Phát triển văn hóa gắn với bản sắc 'người Hải Phòng'

Hải Phòng luôn có lối đi riêng phát triển văn hóa gắn với bản sắc người Hải Phòng.

Tiên phong, khát khao đổi mới và hào sảng

Theo TS Trần Thị Hoàng Mai, Giám đốc Sở Văn hóa Thể thao, Du lịch Hải Phòng, ngay từ thuở khai thiên lập địa, Hải Phòng đã là vùng đất mà cư dân tiếp xúc với biển. Điều này rất quan trọng vì những cư dân có tư duy hướng biển, tiếp xúc với biển thì cách nhìn, cách nghĩ “khoáng đạt” hơn so với những vùng miền khác, đây cũng là nét rất riêng, “cá tính” người Hải Phòng.

Bên cạnh phẩm chất cao đẹp, đáng quý của người nông dân vùng đồng bằng Bắc bộ, người Hải Phòng còn có những phẩm chất cao đẹp khác được hình thành qua rất nhiều thế hệ, phẩm chất của con người luôn hướng ra biển lớn với tấm lòng cởi mở, hiên ngang, đầy khí phách, khao khát đổi mới, yêu tự do, trung thực, ngay thẳng và rất nhạy bén… tạo nên một phong cách riêng của người Hải Phòng, phong cách “ăn sóng, nói gió” và mang sức hút mạnh mẽ mà không phải địa phương nào trong cả nước cũng có.

Lịch sử đã chứng minh, người Hải Phòng luôn biết thể hiện những phẩm chất quý báu này để vượt qua muôn vàn khó khăn, gian khổ, thậm chí vượt qua cả chính mình để đi tới thành công và những nét tính cách ấy chính là bản sắc để lại dấu ấn sâu đậm trong ngôn ngữ, kiến trúc và sinh hoạt thường ngày của người dân thành phố Cảng.

Cho dù ở bất cứ nơi nào, người Hải Phòng vẫn luôn mang theo những cá tính riêng của thành phố biển với niềm tự hào “hiên ngang chỉ biết ngẩng đầu”. Những nét truyền thống văn hóa quý giá này luôn là nền tảng vững chắc, là vốn quý, là động lực rất quan trọng tạo nên hệ giá trị văn hóa của Hải Phòng, cần phải giữ gìn, phát huy mạnh mẽ nhiều hơn nữa trong công cuộc xây dựng, phát triển thành phố.

TS. Trần Thị Hoàng Mai – Giám đốc Sở VHTT & DL Hải Phòng luôn tự hào “Tôi người Hải Phòng”.

Với vị thế của TP Cảng, Hải Phòng là nơi lưu dấu nhiều sự kiện quan trọng của đất nước, đặc biệt là từ giai đoạn người Pháp bắt đầu xây dựng Cảng Hải Phòng năm 1874. Theo cuốn Lịch sử Hải Phòng, tập 3, Nhà xuất bản Sự thật xuất bản năm 2021, “TP Hải Phòng, đô thị - cảng biển, được hình thành trong những thập niên cuối của thế kỷ XIX. Từ bến Ninh Hải bên sông Cấm, một tụ điểm buôn bán, đã nhanh chóng trở thành cửa khẩu giao thương quốc tế, trung tâm công nghiệp-thương mại, đầu mối giao thông, có vị trí chiến lược quân sự quan trọng, phục vụ đắc lực công cuộc khai thác thuộc địa của thực dân Pháp”.

Theo GS.TS Trương Quốc Bình, Viện Văn hóa Nghệ thuật Quốc gia Việt Nam, nguyên Phó Cục trưởng Cục Di sản Văn hóa, vào thời cận đại, Hải Phòng là hải cảng lớn nhất của xứ Bắc Kỳ, đầu mối giao thông quan trọng trên đường hàng hải quốc tế và là một trung tâm công nghiệp, có Nhà máy xi măng đầu tiên ở Đông Dương. Chính vì thế, Hải Phòng trở thành một trong những cái nôi đánh dấu sự ra đời của giai cấp công nhân và phong trào công nhân Việt Nam. Trong cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, Hải Phòng là một trong những trung tâm của phong trào cách mạng. Trong đó, giai đoạn 1955-1975, với vai trò là TP Cảng lớn nhất miền Bắc, Hải Phòng tiếp nhận phần lớn hàng viện trợ quốc tế và là căn cứ xuất phát của đường Hồ Chí Minh trên biển.

TS. Đoàn Trường Sơn, Hội Khoa học Lịch sử Hải Phòng cho rằng, miền đất Hải Phòng hội tụ các hình thái đồi, núi, sông ngòi, đồng bằng, biển và hải đảo, luôn có những biến đổi sâu sắc trong suốt hàng nghìn năm lịch sử. Nổi bật, khi đảo Cát Hải - Cát Bà còn gắn với đất liền, biển ở xa, người nguyên thủy đã có mặt nơi rừng núi này. Hiện tại, các nhà khảo cổ đã phát hiện tại Hải Phòng có 4 di chỉ khảo cổ quốc gia là: Cái Bèo - Tràng Kênh - Việt Khê - Núi Voi, minh chứng cho quá trình xuất hiện, phát triển của người Việt cổ, từ sơ kỳ đồ đá đến thời đại kim khí, khoảng 6.000 đến 2.000 năm trước. Đây cũng là thời các Vua Hùng dựng nước…

Do những biến cố lớn trong lịch sử, xã hội, tự nhiên và công cuộc khai hoang lấn biển, biển lùi đến đâu, phù sa bồi đắp đến đâu là người Hải Phòng tiến đến đó. Tinh thần ấy, ý chí ấy đã trở thành truyền thống của các thế hệ người Hải Phòng cho đến ngày nay.

Hải Phòng phát triển văn hóa gắn với bản sắc người Hải Phòng.

Cũng theo TS. Đoàn Trường Sơn, trong thời kỳ Bắc thuộc và chống Bắc thuộc, với vị trí cửa ngõ, khu vực Hải Phòng đã có những cuộc giao lưu và đụng độ Bắc thuộc sớm nhất, quyết liệt nhất... Thời cận đại, ngày 19/7/1888, Toàn quyền Đông Dương ra Nghị định thành lập Hội đồng thành phố của các thành phố Hà Nội và Hải Phòng, chính thức khẳng định Hà Nội, Hải Phòng cùng thành phố Sài Gòn là những thành phố loại I, đứng đầu của toàn Đông Dương. Vai trò đô thị - Cảng biển quốc tế Hải Phòng đã dần trở thành thời kỳ phát triển mới theo tiến trình lịch sử đất nước...

Không gian sáng tạo đậm“chất Hải Phòng”

Hải Phòng là một trong sáu TP trực thuộc Trung ương, đô thị loại I, trung tâm cấp quốc gia, là trung tâm kinh tế, văn hóa, y tế, giáo dục, khoa học... của cả nước. Hải Phòng không chỉ được biết đến với những tên gọi thân quen như thành phố Cảng, thành phố Hoa Phượng Đỏ, thành phố Công nghiệp, mà nơi đây còn nổi tiếng là mảnh đất “Địa linh - Nhân kiệt”, giàu truyền thống văn hóa - lịch sử.

PGS.TS Đặng Thị Phương Anh, Trường Đại học Khoa học - Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội cho rằng, Hải Phòng có tiềm năng rất lớn để trở thành một trung tâm sáng tạo văn hóa nghệ thuật đẳng cấp, nếu có chiến lược phát triển đúng đắn. Để có được thành công thì yếu tố cốt lõi là xác định bản sắc riêng - Không sao chép mô hình của các TP khác, mà tạo ra một không gian sáng tạo mang “chất Hải Phòng” - năng động, mạnh mẽ, giàu tính biển cả và giao thương. Thành phố cần kết hợp văn hóa - công nghệ - kinh tế tạo thành một không gian sáng tạo không chỉ phục vụ nghệ thuật mà phải tạo ra giá trị kinh tế, thu hút đầu tư và sinh kế cho người dân. Bên cạnh đó, để phát triển bền vững, TP cần có sự hợp tác với các đối tác chiến lược, đó là sự tham gia của doanh nghiệp, nghệ sĩ, nhà nghiên cứu, startup sáng tạo và các quỹ văn hóa...

Là TP phát triển gắn liền với biển, với sự phát triển của cảng biển nên đất và người Hải Phòng mang khí phách riêng. Hiện, người Hải Phòng tiếp tục kế thừa, phát huy những giá trị được vun bồi trong suốt chiều dài lịch sử và tiếp tục phấn đấu không ngừng để xây dựng TP Cảng vào nhóm những TP có trình độ phát triển cao hàng đầu Châu Á vào năm 2045.

Hải Phòng có tiềm năng rất lớn để trở thành một trung tâm sáng tạo văn hóa nghệ thuật đẳng cấp.

Theo GS.TS Phạm Hồng Tung, nguyên Viện trưởng Viện Việt Nam học và Khoa học phát triển, Đại học Quốc gia Hà Nội, cùng đất nước bước vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên của toàn cầu hóa trên nền tảng cách mạng công nghiệp mới, lối sống nói riêng và toàn bộ đời sống văn hóa Hải Phòng chắc chắn có nhiều biến đổi nhanh chóng và sâu sắc. Việc nghiên cứu và chủ động định hướng phát triển, lan tỏa, củng cố một số xu hướng lối sống tích cực, hiện đại, văn minh và lành mạnh là tất yếu và vô cùng bức thiết; cần tiếp tục phát huy những nét đẹp truyền thống của đất và người Hải Phòng; phát triển những xu hướng lối sống hiện đại, văn minh; hướng tới một bản sắc văn hóa, lối sống Hải Phòng trong kỷ nguyên mới.

Hải Phòng tự hào là vùng đất có bề dày lịch sử và chiều sâu về văn hóa nghệ thuật, vùng đất đã sản sinh, nuôi dưỡng những tên tuổi lớn của nền âm nhạc hiện đại Việt Nam. Người dân Hải Phòng hãnh diện và hạnh phúc khi những tên tuổi lớn của đất nước là những người con của Hải Phòng, hoặc từng sống và sáng tạo nghệ thuật tại Hải Phòng, như nhạc sĩ Văn Cao, nhạc sĩ Đoàn Chuẩn, nhạc sĩ Đỗ Nhuận, nhạc sĩ Ngô Thụy Miên, họa sĩ Trần Văn Cẩn, họa sĩ Mai Trung Thứ. Thành phố còn có nhiều tác giả nhận giải thưởng cao quý về văn học nghệ thuật, như nhà thơ Hoàng Văn Bộ, nhạc sĩ Duy Thái, nghệ sĩ nhiếp ảnh Ngô Minh Nhật nhận Giải thưởng Nhà nước và nhà viết kịch Trần Đình Ngôn nhận Giải thưởng Hồ Chí Minh. Điều đó càng khẳng định, bản sắc văn hóa Hải Phòng đã thấm đẫm trong từng con người nơi đây.

Những giá trị trường tồn qua hàng ngàn năm lịch sử đã gắn kết người Hải Phòng với cội nguồn và cũng là sức mạnh đưa Hải Phòng vươn xa trong khu vực và quốc tế, hòa vào kỷ nguyên vươn mình của dân tộc. Việc khai thác, phát huy giá trị văn hóa giàu bản sắc là trách nhiệm, là đam mê của nhiều người dân TP Cảng.

Bà Nguyễn Thị Thắm, Hiệu trưởng Trường tiểu học Nguyễn Văn Tố, Chủ nhiệm Câu lạc bộ ca trù An Biên chia sẻ: “Từ nhiều năm nay, việc đưa ca trù vào giảng dạy cho học sinh không phải để đào tạo ca nương hát ca trù chuyên nghiệp, mà mục tiêu của Nhà trường là tri ân tiền nhân, bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể. Điều đó cũng giúp học sinh phát triển toàn diện hơn, có tâm hồn phong phú, yêu giá trị cuộc sống, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện trong nhà trường”.

Bản sắc văn hóa, những giá trị vô giá từ các di sản văn hóa sẽ luôn tạo được dấu ấn đặc biệt trong mắt các nhà đầu tư, người dân, bạn bè trên thế giới. Bản sắc đó cũng đã đóng góp tích cực trong sự nghiệp xây dựng, phát triển kinh tế - xã hội, mang lại kết quả thành công cho TP Cảng.

Câu Lạc bộ ca trù An Biên góp phần gìn giữ các giá trị văn hóa làm nên cốt cách người Hải Phòng.

Những năm qua, Hải Phòng đã có nhiều cơ chế nhằm phát huy hiệu quả giá trị văn hóa, như khôi phục lễ hội truyền thống chọi trâu Đồ Sơn, lễ hội truyền thống Nữ tướng Lê Chân, lễ hội Đền Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm...

Di sản văn hóa là tài sản vô giá, cần được bảo tồn và phát huy. Di sản phải được “sống” cùng cộng đồng dân cư, phải tham gia phát triển kinh tế, đó là ý tưởng mà thế giới, nhất là UNESCO khuyến cáo và đề nghị chúng ta. Hải Phòng đã làm khá tốt điều đó, TS. Mai đã chia sẻ.

Qua mỗi mùa lễ hội, các di sản được biết tới nhiều hơn. TP.HCM, TP. Hội An (tỉnh Quảng Nam) đã có mô hình phát triển công nghiệp văn hóa và Hải Phòng cũng đang có nhiều cơ hội để phát triển mô hình này.

“Trên chặng đường cùng Thành phố đi lên, ngành văn hóa và thể thao luôn xác định con người là trung tâm, xây dựng và bảo tồn văn hóa vẫn phải từ bồi đắp con người, để con người trở thành trung tâm của chiến lược phát triển kinh tế - xã hội, là nguồn lực quan trọng nhất để xây dựng và phát triển bền vững”, TS. Trần Thị Hoàng Mai khẳng định.

Trải qua 70 năm hình thành và phát triển, đến nay TP Hải Phòng đã vươn mình phát triển, đạt được nhiều thành tích đáng tự hào. Lá cờ đỏ sao vàng chiến thắng kiêu hãnh tung bay trên bầu trời Hải Phòng, báo hiệu một trang sử mới bắt đầu. Ngày 13/5/1955, mãi mãi khắc sâu vào trí nhớ người dân đất Cảng giờ phút vinh quang hào hùng của một thành phố “Trung dũng-Quyết thắng”.

Từ sau ngày giải phóng (13/5/1955), Hải Phòng là một trong những địa phương luôn trăn trở, tìm tòi, đổi mới, sáng tạo, vượt khó, vươn lên. Tiêu biểu là nơi xuất phát các phong trào thi đua xây dựng Tổ đội Lao động xã hội chủ nghĩa, “Sóng Duyên hải”, sáng tạo cơ chế khoán mới trong nông nghiệp, xác định hướng vươn ra biển, xây dựng TP Cảng văn minh, hiện đại...

Việc UNESCO công nhận Di sản thiên nhiên thế giới vịnh Hạ Long - quần đảo Cát Bà, di sản liên tỉnh đầu tiên của Việt Nam là kết quả quan trọng trong lãnh đạo, chỉ đạo của Thành ủy Hải Phòng về thực hiện nhiệm vụ chủ động hội nhập quốc tế và tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại theo tinh thần Nghị quyết số 33-NQ/TW, góp phần thúc đẩy phát triển công nghiệp văn hóa, với mong muốn “biến di sản trở thành tài sản”, đưa văn hóa trở thành nguồn lực phát triển KT – XH.

Nhạc sĩ Xuân Bình với ca khúc “Tôi người Hải Phòng” chạm đến hàng triệu trái tim người dân TP Cảng.

Vỹ thanh

Nhạc sĩ Xuân Bình với ca khúc “Tôi người Hải Phòng” được xem là “hiện tượng” khi anh không phải là người sinh ra ở mảnh đất đầu sóng này. Thế nhưng, năm 2017, khi “Tôi người Hải Phòng” của anh ra đời và nhanh chóng lan tỏa rộng rãi. Từng giai điệu, lời ca đậm “khí chất Hải Phòng của bài hát khiến những người sinh ra, lớn lên hoặc từng gắn bó với vùng đất này cảm thấy thích thú khi tìm thấy chính mình trong đó. Nhiều người coi bài hát này như một bản “Hải Phòng ca”, thay những người con của thành phố hoa phượng đỏ thể hiện tình yêu, sự hãnh diện về mảnh đất quê hương mình. Riêng bản thu âm của nhạc sĩ Xuân Bình, chỉ sau một thời gian đưa lên trang fanpage của Hải Phòng đã hút tới con số kỷ 1,3 triệu lượt nghe. Clip này cũng có tới hơn 25.000 lượt chia sẻ và hơn 30.000 bình luận.

Trong “gia tài” sáng tác ca khúc của nhạc sĩ Xuân Bình thì có tới 15 tác phẩm về Hải Phòng. “Đất Hải Phòng, người Hải Phòng có một chất riêng không thể lẫn vào đâu được. Hải Phòng được coi là vùng đất “ăn sóng nói gió”, “ăn to nói lớn” nhưng lại có cái tình rất riêng trong mỗi con người. Tôi yêu thành phố này vô cùng và mỗi lần đi xa lại muốn quay trở về với gia đình, với anh em, bạn bè nơi đây, để ăn với nhau một bữa cơm, chuyện trò hàn huyên bên ly cà phê sáng. Cũng vì thế mà cảm xúc luôn dạt dào trong tôi, thôi thúc tôi viết nên những giai điệu, lời ca về thành phố”, nhạc sĩ Xuân Bình chia sẻ.

Theo TS Lã Trọng Long (Hội LHKHKT Hải Phòng), dù là người gốc Hải Phòng “xịn” hay được sinh ra, lớn lên trên vùng đất Hải Phòng, hoặc người ở muôn nơi đến và yêu mến, bám trụ lại TP để sinh sống, lập nghiệp rồi gắn bó, tất cả đều có chung những nét tính cách chỉ riêng người Hải Phòng mới có: Sự khao khát đổi mới (tinh thần khai phóng), yêu tự do, trung thực, ngay thẳng, nhạy bén (cả trong thương trường lẫn nhiều lĩnh vực khác). Những nét tính cách ấy chính là bản sắc để lại dấu ấn sâu đậm trong ngôn ngữ, kiến trúc và sinh hoạt thường ngày của người dân TP. Người Hải Phòng nay tỏa đi muôn nơi, trong nước và thế giới vẫn luôn mang theo những cá tính riêng của TP biển với niềm tự hào như câu nói thường trực “Người Hải Phòng chúng tôi…”.

Miên Thảo - Quốc An