Phía sau 'hành trình vạn dặm' của những chuyến tàu điện trên cao

Sáng sớm, khi công việc bảo dưỡng hoàn tất, từng đoàn tàu được đưa về vị trí, sẵn sàng lên tuyến đón khách.

Bên ngoài trời tối sẫm, gió bấc hun hút thổi. Nhóm kỹ sư, công nhân kết thúc ca làm việc sau một đêm cật lực với việc bảo dưỡng đoàn tàu. Bên tách trà nóng, câu chuyện sôi nổi của họ vẫn xoay quanh những biện pháp kỹ thuật, xử lý hư hỏng tối ưu, giúp cho tàu vận hành êm ái, an toàn.

“Tiếp sức” cho “hành trình vạn dặm”

Hôm nay (6/11/2025), Cát Linh-Hà Đông (2A), tuyến đường sắt đô thị đầu tiên của Hà Nội cũng như cả nước chạm ngưỡng đúng 4 năm đưa vào khai thác thương mại. Trong 4 năm qua, tuyến đã vận hành an toàn cho hơn 316.000 lượt tàu, chuyên chở khoảng 43 triệu lượt hành khách. Ngày thường, mỗi ngày tuyến vận chuyển 46.000-47.000 lượt khách, dịp cuối tuần mỗi ngày 22.000-24.000 khách.

Có lẽ ít người để ý, phía sau con số ấn tượng đó, có sự đóng góp lặng thầm của đội ngũ những người thợ kỹ thuật, ngày đêm tỉ mẩn đo đạc, siết từng bu-lông, chăm chút từng chi tiết cho đoàn tàu. Sau hàng nghìn đêm nỗ lực, cần mẫn học hỏi, đúc rút kinh nghiệm, họ đã từng bước làm chủ công nghệ sửa chữa, bảo dưỡng.

Trong bài hát “Hà Nội - Mãi mãi một tình yêu”, sáng tác đoạt giải trong cuộc thi nhân kỷ niệm 70 năm Ngày Giải phóng Thủ đô của Tiến sĩ Vũ Hồng Trường, nguyên Chủ tịch Hội đồng quản trị, Tổng Giám đốc Công ty Trách nhiệm hữu hạn Một thành viên Đường sắt Hà Nội (Hà Nội Metro), có những câu: “Hành trình vạn dặm bắt đầu từ một bước chân; giọt nước mắt, mồ hôi không bao giờ khô cạn…”, đến nay, nhiều cán bộ, công nhân vẫn còn thuộc. Bởi bài hát đã phần nào nói lên công việc của những người thợ bảo dưỡng, sửa chữa, hằng ngày “tiếp sức” cho “hành trình vạn dặm” tuyệt đối an toàn.

Sau hàng nghìn đêm nỗ lực, cần mẫn học hỏi, đúc rút kinh nghiệm, những người thợ đã từng bước làm chủ công nghệ sửa chữa, bảo dưỡng tàu đường sắt đô thị.

Từ 22 giờ 10 phút đến 22 giờ 53 phút hằng ngày, Depot Phú Lương đón những đoàn tàu Cát Linh-Hà Đông quay trở về vị trí sửa chữa, bảo dưỡng, sau một ngày miệt mài vận hành trên tuyến, kéo dài từ lúc “vươn thở” (5 giờ 30 phút sáng) đến “tiếng thơ” (22 giờ đêm) mới về bãi tập kết.

Lúc này, tại Depot, hàng chục kỹ sư, công nhân thuộc Xí nghiệp Vận hành tuyến đường sắt đô thị số 2A nai nịt đồ bảo hộ, trang thiết bị cần thiết chờ sẵn, cắt đặt nhau ai vào việc nấy, bởi họ chỉ có vỏn vẹn 5 tiếng đồng hồ trong đêm để bảo dưỡng, sửa chữa đoàn tàu.

Tay cầm đèn pin rọi đường, anh Nguyễn Trọng Toàn, Tổ trưởng Kỹ thuật khom mình chui xuống dưới gầm đoàn tàu, cẩn thận cầm chiếc cờ-lê gõ nhẹ vào từng chi tiết, bộ phận khung gầm, giá chuyển hướng, hệ thống phanh hãm,… xem có gì bất thường hay không.

Anh Toàn cho biết, tổ kiểm tra kỹ thuật của đoàn tàu gồm 42 người, chia làm 2 ca, 4 kíp, làm 12 tiếng/ca và 1 kíp bảo trì tháng làm việc theo giờ hành chính, bảo đảm lúc nào tại Depot cũng có người trực 24/24 để khắc phục ngay lỗi trong tình huống phát sinh và kiểm tra, bảo dưỡng tất cả 13 đoàn tàu điện và 6 phương tiện chuyên dùng theo quy trình.

Tại Depot, các đoàn tàu được kiểm tra trong trạng thái tĩnh có điện và không có điện.

Theo kỹ sư Nguyễn Trọng Toàn, tại Depot, các đoàn tàu được kiểm tra trong trạng thái tĩnh có điện và không có điện. Khi tàu về xưởng vận dụng và đang có điện, kỹ thuật viên sẽ kiểm tra thao tác các nút điều khiển tại cabin, quan sát màn hình hiển thị, kết hợp bộ phận còi, đèn, đóng mở cửa tàu, đèn tín hiệu báo ga dừng; kiểm tra tổng thể khoang hành khách để đánh giá sự ổn định của kính chắn gió, điều hòa không khí, đèn chiếu sáng, bình cứu hỏa,... Bằng trực quan, ngay lập tức cán bộ, công nhân kỹ thuật sẽ phát hiện được ngay lỗi kỹ thuật phát sinh vì các bộ phận linh kiện điện tử được hiển thị báo lỗi trên màn hình.

“Từng đoàn tàu đều được chúng tôi lập hồ sơ quản lý, ghi chép chi tiết những lần thay thế phụ tùng, thiết bị hay số lần sửa chữa, số km vận hành,… Bất kỳ hư hỏng nào của đoàn tàu, dù nhỏ nhất cũng được phát hiện và kịp thời khắc phục ngay để bảo đảm an toàn tuyệt đối khi vận hành. Hồ sơ bảo dưỡng của phương tiện gồm cả điện tử và viết tay đều được cập nhật liên tục và phải bảo đảm khớp nhau về mọi thông tin, lý lịch của từng thiết bị được sửa chữa, bảo dưỡng”, anh Toàn cho biết.

Để bảo dưỡng hằng tháng cho 1 đoàn tàu mất khoảng 2 ngày, gồm nhiều mục lớn, với tổng cộng khoảng 310 hạng mục nhỏ.

Anh Trần Hoàng Anh, nhân viên kiểm tra định kỳ, thuộc Xưởng bảo dưỡng tháng cho biết: Theo đúng quy trình, để bảo dưỡng hằng tháng cho 1 đoàn tàu mất khoảng 2 ngày, gồm nhiều mục lớn, với tổng cộng khoảng 310 hạng mục nhỏ. Bình quân mỗi ngày, 1 đoàn tàu Cát Linh-Hà Đông chạy khoảng 400km. Trong quá trình vận hành, bánh xe bằng thép sẽ bị mài mòn nhưng không đều nhau. Để bảo đảm độ êm thuận theo tiêu chuẩn, khi tiến hành bảo dưỡng, những người thợ sẽ phải đo đạc toàn bộ các bánh xe bằng thước đo chuyên dụng, mỗi bánh cần đo nhiều thông số khác nhau. Sau khi có số đo toàn bộ của các bánh xe, những người thợ sẽ tính toán được thông số chuẩn chung để đưa vào tiện bằng máy chuyên dụng, bảo đảm đồng nhất. Đường kính bánh xe ban đầu đạt 840mm, trong quá trình vận hành sẽ tiện đến khi còn mức 770mm thì sẽ tiến hành thay thế.

Theo anh Nguyễn Văn Năng, nhân viên kỹ thuật kiểm tra sửa chữa, các chi tiết, linh kiện của đoàn tàu đòi hỏi sự chính xác khá cao. Theo khuyến cáo của đơn vị sản xuất Trung Quốc, hai bánh tàu trên một trục không được lệch nhau quá 2mm; một giá chuyển hướng lệch không quá 4mm và một toa tàu lệch không quá 7mm. Nếu sai lệch vượt quá các thông số trên, các linh kiện thì phải cho vào máy tiện CNC chuyên dụng để khôi phục lại vị trí ban đầu nhằm bảo đảm an toàn vận hành. Nếu như kíp trực hằng ngày chịu trách nhiệm ứng trực, kiểm tra khi có sự cố khẩn cấp thì ở bộ phận bảo trì tháng, các kíp trực sẽ xử lý các lỗi lớn. Khu bảo trì tháng có quy mô, năng lực đủ sửa chữa cho 5 đoàn tàu cùng lúc, với đầy đủ trang thiết bị, thậm chí khi cần thiết có thể kích kéo, nâng cả đoàn tàu lên để tháo rời từng chi tiết cần phải sửa chữa.

Từng bước làm chủ công nghệ

Anh Nguyễn Hoàng Nghị (phụ trách kíp tháng Tổ sửa chữa đoàn tàu) cho biết, anh về đầu quân, công tác tại Hanoi Metro đã được hơn 4 năm, từ khi tàu Cát Linh-Hà Đông chuẩn bị đưa vào khai thác. Anh và anh em đồng nghiệp đều luôn nỗ lực hết sức để bảo đảm mỗi chuyến tàu an toàn, được hành khách ghi nhận. “Tôi tự hào là một trong những người thợ bảo dưỡng tuyến đường sắt đô thị đầu tiên ở Việt Nam. Anh em chúng tôi, người được học tại Trung Quốc, người đào tạo trong nước, mỗi người một thế mạnh, nhưng thường xuyên học hỏi, hỗ trợ lẫn nhau nên đến nay, hầu hết các phần việc liên quan đến bảo dưỡng, sửa chữa đều có thể làm chủ”, anh Nghị khẳng định.

Theo lãnh đạo Hà Nội Metro, các chuyên gia đã nghiên cứu, tổng kết, tuyến đường sắt đô thị Cát Linh-Hà Đông gồm tổng thể 21 quy trình bảo trì, 166 quy trình vận hành; trong đó, có 62 quy trình xử lý tình huống khẩn cấp. Mọi sự cố xảy ra thời gian qua đều nằm trong kịch bản ứng phó của đơn vị vận hành, không gây ra tổn thất.

Đơn cử, vào lúc 17 giờ 36 phút ngày 30/5/2025 vừa qua, hệ thống trên tuyến xuất hiện cảnh báo lỗi ghi tại khu ga Cát Linh. Lập tức, Hà Nội Metro kích hoạt phương án điều hành và tác nghiệp kỹ thuật đúng quy trình. Trung tâm điều độ, vận hành Xí nghiệp 2A nhanh chóng thông báo tới các đơn vị liên quan phối hợp xử lý: ngắt điện 4 nhà ga khu A từ ga Cát Linh đến ga Láng để bảo đảm an toàn cho đội ngũ kỹ thuật tiếp cận hiện trường, xử lý; thực hiện chạy giao lộ nhỏ phục vụ hành khách từ ga Thượng Đình đến ga Yên Nghĩa và ngược lại. Trong vòng 25 phút, đội ngũ kỹ thuật đã khắc phục xong sự cố, Trung tâm điều hành cấp lại điện cho khu A và đưa các đoàn tàu trở lại hoạt động bình thường.

Khi tiến hành bảo dưỡng, những người thợ sẽ phải đo đạc toàn bộ các bánh xe bằng thước đo chuyên dụng, mỗi bánh cần đo nhiều thông số khác nhau.

Ông Nguyễn Văn Hưng, Giám đốc Xí nghiệp Vận hành tuyến đường sắt đô thị số 2A cho hay, so với tiêu chuẩn của quy trình bảo dưỡng tuyến đường sắt đô thị, nguồn nhân lực hiện có của xí nghiệp vẫn đang thiếu hụt khá lớn. Hằng ngày, để bảo dưỡng các đoàn tàu theo yêu cầu vận hành, anh em luôn phải “căng mình”, năng suất, sản lượng làm việc gấp 1,5 lần năng lực. Bằng tinh thần trách nhiệm với Thủ đô và niềm tự hào nghề nghiệp, đã thôi thúc anh em nỗ lực học hỏi, trui rèn để ngày càng hoàn thiện, nâng cao năng lực tay nghề.

Hiện tại, đội ngũ kỹ sư, nhân công Hà Nội Metro đã làm chủ được quy trình bảo hành, bảo dưỡng thường xuyên các hạng mục máy móc, phần mềm đoàn tàu theo tháng hoặc năm, không cần chuyên gia nước ngoài tham gia và bảo đảm vận hành tàu tuyệt đối an toàn từ khi đưa vào khai thác đến nay. Tuy nhiên, nếu tháo rời toàn bộ các chi tiết của đoàn tàu để thực hiện trung tu (6 năm/lần) thì chưa thể triển khai làm được.

Hiện tại, đội ngũ kỹ sư, nhân công Hà Nội Metro đã làm chủ được quy trình bảo hành, bảo dưỡng thường xuyên các hạng mục máy móc, phần mềm đoàn tàu.

Tiến sĩ Khuất Việt Hùng, Chủ tịch Hội đồng thành viên Hà Nội Metro nhận định, để triển khai bảo dưỡng trung tu, Hà Nội Metro sẽ nghiên cứu lập dự án trung tu gắn với sửa chữa hạ tầng phần mềm công nghệ. Để tiến tới làm chủ hoàn toàn trong vấn đề bảo dưỡng, bảo hành các đoàn tàu trên tuyến đường sắt đô thị, Hà Nội Metro đã tính toán, xây dựng thời gian, lộ trình học tập, chuyển giao công nghệ.

Theo đó, khi tiến hành trung tu đoàn đầu tiên, người lao động của Hà Nội Metro sẽ giúp việc chuyên gia nước ngoài; đoàn thứ 2 tham gia làm cùng; tới đoàn thứ 3 sẽ tự làm, để đội ngũ chuyên gia nước ngoài đứng ngoài quan sát, hướng dẫn; đoàn 4, đội ngũ trong nước tiếp tục làm, chuyên gia nước ngoài nghiệm thu. Tới đoàn thứ 5, đội ngũ công nhân hoàn toàn tự chủ, tự đào tạo và chuyển giao công nghệ sửa chữa bảo dưỡng, bảo hành đoàn tàu đường sắt đô thị.

Mới đây, lãnh đạo thành phố Hà Nội đã chủ trì họp bàn, thống nhất xây dựng cơ chế vận hành, tăng tốc các dự án đường sắt đô thị. Thủ đô đặt mục tiêu đến năm 2030, sẽ hoàn thành thi công xây dựng gần 97km; đến năm 2035 hoàn thành hơn 300km; đến năm 2045 tiếp tục hoàn thành hơn 200km nữa.

Theo đánh giá của lãnh đạo thành phố, trong quá trình phát triển, hệ thống công cộng khối lượng lớn có vai trò then chốt trong việc giải quyết căn cơ ùn tắc, giảm phát thải khí nhà kính, đồng thời định hình không gian đô thị và nâng cao chất lượng sống của người dân.

Việc đẩy mạnh phát triển hệ thống đường sắt đô thị cũng là mục tiêu của Hà Nội - thành phố xanh trong tương lai không xa.

Việc phát triển đường sắt đô thị chính là “chìa khóa” cho sự phát triển đô thị bền vững, là động lực để tái cấu trúc không gian đô thị theo định hướng TOD (phát triển đô thị gắn với giao thông công cộng).

Tại nhiều đô thị phát triển trên thế giới như Tokyo, Paris, Singapore, Thượng Hải,… mạng lưới đường sắt đô thị đóng vai trò xương sống, giúp người dân di chuyển nhanh chóng, giảm ùn tắc và ô nhiễm. Việc đẩy mạnh phát triển hệ thống đường sắt đô thị cũng là mục tiêu của Hà Nội - thành phố xanh trong tương lai không xa.

QUANG HƯNG