Quản lý vùng trồng, nâng cao an toàn thực phẩm - chìa khóa để mở rộng thị trường xuất khẩu

Quản lý vùng trồng, nâng cao an toàn thực phẩm là chìa khóa để mở rộng thị trường xuất khẩu

Thực trạng sản xuất và xuất khẩu nông sản mùa vụ

Theo ông Nguyễn Quang Hiếu, Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật, Bộ Nông nghiệp và Môi trường, ngành trồng trọt Việt Nam trong năm 2025 tiếp tục duy trì ổn định với nhiều tín hiệu tích cực về năng suất và sản lượng. Diện tích lúa gieo cấy đạt khoảng 7 triệu hecta, mang lại sản lượng trên 43 triệu tấn nhờ cải thiện năng suất đáng kể. Ngô đạt hơn 800.000 hecta nhưng chưa đáp ứng đủ nhu cầu nội địa, dẫn đến việc nhập khẩu khoảng 3 triệu tấn. Sắn ghi nhận sản lượng 9 triệu tấn, trong khi cà phê giữ vững diện tích trên 700.000 hecta, đạt kim ngạch xuất khẩu 3,8 tỷ USD trong 4 tháng đầu năm 2025, một con số ấn tượng. Hồ tiêu, với diện tích 110.000 hecta, hưởng lợi từ giá xuất khẩu tăng mạnh, mang lại giá trị kinh tế đáng kể. Sầu riêng, với diện tích khoảng 180.000 hecta và sản lượng 1,5-1,7 triệu tấn, có 95% sản lượng xuất khẩu sang Trung Quốc, cho thấy sự phụ thuộc lớn vào thị trường này.

Đối với các mặt hàng mùa vụ, vụ vải năm 2025 đạt 45.000 tấn xuất khẩu, tăng 60% so với cả năm trước. Sầu riêng sắp bước vào vụ chính tại Đắk Lắk, nhưng sự phụ thuộc vào thị trường Trung Quốc đặt ra rủi ro lớn, đòi hỏi các giải pháp đa dạng hóa thị trường để giảm thiểu rủi ro.

Về xuất khẩu, gạo đạt kim ngạch 2,1 tỷ USD, tăng về lượng nhưng giảm 6,7% về giá trị so với cùng kỳ năm ngoái. Cà phê ghi nhận kim ngạch cao kỷ lục và dự kiến sẽ thiết lập mốc mới trong năm 2025. Hồ tiêu cũng đạt kết quả xuất khẩu tốt, nhưng ngành này phải đối mặt với cạnh tranh mạnh từ Brazil và Indonesia trong quý tới do chính sách thuế mới của Hoa Kỳ. Rau quả tươi đạt kim ngạch 1,6 tỷ USD trong 4 tháng đầu năm, nhưng giảm 10,5% so với cùng kỳ, chủ yếu do xuất khẩu sầu riêng giảm 70% sau khi Trung Quốc áp dụng các biện pháp kiểm soát an toàn thực phẩm nghiêm ngặt. Tuy nhiên, việc Trung Quốc phê duyệt thêm mã số vùng trồng và cơ sở đóng gói mở ra cơ hội mới, dù yêu cầu kiểm nghiệm khắt khe đòi hỏi sản phẩm phải đạt tiêu chuẩn cao để thông quan.

Ngành nông nghiệp đang đối mặt với nhiều thách thức mới, bao gồm thời tiết cực đoan, giá vật tư nông nghiệp tăng cao và các rào cản kỹ thuật từ các nước nhập khẩu. Những yếu tố này không chỉ ảnh hưởng đến sản lượng mà còn làm tăng chi phí sản xuất, gây áp lực lên giá thành sản phẩm xuất khẩu. Việc quản lý chất lượng và đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế được xem là yếu tố sống còn để duy trì uy tín và thị phần của nông sản Việt Nam trên thị trường toàn cầu.

Giải pháp nâng cao chất lượng và mở rộng thị trường

Để đảm bảo chất lượng nông sản và mở rộng thị trường xuất khẩu, ông Nguyễn Quang Hiếu nhấn mạnh vai trò của sự phối hợp giữa các địa phương và doanh nghiệp. Các địa phương cần chủ động lấy mẫu và giám sát vùng trồng để loại bỏ những khu vực có nguy cơ cao ra khỏi chuỗi xuất khẩu, đảm bảo sản phẩm đạt tiêu chuẩn an toàn thực phẩm. Tỉnh Đắk Lắk được nêu như một ví dụ điển hình khi xây dựng kế hoạch lấy mẫu kiểm tra để chứng minh vùng sản xuất an toàn. Bộ Nông nghiệp và Môi trường cũng đã điều tra và công bố nguyên nhân sự cố liên quan đến sầu riêng trên các phương tiện thông tin đại chúng, làm rõ các vấn đề để minh bạch thông tin. Các giải pháp khắc phục vấn đề an toàn thực phẩm đang được tổng kết, với những giải pháp hiệu quả nhất sẽ được lựa chọn và nhân rộng trong thời gian tới.

Về đàm phán thị trường, Việt Nam đã đạt nhiều tiến bộ với Trung Quốc trong 6 tháng qua. Nghị định thư xuất khẩu đối với chanh leo và ớt đã được hoàn tất và ký kết, chuyển từ quy định tạm thời sang chính thức với các điều khoản rõ ràng và tính pháp lý cao. Điều này giúp giảm tần suất kiểm tra, tạo cơ chế phục hồi nếu xảy ra vi phạm và cho phép hàng hóa đi sâu vào nội địa Trung Quốc, không chỉ giới hạn ở các nhà máy chế biến gần biên giới. Với nhóm cây có múi như bưởi và cam, Việt Nam đang chuẩn bị đón đoàn công tác từ Trung Quốc vào để kiểm tra thực tế các vùng trồng, hướng tới xây dựng nghị định thư xuất khẩu. Dù quá trình này mất nhiều thời gian, đây là tín hiệu tích cực cho việc mở rộng thị trường.

Đối với thị trường Hoa Kỳ, Việt Nam đang thúc đẩy xuất khẩu chanh leo, hiện ở bước công báo cuối cùng, với khả năng bắt đầu xuất khẩu sớm nếu không có ý kiến phản đối. Trước đây, Hoa Kỳ yêu cầu sử dụng biện pháp chiếu xạ duy nhất, nhưng Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã xây dựng tài liệu kỹ thuật để mở rộng các biện pháp xử lý khác, tạo thêm lựa chọn cho doanh nghiệp. Tuy nhiên, Trung tâm Chiếu xạ Hà Nội, dù đáp ứng đầy đủ yêu cầu kỹ thuật của Hoa Kỳ, vẫn chưa được vận hành do vướng mắc về cơ chế tài chính. Phía Hoa Kỳ yêu cầu đặt cọc một khoản tiền để vận hành chương trình và trả lương cho người giám sát, nhưng cơ chế nhà nước không cho phép mang tiền công đi đặt cọc. Nhiều đơn vị muốn đồng hành góp vốn, nhưng cơ chế thu phí cố định khiến họ không thể thu hồi vốn, dẫn đến tình trạng chậm trễ kéo dài. Đây không phải vấn đề kỹ thuật mà là vấn đề cơ chế tài chính, và cả hai phía đang nỗ lực tìm giải pháp.

Với thị trường Úc, Việt Nam đang sửa đổi quy định xuất khẩu chanh leo để tăng tính khả thi, hiện ở giai đoạn cuối. Đồng thời, đàm phán xuất khẩu bưởi cũng đang được tiến hành, dù còn một số nội dung kỹ thuật khó. Nếu thành công với bưởi, Việt Nam sẽ tiếp tục đàm phán cho các mặt hàng khác. Các địa phương và doanh nghiệp được kêu gọi phối hợp chặt chẽ để quản lý tốt hơn quy trình sản xuất, kiểm soát chặt chẽ các đối tượng kiểm dịch, từ đó tránh rủi ro và bảo vệ uy tín của nhà xuất khẩu Việt Nam trên thị trường quốc tế.

Với những thành tựu như vụ vải tăng 60% và kim ngạch cà phê đạt kỷ lục, cùng các thách thức về thời tiết, vật tư và rào cản kỹ thuật, ngành nông sản Việt Nam đang đứng trước cơ hội và thách thức lớn. Các giải pháp từ quản lý vùng trồng, nâng cao an toàn thực phẩm, đẩy nhanh đàm phán nghị định thư đến giải quyết vướng mắc cơ chế tài chính cho chiếu xạ sẽ là chìa khóa để nâng cao chất lượng và mở rộng thị trường. Sự phối hợp chặt chẽ giữa các địa phương, doanh nghiệp và đối tác quốc tế sẽ giúp nông sản Việt Nam củng cố uy tín và gia tăng giá trị trên thị trường toàn cầu trong năm 2025.

Trần Hương