Phỏng vấn một anh hề chèo

Hề: Chắc cô đã nghe ca khúc "Bắc Bling" rồi nhỉ?

PV: Tất nhiên là tôi xem. Tác phẩm đã gây tiếng vang có thể nói là khắp châu Á.

Hề chèo: MV thành công vì những nam nữ ca sĩ trẻ trung tuyệt vời, nhưng nhiều khán giả nước ngoài rất thích thú bắt chước kiểu hát của nghệ sĩ vốn là một hề chèo vang danh mấy chục năm qua. Nghệ sĩ hề ấy đã trở thành "xương sống" cho Bắc Bling khi "tạo sóng" ra ngoài biên giới.

Minh họa: Lê Tâm

PV: Tôi có nghe câu "phi hề bất thành chèo". Tại sao vậy?

Hề chèo: Chèo cổ là tổng hợp của tích trò. Hề chèo có vai trò dẫn dắt khán giả đi từ tích trò này sang tích trò khác mượt mà, giúp khán giả sảng khoái nên làm sao thiếu được.

PV: Tôi thấy anh hề nào cũng hay lý sự, cãi lem lẻm, thế mà người nghe từ quan tới vua đều không làm gì được. Thế mạnh của hề chèo là chữ nghĩa à?

Hề chèo: Chèo có hai loại trò diễn là trò hành động và trò nhời. Trò nhời là trò sử dụng các thủ pháp nhời nhẽ, ngôn từ, chơi chữ, cài bẫy, nói lái… Vở diễn có nhiều cách gửi thông điệp nhưng chỗ nào khó nói nhất thì phải dùng hài hước và thế là phải cần đến hề. Hài không có nghĩa là chọc cười nhảm. Có những cách trào lộng trong chèo gây cười tại chỗ. Cũng có những câu ngẫm đi ngẫm lại mới ngấm. Có câu nói, tối nay nghe, sáng mai mới hiểu.

PV: Mới đây, một ca sĩ hot đã làm người nghe điên ruột vì những câu nói lái. Bài hát là "Lào công tử" có một đoạn câu khá sốc là "lào gì cũng tôn". Kiểu ngôn ngữ này có thể coi là hài không anh?

Hề chèo: Hài gì mà thô tục vậy. Chúng ta đâu có lạ gì lối nói lái kiểu này. Chỉ nửa giây là đã duỗi thẳng trở lại được câu hát nói gì.

PV: Có người nói đây là một kiểu phá cách hài hước, cốt tạo tiếng cười cho người nghe. Với tư cách là anh hề, anh sẽ nghiêm khắc hay bao dung?

Hề chèo: Không có kiểu gây cười nào phản văn hóa mà có thể được chấp nhận. Các cơ quan quản lý văn hóa, tổ chức sự kiện cần nghiêm khắc hơn nữa. Các nghệ sĩ cần tự hiệu chỉnh bản thân.

Hiện nay có không ít những tác phẩm mập mờ. Cô nghĩ gì về những tên ca khúc như "Thu dẩm". Cô không nghe nhầm đâu. Trong bài lặp đi lặp lại câu "Cô ta mắc bệnh dẩm tên Thu". Thật quá quắt. Rồi có bài cứ đay đi đay lại một âm thanh "Nếu ra đường chỉ thấy nóng như cái lò/ Nóng như cái lò/ Nóng Nóng Nóng như cái lò/ Nóng như cái lò". Khi ta mở cửa hội nhập thì ngoài việc du nhập những điều tốt đẹp thì cũng phải nhận bụi bặm. Vấn đề là phải có người quét, nhiều người quét và nhiều loại chổi để quét. Các thế hệ nghệ sĩ bao năm nỗ lực làm cho tác phẩm vươn tới là chân - thiện - mỹ, thế mà con cháu lại cứ "công làm thủ phá" thế này thì chết.

PV: Lớp con cháu phá thế này thì gay quá.

Hề chèo: Nhưng cuộc sống như con lắc, sẽ để lại những tác phẩm có giá trị và xóa bỏ rơm rác. Khoảng năm 1965 tới 1972, tại Sài Gòn xuất hiện những bài tục ca của một nhạc sĩ nổi tiếng. Gia tài âm nhạc của ông ấy có sáng, có tối, trong đó có chục bài tục ca. Tục ở đây là tục tĩu. Tôi không đủ gan để đọc nhan đề của chuỗi bài tục ca đó vì nó tục trần trụi. Bài "Hát đối" thì ví người con gái như cục phân trôi sông; Bài "Tình hôi" thì hát về hôi nách rồi dẫn đến hôi bộ phận nhạy cảm của người đàn bà; Bài "Úm ba la ba ta cùng khỏi", "Khỉ đột" thì nói về bệnh hoạn "thẩm du" và bệnh ái thú…

PV: Thật kinh khủng. Thôi không cần nhắc nữa anh ạ.

Hề chèo: Vâng cô. Loại sản phẩm này cần xóa bỏ hoặc để xa tầm với trẻ em. Nghệ thuật mỗi thời đại mới lạ hơn không nhờ "lộn ngược" mà là sự khác lạ. Nếu đơn giản chỉ là lộn ngược của chân - thiện - mỹ, ta sẽ chỉ thu được cái giả - ác - xú mà thôi. Đó không phải là văn hóa mà là phản văn hóa. Tôi tin rằng rác âm nhạc của giới trẻ cũng nhanh chóng bị quét bởi khán giả luôn biết cách cứu vớt nghệ thuật.

PV: Xin cảm ơn anh với những ý kiến thật thú vị.

Lê Thị Liên Thông