Phú Mẫn gìn giữ hồn quê

Đến Phú Mẫn, người ta có cảm giác huyền thoại và hiện thực hòa quyện vào nhau - minh chứng là cây thị hơn 600 năm tuổi vẫn tỏa bóng xanh mướt bên chiếc trống sấm vừa được phục chế nguyên bản như cách đây hơn 5 thế kỷ.

Phục chế nguyên bản trống sấm huyền thoại

Dân gian xứ Kinh Bắc từng lưu truyền 3 nhạc khí nổi tiếng trong tín ngưỡng, tôn giáo nơi đây đó là: Trống Chờ, chiêng Chõ, mõ Phù Lưu. Trống Chờ là trống ở làng Phú Mẫn, tức trống sấm. Nhà nghiên cứu văn hóa Nghiêm Đình Thường (Hội Văn học nghệ thuật tỉnh Bắc Ninh) cho biết: “Triều Lê niên hiệu Hồng Thuận năm 1512, trời đại hạn, ruộng đồng nứt nẻ, dân tình oán thán. Vua sai Thám hoa Nguyễn Hữu Nghiêm đi khắp nơi cầu mưa nhưng không được, đến khi có người mách nước về đền Chờ mổ trâu cúng tế thì hiệu nghiệm ngay. Để ghi nhớ đức tiền nhân, nhà vua quyết định ban thưởng làng Chờ cái trống lớn dùng vào việc cầu mưa hằng năm. Trống to, phải dùng vồ đánh, âm thanh vang như sấm nên gọi là trống sấm. Tiếc là trải qua biến thiên lịch sử khiến trống sấm huyền thoại không còn”.

Cuối năm 2024, trống sấm làng Chờ đã được phục chế đúng kích thước nguyên bản.

Năm 1994, đền Chờ được công nhận Di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia. Đến năm 1997, những người tâm huyết với quê hương quyết tâm phục dựng trống sấm theo kiểu dáng ngày xưa. Trống mới có đường kính thân trống 2,2 m, chiều dài tang trống 2,2 m, đường kính mặt trống 1,67 m căng bằng da trâu, so với nguyên bản thì đường kính mặt trống mới nhỏ hơn khoảng 15 cm. Dịp chuẩn bị cho Đại lễ kỷ niệm 1.000 năm Thăng Long - Hà Nội (1010-2010), lãnh đạo thành phố Hà Nội đã về ngưỡng vọng rồi quyết định làm trống cho lễ hội Thăng Long theo dáng vẻ trống sấm Phú Mẫn nhưng kích thước to hơn, xứng tầm lễ hội nghìn năm.

Trong tâm thức người dân Phú Mẫn, trống sấm thiêng liêng nên cần được phục chế nguyên bản và mong muốn ấy đã sớm thành hiện thực. Ông Nguyễn Huy Phúc, Trưởng ban Mặt trận thôn, nguyên Trưởng Ban quản lý di tích thôn Phú Mẫn, cho hay: Sau gần 2 tháng triển khai phục chế bởi những tay thợ giỏi và am hiểu kiến thức văn hóa, tháng 9/2024, trống sấm mới đã được phục chế đúng nguyên bản. Giao thừa Ất Tỵ 2025, trống sấm đã vang lên trong niềm xúc động của người dân. Nhiều người cảm nhận, nhờ phục chế đúng nguyên bản nên tiếng trống sấm dường như âm hơn và vang xa hơn.

Trong khuôn viên đền Chờ huyền thoại, bên mộ Đức Thánh Quý Minh đại vương vẫn sừng sững cây thị cổ được công nhận cây di sản, gắn với những thăng trầm cùng lịch sử dân tộc. Trong kháng chiến chống Pháp, địch từng cho nổ mìn vào giữa thân cây rồi đốt cháy hòng làm nhụt ý chí chiến đấu của quân dân làng Chờ nhưng lạ thay, “cụ” thị vẫn ngạo nghễ xanh tươi giữa ngôi đền thiêng.

Năm 2012, một người con Phú Mẫn là Giáo sư Nguyễn Hữu Khiển (nguyên Phó Giám đốc Học viện Hành chính Quốc gia) đã nhờ Viện Khoa học lâm nghiệp Việt Nam giám định tuổi “cụ” thị thì được biết, “cụ” sinh năm 1439 và đến 2025 là 586 tuổi nhưng cành lá vẫn sum suê xanh tốt quanh năm.

Hơn nửa thế kỷ vẫn vọng vang lời Bác

Phú Mẫn còn được biết đến là đất học nổi tiếng Bắc Ninh. Sách “Bắc Ninh phong thổ ký” từng nhận xét: Về văn học thì Phú Mẫn và Vọng Nguyệt (nay thuộc xã Tam Giang) là nhiều hơn cả. Trong thời hiện đại, thiếu niên Măng non Phú Mẫn thật diễm phúc khi được Bác Hồ gửi thư khen mà đến nay, sau hơn nửa thế kỷ vẫn vọng vang lời Người.

"Cụ" thị gần 600 tuổi vẫn tỏa bóng mướt xanh trong khuôn viên đền Chờ.

Xin trích một đoạn trong hồi ký của ông Vũ Kỳ, thư ký của Bác Hồ: “Một ngày tháng 5 năm 1969, trong khuôn viên Phủ Chủ tịch, Bác tình cờ đọc được thông tin về Hợp tác xã Măng non Phú Mẫn trên báo Hà Bắc. Quá xúc động, chiều 19/5/1969, Người lên nhà sàn viết thư khen thiếu niên Măng non Phú Mẫn, tựa đề “Thư gửi các cháu thiếu niên hợp tác xã Măng non thôn Phú Mẫn, xã Hàm Sơn, huyện Yên Phong, Hà Bắc (19/5/1969”. Bức thư chỉ hơn 250 chữ nhưng hàm chứa bao điều Bác muốn nói. Câu kết bức thư truyền cảm hứng mạnh mẽ đến thiếu niên cả nước: “Bác mong các cháu thiếu niên ở những địa phương khác làm theo các bạn nhỏ ở Hợp tác xã Măng non Phú Mẫn trong việc chăm sóc trâu bò và giúp đỡ thiết thực hợp tác xã địa phương mình. Bác hôn các cháu”.

Lễ đón thư Bác đã được tổ chức trang trọng đúng ngày Quốc tế thiếu nhi (1/6/1969) tại Trường cấp 3 Yên Phong với sự hiện diện của 700 đại biểu, trong đó có nhiều lãnh đạo Trung ương và tỉnh Hà Bắc. Sau sự kiện đó, Chủ nhiệm Hợp tác xã Măng non Phú Mẫn Đặng Đình Chiến được mời tham dự Trại hè thiếu nhi Quốc tế tại Cộng hòa dân chủ Đức. Năm 1981, thiếu nhi Măng non Phú Mẫn vinh dự được đón Quyền Chủ tịch nước Nguyễn Hữu Thọ và nhiều đoàn đại biểu thanh niên, thiếu niên trong và ngoài nước về thăm, trao đổi kinh nghiệm hoạt động.

Suốt 56 năm qua, Nhân dân Phú Mẫn không ngừng thi đua học tập, lao động sản xuất xây dựng quê hương giàu đẹp, văn minh. Thôn luôn là điểm sáng toàn quốc về phong trào thi đua khuyến học, khuyến tài, được tôn vinh là “làng đại học” cùng với Mão Điền, Hoài Thượng, Tam Sơn… Bà Nguyễn Thị Ký, 74 tuổi, Chi hội trưởng khuyến học thôn Phú Mẫn cho biết: Phú Mẫn có 1,3 nghìn hộ với hơn 5,7 nghìn dân thì có trên 600 người trình độ đại học trở lên; trong đó có 18 giáo sư, phó giáo sư, tiến sĩ và hơn 130 người có trình độ thạc sĩ. Dịp đầu năm học 2025-2026, thôn vinh danh 1.139 học sinh, sinh viên tiêu biểu năm học 2024-2025…

Nhịp bước cùng sự phát triển của quê hương, Phú Mẫn - vùng đất giàu nội lực đang nỗ lực vươn lên, xứng là điểm sáng phong trào thi đua khuyến học, khuyến tài và xây dựng xã hội học tập của tỉnh.

Bài, ảnh: Thanh Tú