Quảng Trị: Du lịch nông nghiệp - Lối đi mới cho vùng đất nắng gió

Tiềm năng và lợi thế trong phát triển du lịch nông nghiệp

Tọa lạc tại trung tâm dải đất miền Trung Việt Nam, là điểm trung chuyển giữa hai vùng kinh tế trọng điểm Bắc – Nam và cửa ngõ ra hành lang kinh tế Đông – Tây (EWEC), kết nối với Lào, Thái Lan và Myanmar, cùng với sự vận động hàng trăn năm của lịch sử, Quảng Trị trở thành vùng giao thoa giữa các môi trường sinh thái và văn hóa vùng miền, từ đây dễ dàng tiếp cận các luồng khách du lịch quốc tế qua cửa khẩu Lao Bảo và các tuyến quốc lộ huyết mạch như QL9, QL1A.

Du khách đang tham quan, trải nghiệm tại điểm du lịch Pa Tuồng.

Mặt khác, Quảng Trị còn hội tụ đủ 4 đặc trưng vùng địa hình: vùng núi cao; trung du; đồng bằng ven biển và biển đảo tạo nên sự đa dạng sinh học, cảnh quan thiên nhiên và hình thái sản xuất nông nghiệp phong phú.

Cùng với đó, những yếu tố tự nhiên, văn hóa và con người, Quảng Trị tạo nên mảnh đất đa dạng tài nguyên nông nghiệp và đặc sắc, trở thành một tỉnh nông nghiệp có thế mạnh về các sản phẩm đặc trưng như: Cà phê Arabica Khe Sanh, Hướng Hóa được đánh giá là một trong những vùng cà phê ngon nhất Việt Nam vầ TOP 5 thế giới; tiêu Cùa, Cam Lộ nổi tiếng với hương vị cay nồng đặc trưng; Lúa hữu cơ Hải Lăng và Triệu Phong phát triển theo hướng canh tác sạch, dần định hình thành thương hiệu lớn trong sản xuất thương mại; Dứa, dưa hấu, thanh long, ném, khoai môn, sắn dây... là những đặc sản có tiếng tại các vùng gò đồi; Chăn nuôi bò bản địa, gà đồi, vịt cỏ …gắn với sinh kế nông hộ…Những vùng canh tác này không chỉ tạo ra sản phẩm nông sản mà còn không gian trải nghiệm canh tác, thu hoạch, chế biến, rất phù hợp để phát triển du lịch trải nghiệm nông nghiệp.

Sản phẩm nông nghiệp đồng quê cũng là nguyên liệu hình thành nên những món ăn dân giã phong phú về hình thái và hương vị như bánh bột lọc Mỹ Chánh, bún hến Gio Mai, cháo cá hành tăm (lá ném) vùng biển Cửa Việt – Cửa Tùng, cháo cá “vạc giường” Diên Sanh, canh ám làng Lam, cơm lam, cá suối nướng… đã đưa ẩm thực địa phương đến dân gian thành những giá trị văn hóa trường tồn qua thời gian.

Cùng với văn hóa sản xuất nông nghiệp vùng đồng bằng ven sông, thì bản sắc văn hóa làng xã và cộng đồng dân tộc thiểu số cũng là một trong những nét đặc trưng riêng của Quảng Trị, nơi cư trú của nhiều dân tộc như Kinh, Vân Kiều, Pa Cô… mang giá trị văn hóa đặc sắc với các hình thái văn hóa tập quán canh tác nương rẫy, lễ hội mừng lúa mới, lễ hội ariêuping, văn hóa truyện cổ truyền miệng kể về sự tích loài người, dòng họ, nguồn gốc tổ tiên, âm nhạc, các nghi lễ cộng đồng của người đồng bào dân tộc Vân Kiều – Pa Cô; Kiến trúc làng truyền thống, đình làng, lễ hội vật, hát ru, hò khoan của người Kinh ở đồng bằng. Đây là nguồn tài nguyên văn hóa mềm rất quý để kết hợp với du lịch nông nghiệp, tạo thành sản phẩm “du lịch văn hóa nôg nghiệp, nông thôn”.

Bên cạnh đó, Quảng Trị còn có hệ di sản vô cùng quý giá về thiên nhiên nguyên sơ, cảnh quan sinh thái đẹp còn giữ được nét hoang sơ, hấp dẫn với du khách, đó là hang động, thác nước ở Tà Puồng, Chênh Vênh, Rào Quán…Cùng hệ sinh quyển núi rừng tự nhiên ở Hướng Hóa, Đakrông; thung lũng Khe Sanh, thiên nhiên xanh và thấp thoáng những ngôi nhà ẩn hiện trong mây trắng; Những triền đồi cà phê bát ngát ở Hướng Phùng, Hướng Hóa… Cánh đồng lúa trải rộng ngút tầm mắt ở Hải Lăng, Triệu Phong… Các vùng đồi trồng cây ăn quả, hồ thủy lợi lớn như hồ Bảo Đài, hồ Trúc Kinh, hồ La Ngà... Những khu vực này là địa điểm rất thuận lợi để phát triển loại hình du lịch nông trại (farmstay), dã ngoại, cắm trại, trekking và du lịch chữa lành (wellness tourism).

Thời gian qua, Quảng Trị đã tập trung nhiều nguồn lực trong đầu tư và phát triển đồng bộ cơ sở hạ tầng nông thôn và thực hiện nhiều chính sách hỗ trợ tích cực trong phát triển kinh tế nông nghiệp. Hệ thống giao thông kết nối từ quốc lộ đến đường liên xã, liên bản được cải thiện đáng kể trong chương trình Nông thôn mới. Chương trình Mỗi xã một sản phẩm (OCOP) giúp hình thành nhiều sản phẩm nông nghiệp, thủ công có thương hiệu có thể đưa vào khai thác du lịch. Chính sách ưu tiên đầu tư vào nông nghiệp – nông thôn của Chương trình Xây dựng nông thôn mới và các cơ chế khuyến khích khởi nghiệp nông nghiệp, du lịch cộng đồng đã tạo nên động lực lớn cho phát triển kinh tế khu vực nông thôn, trong đó có hoạtb động du lịch nông nghiệp. Tỉnh Quảng Trị cũng có chủ trương rõ ràng về phát triển kinh tế nông thôn đa dạng, trong đó du lịch nông nghiệp là một cấu phần quan trọng.

Thực trạng phát triển du lịch nông nghiệp tại Quảng Trị

Với địa hình trải dài từ vùng núi đến đồng bằng, cùng hệ sinh thái đa dạng, Quảng Trị sở hữu tiềm năng lớn để phát triển du lịch nông nghiệp. Các huyện như Hướng Hóa, Đakrông, Vĩnh Linh, Gio Linh, Hải Lăng... đều đang hình thành những mô hình khai thác tài nguyên bản địa gắn với phát triển du lịch bền vững.

Tại Hướng Hóa, thung lũng Khe Sanh nổi bật với mô hình nông trại nghỉ dưỡng như Khe Sanh Valley Farm, mô hình tham quan trải nghiệm du lịch nông nghiệp của Hợp tác xã nông nghiệp Tân Hợp…kết hợp giữa canh tác hữu cơ với không gian trải nghiệm. Thác Tà Puồng, thác Chênh Vênh cùng các bản làng Vân Kiều - Pa Cô đang trở thành điểm đến hấp dẫn với hình thức du lịch cộng đồng kết hợp du lịch sinh thái trải nghiệm thiên nhiên Trường Sơn hùng vĩ.

Ở Vĩnh Linh, dự án Khu du lịch sinh thái Rú Lịnh (xã Vĩnh Hòa) đang được triển khai, mở ra không gian trải nghiệm sinh thái và nông nghiệp gắn với rừng nguyên sinh. Huyện cũng chú trọng phát triển các điểm đến tại Rú Bàu, Rú Đưng, gắn với sản phẩm OCOP như tinh dầu tràm, hồ tiêu, nước mắm…

Gio Linh phát huy lợi thế làng nghề và đặc sản địa phương: bún hến, rau liệt bánh lọc…đồng thời gắn kết hoạt động du lịch với các vùng chuyên canh trồng tiêu, trồng dứa… Việc khai thác các di tích văn hóa, lịch sử cách mạng nổi tiếng như giếng cổ Gio An, đường Hồ Chí Minh, Cầu Hiền Lương – sông Bến Hải…tạo thành chuỗi giá trị nông nghiệp – du lịch hấp hẫn, thu hút du khách thập phương.

Trong những năm gần đây, du lịch nông nghiệp Quảng Trị dù mới hình thành, nhưng một số sản phẩm bước đầu đã mang lại hiệu quả nhất định, hàng năm thu hút được lượng khách khá lớn đến tham quan. Cụ thể, sản phẩm du lịch nông nghiệp Khe Sanh Coffee Tour (Hướng Hóa), là kết quả hợp tác nghiên cứu và ứng dùng giữa Trung tâm Xúc tiến Đầu tư, Thương mại và Du lịch tỉnh Quảng Trị, Hợp tác xã du lịch nông nghiệp Việt Nam – Khe Sanh, Hiệp hội cà phê Khe Sanh. Sản phẩm du lịch là sự kết hợp du lịch tham quan trang trại cà phê, trải nghiệm quy trình chế biến, thưởng thức cà phê và giao lưu văn hóa với cộng đồng đồng bào dân tộc Vân Kiều; Nông trại trải nghiệm Khe Sanh Valley Farm, là cơ sở tiên phong trong mô hình farmstay gắn với canh tác nông nghiệp hữu cơ VAC và du lịch trải nghiệm, nghỉ dưỡng; Các sản phẩm Du lịch cộng đồng Chênh Vênh (Hướng Phùng, Hướng Hóa), du lịch cộng đồng thác Tà Puồng (Hướng Việt, Hướng Hóa), du lịch cộng đồng suối A Lao, suối Pacha (Tà Long, Đakrông)…là những sản phẩm kết nối du lịch sinh thái thiên nhiên – bản địa với nông nghiệp truyền thống và văn hóa của đồng bào dân tộc thiểu số Pako – Vân Kiều; Du lịch cộng đồng Gio An hướng đến khai thác thế mạnh về sản xuất nông nghiệp vườn đồi với các sản phẩm như tiêu, khoai môn, sâm Bố Chính, rau liệt, di sản văn hóa nổi tiếng giếng cổ Chăm….

Các sản phẩm du lịch nông nghiệp luôn gắn kết với sản phẩm nông nghiệp đặc trưng canh tác theo tiêu chuẩn OCOP. Nhiều địa phương đã khai thác sản phẩm địa phương vào hoạt động du lịch như cà phê Khe Sanh, tiêu Cùa, nước mắm Mỹ Thủy, bún hến Gio An, tinh dầu tràm Vĩnh Linh… Một số địa phương như Cam Lộ, Gio Linh, Vĩnh Linh, Hướng Hóa... bắt đầu lồng ghép phát triển du lịch nông nghiệp trong chương trình Xây dựng Nông thôn mới nâng cao như một tiêu chí góp phần tăng thu nhập, giữ gìn môi trường và bảo tồn văn hóa.

Bên cạnh xu thế phát triển và những ưu thế của địa phương trong phát triển thì du lịch nông nghiệp Quảng Trị còn gặp nhiều khó khăn, thách thức. Hạ tầng du lịch đang chưa được đầu tư cơ bản, nhất là cơ sở vật chất tại vùng nông thôn còn yếu, đường giao thông nhỏ chất lượng thấp, nhà vệ sinh, nơi nghỉ chân chưa đạt chuẩn. Thiếu mô hình quy mô, chuyên nghiệp, phần lớn là mô hình tự phát, chưa có sự đầu tư bài bản hoặc chưa xây dựng chuỗi giá trị hoàn chỉnh. Nguồn nhân lực phục vụ dịch vụ du lịch còn khá yếu, người dân chưa có kỹ năng làm du lịch, thiếu ngoại ngữ, kỹ năng hướng dẫn, phục vụ khách. Thiếu kết nối tour – tuyến trong khai thác du lịch, tính thụ động trong du lịch nông nghiệp còn lớn, các điểm, sản phẩm du lịch nông nghiệp trên địa bàn thường nằm ngoài các tuyến du lịch chính nên khó thu hút lượng khách lớn. Chính sách hỗ trợ còn dàn trải, chưa có cơ chế riêng, rõ ràng cho loại hình du lịch nông nghiệp – cộng đồng…

Một số giải pháp trọng tâm

Ông Nguyễn Đức Tân – Giám đốc Trung tâm xúc tiền đầu tư, Thương mại và Du lịch tỉnh Quảng Trị khẳng định, để phát huy vai trò của du lịch nông nghiệp trong xây dựng Nông thôn mới, tỉnh Quảng Trị cần tập trung vào một số giải pháp trọng tâm, như Quy hoạch vùng du lịch nông nghiệp phù hợp với tiềm năng từng địa phương; Tăng cường đầu tư hạ tầng du lịch khu vực nông thôn, ưu tiên phát triển đường giao thông, hỗ trợ xây dựng nhà vệ sinh hợp chuẩn, bãi đỗ xe, hệ thống điện – nước tại các điểm du lịch; Đào tạo nguồn nhân lực du lịch nông thôn, hỗ trợ người dân kỹ năng đón khách, làm dịch vụ; Tạo cơ chế chính sách ưu đãi để thu hút doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp kết hợp du lịch; Đẩy mạnh truyền thông, quảng bá, liên kết các tour – tuyến, xây dựng bộ sản phẩm đặc trưng từng vùng.

Valley farm, Hướng Hóa - điểm du lịch, vui chơi vùng miền núi đầy lảng mạn.

Đồng thời xây dựng Nông thôn mới, gắn liền phát triển kinh tế du lịch nông nghiệp để mở ra hướng đi mới, hiệu quả và bền vững cho tỉnh Quảng Trị. Sự kết hợp hài hòa giữa khai thác tài nguyên thiên nhiên, bảo tồn văn hóa và phát triển sinh kế đang từng bước làm “thay da đổi thịt” vùng quê, góp phần hiện thực hóa mục tiêu xây dựng nông thôn mới kiểu mẫu.

Du lịch nông nghiệp không chỉ là ngành kinh tế mới mà còn là công cụ hỗ trợ hiệu quả cho chương trình Xây dựng Nông thôn mới. Theo đó, việc thu hút du khách, nhiều địa phương sẽ có điều kiện nâng cấp hạ tầng nông thôn, cải thiện đời sống, tạo thêm việc làm tại chỗ. Đáng chú ý, mô hình du lịch nông nghiệp giúp bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa làng quê – từ tập quán canh tác, ẩm thực truyền thống đến lễ hội dân gian, nghề thủ công. Đồng thời, nâng cao nhận thức cộng đồng về gìn giữ môi trường sống và phát triển bền vững. Từ ý nghĩa này, hy vọng rằng tỉnh Quảng Trị cũng như các ban ngành liên quan sẽ có những động thái mới, mang tính cụ thể hóa cao, sớm đưa mô hình du lịch trải nghiệm nông thôn phát triển ngang tầm với tiềm năng vốn có nơi mãnh đất thuộc khúc eo của miền Trung.

Huy Long