Phòng, tránh sét khi mưa dông như thế nào?

Việt Nam nằm ở tâm dông của châu Á

Theo ông Nguyễn Đức Phương, Trưởng phòng Rada thời tiết, Trung tâm Mạng lưới Khí tượng Thủy văn Quốc gia, Tổng cục Khí tượng Thủy văn, Bộ Tài nguyên và Môi trường cho biết, Việt Nam nằm ở tâm dông châu Á, một trong ba tâm dông trên thế giới có hoạt động dông sét mạnh. Mùa dông ở Việt Nam tương đối dài, bắt đầu từ tháng 4 và kết thúc vào tháng 10. Số ngày dông trung bình khoảng 100 ngày/năm và số giờ dông trung bình là 250 giờ/năm. Trên nền hoạt động dông tương đối mạnh này có độ chênh lệch khá lớn về mức độ hoạt động dông ở các vùng.

Có những nơi có số giờ dông nhỏ như Cam Ranh (55h/năm), bên cạnh đó lại có khu vực đạt số giờ dông tới 489h/năm như ở A Lưới (Huế). Sự chênh lệch này do nhiều yếu tố khác nhau gây ra, trong đó có yếu tố phân chia lãnh thổ bởi những dãy núi cao có hướng khác nhau, làm tăng cường hoạt động dông ở vùng này và hạn chế hoạt động dông ở vùng khác. Những vùng hoạt động dông mạnh là những vùng có nhiễu động khí quyển mạnh mẽ và có địa hình thuận lợi cho việc hình thành các dòng thăng.

Các kết quả đo đạc qua mạng trạm định vị sét cho thấy, hoạt động dông, sét thường xảy ra mạnh mẽ vào thời điểm từ 14h đến 20h tùy theo từng trạm. Đồ thị xu thế chung có đỉnh vào buổi chiều là một trong những quy luật cơ bản của hoạt động dông, sét ở Việt Nam. Sét xuất hiện sớm ở Đông Hà, Sơn La (tháng 4 với tần suất lớn hơn 20%). Trung bình mỗi năm trên lãnh thổ Việt Nam xuất hiện khoảng 2 triệu cú (tia) sét.

Theo Văn phòng Thường trực Ban Chỉ đạo quốc gia về phòng, chống thiên tai, từ đầu năm 2024 đến nay, cả nước có gần 20 trường hợp thiệt mạng do sét đánh. Mới đây nhất, ngày 24/8, bốn em nhỏ ở huyện Thạch Thất (Hà Nội) rủ nhau đi đá bóng bị sét đánh trúng, một em tử vong, ba cháu còn lại bị ngất.

Mỗi năm, Việt Nam nhận khoảng 2 triệu tia sét. (Ảnh minh họa)

Để phòng tránh sét, theo ông Nguyễn Đức Phương, khi trời sắp xảy ra dông thì biện pháp tránh sét tốt nhất là nên về nhà. Chỗ an toàn để tránh sét là tòa nhà, hay công sở có lắp đặt hệ thống chống sét. Khi ở trong nhà thì nên đứng xa cửa sổ, cửa ra vào, các đồ dùng điện, tránh các chỗ ẩm ướt như buồng tắm, bể nước, vòi nước, không nên dùng điện thoại trừ trường hợp rất cần thiết.

Chuyên gia khuyến cáo, trong trường hợp không kịp chạy tìm nơi ẩn náu an toàn, tuyệt đối không dùng cây cối làm chỗ trú mưa, tránh các khu vực cao hơn xung quanh, tránh xa các vật dụng kim loại như xe đạp, máy, hàng rào sắt... Tìm chỗ khô ráo, nếu xung quanh có cây cao hơn thì nên tìm chỗ thấp, tìm vị trí cây thấp. Người ở vị trí càng thấp càng tốt, tay ôm cổ. Phần tiếp xúc của người với mặt đất là ít nhất. Nhón chân, không được nằm xuống đất. Sau khi nghe thấy tiếng sét 30 phút thì có thể trở lại làm việc bình thường.

Khi trời sắp xảy ra dông nên ở nhà

Còn theo TS Nguyễn Xuân Anh, Viện trưởng Viện Vật lý Địa cầu, khi làm ở khu vực nào đó, để ý trước các nơi có thể trú mưa và tránh sét an toàn. Phải tính được thời gian từ chỗ làm việc đến nơi an toàn. Thường thì cơn dông kéo đến rất nhanh trong vòng 15 phút và di chuyển với vận tốc 40km/h. Khi đang ở nơi không an toàn thì cần phải để ý đến các dấu hiệu của dông như mây đen, không khí lạnh, gió. Khi sét xảy ra, thoạt tiên sẽ thấy tia chớp lóe lên và sau đó là có tiếng sấm kèm theo.

“Nếu bạn tính được khoảng thời gian từ lúc tia chớp lóe lên và lúc nghe thấy tiếng sấm thì có thể xác định được khoảng cách tới nơi sét xảy ra. Chia số giây cho 3 ta được khoảng cách đến tia sét. Ví dụ đếm được 3 giây thì sét cách vị trí đứng là 3/3 = 1km. Nên nhớ rằng nếu như khoảng thời gian bạn đếm được từ khi thấy chớp và nghe tiếng sấm nhỏ hơn 30 giây, thì bạn đã nằm trong tầm ngắm của tia sét rồi và phải cẩn thận. Nếu thời gian này nhỏ hơn 20 giây thì phải di chuyển ngay đến nơi an toàn hơn. Khi nghe thấy tiếng sấm đầu tiên bất kể là gì cũng cần phải thấy nguy hiểm đã đến. Sét có thể đánh cách xa nơi có mưa tới 15-20km”, ông Xuân Anh phân tích.

Khi trời sắp xảy ra dông thì biện pháp tránh sét tốt nhất là nên ở trong nhà. Không nên dùng điện thoại trừ trường hợp rất cần thiết. Nên rút phích cắm các thiết bị điện trước lúc có mưa dông. Với các đường dây điện thoại hay dây điện vì nối với lưới bên ngoài nên rất có thể bị ảnh hưởng sét đánh lan truyền. Nên tránh xa các dây này và các vật dùng điện với khoảng cách ít nhất là 1m. Vô tuyến nối với dây anten để ngoài trời cũng rất cần rút ra khi có dông. Đứng xa các vật cao, ra ngay khỏi những nơi chứa nước như bãi biển, ao, hồ, mương.

Các vùng đỉnh núi hay sườn núi nhô cao cũng rất nguy hiểm. Nếu ở trong rừng thì tìm những nơi cây thấp hơn và thưa để tránh. Không đứng thành nhóm người gần nhau. Nếu như bạn cảm thấy tóc bị dựng lên (như cảm giác điện khi sờ tay trước mặt tivi) thì điều đó có nghĩa là có thể bị sét đánh bất cứ lúc nào. Lập tức cúi ngồi xuống và lấy tay che tai, không nằm xuống đất hay đặt tay lên đất. Đối với các vật có bề mặt kim loại như xe buýt, tàu hỏa, ôtô,... nếu không thò người ra ngoài và không chạm đến vỏ bọc thì ở những chỗ này là an toàn. Ngược lại đối với các ôtô, tàu thủy để hở hay không có vỏ bọc kim loại thì lại nguy hiểm.

Liên quan đến dự báo mưa dông, ông Mai Văn Khiêm, Giám đốc Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia, thời gian qua, cơ quan chức năng đã triển khai nhiều giải pháp tăng cường công tác dự báo, cảnh báo khí tượng thủy văn nói chung cũng như dự báo, cảnh báo mưa dông nói riêng.

Tổng cục Khí tượng Thủy văn đã tăng cường mạng lưới quan trắc bề mặt như mạng lưới giám sát vệ tinh và radar, đưa vào các mô hình dự báo với độ phân giải cao 3km, tần suất cập nhật liên tục 6h/lần, phối hợp chia sẻ thông tin dữ liệu với Cơ quan Khí tượng Thủy văn Quốc tế để cập nhật phương án dự báo mới nhất về các tình hình khí tượng thủy văn, đặc biệt dự báo mưa. Tuy nhiên, theo ông Khiêm, bài toán dự báo mưa lớn cục bộ trong phạm vi hẹp, thời gian ngắn vẫn là một bài toán khó, không chỉ ở riêng Việt Nam mà trên thế giới.

Để giải quyết vấn đề này, thời gian qua, Tổng cục Khí tượng Thủy văn Quốc gia đã đưa vào vận hành hệ thống cảnh báo mưa dông trực tuyến ở địa chỉ hymetnet.gov.vn. Người dân chỉ cần truy cập vào địa chỉ trên có thể cập nhật được các thông tin cụ thể như khu vực nào đang có mưa, cường độ mưa như thế nào, khu vực nào đang xảy ra dông, sét, để từ đó có biện pháp chủ động phòng tránh.

Ngoài ra, theo ông Khiêm, Tổng cục Khí tượng Thủy văn cũng đã đưa vào vận hành hệ thống cảnh báo trực tuyến lũ quét sạt lở đất ở địa chỉ http://luquetsatlo.nchmf.gov.vn. Thông tin về lũ quét, sạt lở đất được cập nhật 30 phút một lần. Theo ông Khiêm, đây là hai công cụ rất quan trọng để người dân có thể theo dõi, giám sát và phòng, chống thiên tai, nhất là trong mùa mưa bão.

Chi Linh