Phiên chợ trâu Bắc Hà: 'Sàn giao dịch trăm năm' nơi cao nguyên trắng

Bắc Hà trong tiếng Tày là “Pạc Ha” có nghĩa là trăm bó gianh. Nơi đây quanh năm sương giăng nắng đổ, trải qua bao thăng trầm của lịch sử vẫn giữ cho mình một nhịp đập kinh tế không thể trộn lẫn. Vào mỗi sáng thứ Bảy, khi sắc màu thổ cẩm và hương vị thắng cố còn chưa kịp lan tỏa khắp triền đồi, thì tâm điểm của khu chợ đã nằm gọn tại bãi đất trống ẩm ướt, nơi diễn ra phiên chợ trâu.

Chợ trâu Bắc Hà họp vào thứ bảy hằng tuần, bắt đầu từ lúc mặt trời còn chưa mọc đến khoảng 9-10 giờ sáng là vãn chợ.

Trâu được bà con người dân tộc Mông, Tày, Dao... nuôi và mang xuống bán. Độ tuổi trung bình của trâu được bán ở chợ khoảng 4 đến 5 tuổi; cá biệt có cả bê.

Có nhiều thương lái đến từ các tỉnh, thành phố khác dưới xuôi cũng tới tham gia phiên chợ.

Không ai nhớ phiên chợ này có từ bao giờ, ai là người đầu tiên mang trâu đến bán ở đây; người Bắc Hà bây giờ chỉ biết rằng từ thuở cha sinh mẹ đẻ đã được dắt đi xem chợ trâu.Đây có lẽ là phiên bản thuần túy và nguyên thủy nhất của một sàn giao dịch hàng hóa - không cần thiết bị hiện đại, người mua và bán trao đổi bằng tiếng dân tộc - nghe như tưởng họ đang hát; bằng cử chỉ, ánh mắt tinh tường, một cái vỗ đùi dứt khoát và hơi thở nồng nàn mùi rượu ngô làm bằng chứng.

Đối với người dưới xuôi lên du lịch sẽ chỉ thấy một bãi sình lầy quyện lấy mùi hôi nồng của hàng trăm con trâu đen bóng dưới ánh nắng sớm. Nhưng với những người hiểu biết, yêu văn hóa dân tộc thì đây là dòng chảy lịch sử, là những mưu mẹo kim tiền ngàn đời và những cuộc định giá tài sản diễn ra dưới chân núi.

Nhà nào nhiều trâu thì thuê hẳn xe tải chở đến chợ, mỗi xe tải chở được 7-8 con trâu lớn.

Nhà ít trâu sẽ dắt bộ xuống chợ từ sớm. Tàn chợ nếu không bán hết họ lại dắt về.

Việc mua bán được thực hiện ngay tại chợ, không chuyển khoản, tất cả các giao dịch được thực hiện bằng tiền mặt.

Đến chợ trâu để hiểu thêm về lịch sử địa phương, về đồng bào dân tộc, để hòa mình vào sắc màu vùng núi, thậm chí để hà hít mùi rượu ngô pha với mùi bùn lầy, mùi hôi nồng của gia súc… Tất cả những điều đó tạo nên nét đặc trưng riêng của một phiên chợ vùng cao khiến bất cứ ai đã đến đảm bảo sẽ “nghiện” và bước chân đi chỉ mong được quay lại lần nữa.

Giờ đây phiên chợ trâu đã dần hiện đại hóa cho hợp thời; những con trâu không còn lẽo đẽo theo chủ từ bản xuống chợ, chúng được chở bằng xe tải; nhà nào nhiều thì chất hẳn lên một xe; nhà nào ít thì gom trâu thuê một xe đi chung. Cũng chẳng còn cảnh người đàn ông say ngất ngưởng sau phiên chợ nặng nề leo từng bước với con trâu ngoan ngoãn theo sau…

Đến chợ không thể không mặc cả, đó là cả một nghệ thuật; người ta tìm mọi lý do để mặc cả, dìm giá. Ông Vừ A Thao năm nay đã hơn 50 tuổi, ngay từ bé được đi cùng ông, cùng bố xuống chợ trâu nên mọi ngón nghề chọn trâu, trả giá ông nắm như lòng bàn tay. Con trâu ông chọn đẹp lắm, cặp sừng nhọn hoắt, da đen bóng nhưng ông vẫn chê. Vừa vuốt ve cặp sừng ông vừa bảo người bán: “Ôi cặp sừng thế này thì khó bảo lắm! Mày xem bớt đi tao lấy ngay cho”… Cứ thế những cuộc ngã giá diễn ra từ lúc tờ mờ sáng đến gần trưa, người mua cố bớt vài trăm, một triệu; người bán nì nèo tăng thêm một ít để tan chợ cho sớm.

Đối với nhiều gia đình người dân tộc ở Bắc Hà - phiên chợ trâu không chỉ là "sàn giao dịch" mà còn là nét văn hóa truyền thống.

Phiên chợ trâu cũng có bán cả một số ít bò, ngựa. Ngoài phiên chợ trâu, Bắc Hà còn có phiên chợ chó, chợ chim...

Trâu bây giờ rẻ hơn trước rất nhiều, có thời điểm giá trâu giảm chỉ còn một nửa. Không có tiêu chí chọn trâu cố định, người thích trâu to, người thích trâu đực... mỗi người một nhu cầu. Riêng thương lái mua trâu xuất sang Trung Quốc thường chọn trâu to, khỏe, vạm vỡ.

Theo tìm hiểu, trâu Việt Nam được nông dân Trung Quốc đặc biệt ưa thích và phiên chợ nào cũng có thương lái mua trâu xuất sang nước bạn. Bà Giàng Thị Sâu (Bắc Hà) chia sẻ: "Tôi chở trâu xuống từ lúc mặt trời còn chưa ló dạng. Trâu nhà tôi nuôi đã 5 năm bán đi để có thêm thu nhập. Bây giờ giá trâu rẻ hơn ngày xưa nhiều, trung bình chỉ khoảng hơn 20 triệu đồng, đẹp lắm thì hơn 25 triệu đồng/con...".

Điểm nhấn của phiên chợ trâu thứ bảy lần này là "cụ trâu" đã ngót nghét cả chục năm tuổi, lừng lững, oai vệ. Nắng sớm chiếu lên lưng làm bóng loáng cả tấm thân đồ sộ. Anh Hưng - người Nam Định (cũ) đã lên đây sống và buôn bán gần 20 năm không ngớt lời khen "cụ" nhưng cũng nuối tiếc bởi "cụ" to quá, "chắc phải gần 1 tấn thế kia thì khó có người mua". Tàn chợ mà "cụ" vẫn đứng đó yên lặng không ồn ào như đám "trẻ trâu" tìm chủ xung quanh.

"Cụ" trâu to nhất phiên chợ cuối tuần vừa rồi ngót nghét gần 1 tấn. Theo người dân Bắc Hà, đây là con trâu hiếm, thi thoảng lắm mới gặp ở chợ. Giá cho một "cụ" trâu thế này khoảng hơn 70 triệu đồng.

Đám trẻ con cũng được theo chân bố mẹ đến chợ trâu thứ bảy hằng tuần. Tại đây chúng được xem, được học cách mua bán, phụ giúp bố mẹ dồn trâu vào bãi...

Không bán hết, trâu lại được lùa lên xe tải chở về. Đối với người bán trâu tại chợ phiên ngoài mục đích kiếm chút lời thì họ còn đến đây giao lưu, gặp gỡ bạn bè. Tàn chợ, lùa trâu lên xe họ ngồi lại uống với nhau chén nước kể chuyện cấy cày, ruộng vườn và kinh nghiệm chăm trâu.

Phong Sơn