu công nghiệp. Các làng quê bây giờ hầu hết là những người già. Những nghề truyền thống, nông, đặc sản vùng miền, bởi vậy, mà có nguy cơ mai một nếu không tìm được lớp thế hệ kế cận. Hợp tác là xu thế bắt buộc, cũng là dịp để chúng ta tự soi chiếu lại bản thân xem còn khoảng trống nào bị đứt đoạn hay bỏ quên.

Trong cơn mưa dưới chân có thể là bùn, nhưng phía xa có cầu vồng đứng đợi. Muốn thấy cầu vồng thì chắc chắn phải chịu bẩn một chút. Ngành nông nghiệp vẫn còn rất nhiều khó khăn nhưng chúng ta có thể cùng nhau thay đổi cách nhìn, cách làm để phát triển.

Xin cảm ơn những chia sẻ của Bộ trưởng!

Đỗ Hương (thực hiện)