Quy định thẩm định chuỗi cung ứng: Doanh nghiệp nắm 'luật chơi' để giữ vững thị trường

Quang cảnh Hội thảo “Xuất khẩu Việt Nam trước yêu cầu về thẩm định chuỗi cung ứng của thị trường châu Âu - Những điều DN cần biết”. Ảnh: D.Thiện

Nhiều quy định mới về thẩm định chuỗi cung ứng

Chia sẻ tại Hội thảo “Xuất khẩu Việt Nam trước yêu cầu về thẩm định chuỗi cung ứng của thị trường châu Âu - Những điều DN cần biết”, do Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) tổ chức ngày 21/10, ông Đậu Anh Tuấn - Phó Tổng Thư ký VCCI cho biết, trong bối cảnh toàn cầu hóa ngày càng sâu rộng, chuỗi cung ứng toàn cầu đang trở thành xương sống của thương mại quốc tế. Tuy nhiên, cùng với sự phát triển là những thách thức mới về trách nhiệm xã hội, môi trường và quản trị minh bạch. Các nền kinh tế lớn, trong đó có Liên minh châu Âu (EU), đang từng bước chuyển đổi cách tiếp cận trong quản lý chuỗi cung ứng - không chỉ vì hiệu quả kinh tế mà còn vì các giá trị phát triển bền vững.

Đặc biệt, trong thời gian gần đây, EU và một số quốc gia thành viên như Đức, Pháp, Hà Lan đã ban hành và chuẩn bị thực thi hàng loạt quy định pháp lý mới về việc giám sát, đánh giá và phòng ngừa các rủi ro liên quan đến quyền con người và môi trường trong chuỗi cung ứng - thường được gọi là “thẩm định chuỗi cung ứng”. Hai văn bản pháp lý tiêu biểu là Luật Nghĩa vụ thẩm định chuỗi cung ứng của DN (SCDDA) của Đức và Chỉ thị về Thẩm định tính bền vững của DN (CSDDD) của EU.

“Đây là những quy định mang tính toàn diện và chặt chẽ nhất về thẩm định chuỗi cung ứng từng được ban hành trên thế giới tính đến nay. Mặc dù các luật này chủ yếu áp dụng cho các tập đoàn và DN lớn có trụ sở tại châu Âu, nhưng điều quan trọng là toàn bộ chuỗi cung ứng - bao gồm cả các nhà cung ứng tại nước ngoài như Việt Nam - đều nằm trong phạm vi ảnh hưởng của quy định” - ông Tuấn nhấn mạnh.

Thông tin cụ thể về trách nhiệm của DN Việt Nam, bà Trần Minh Thu - Thành viên Nhóm nghiên cứu VCCI cho biết, nếu tham gia vào các chuỗi cung ứng của đối tác EU/Đức thuộc diện điều chỉnh của Chỉ thị CSDDD/Luật SCDDA, DN Việt Nam có 2 trách nhiệm. Một là, thực hiện các tiêu chuẩn về quyền con người và môi trường quy định tại các văn bản này và các bộ quy tắc ứng xử dành cho nhà cung cấp của đối tác EU/Đức. Hai là, phối hợp với đối tác trong các bước của quy trình thẩm định chuỗi cung ứng liên quan tới phần hoạt động của mình (như cung cấp thông tin, hợp tác trong triển khai các biện pháp mà đối tác yêu cầu...).

Cũng theo bà Thu, nghiên cứu của VCCI cho thấy, với đa số các nhà cung cấp Việt Nam, việc thực hiện các trách nhiệm nói trên không phải là thách thức quá lớn do chuẩn pháp luật về lao động và môi trường của Việt Nam đã gần như tương đương với các tiêu chuẩn thẩm định của Chỉ thị CSDDD hay Luật SCDDA sau khi Việt Nam tham gia các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới.

Bên cạnh đó, nhiều nhà cung cấp đã quen thuộc với các bộ quy tắc ứng xử của các đối tác lớn và chi phí để phối hợp triển khai các biện pháp thẩm định chuỗi cung ứng không quá lớn.

Mặc dù vậy, nhà cung cấp Việt Nam cũng có thể gặp khó khăn trong thực hiện các trách nhiệm này, nhất là liên quan tới các chuẩn thẩm định có thể bị diễn giải quá rộng, các khâu sản xuất thuê ngoài dễ bị cáo buộc vi phạm... Ngoài ra, chi phí thực thi trực tiếp có thể không lớn, nhưng cũng sẽ khiến DN thêm khó khăn trong bối cảnh kinh doanh phức tạp hiện nay.

“Việc DN Việt Nam từ chối cung cấp thông tin, không đáp ứng được các tiêu chuẩn, hoặc vi phạm các quy tắc trong quá trình hợp tác có thể dẫn tới những hậu quả nghiêm trọng như bị từ chối đơn hàng, bị loại khỏi chuỗi cung ứng hoặc mất cơ hội mở rộng thị phần tại thị trường châu Âu” - bà Thu nhấn mạnh.

Các đại biểu trao đổi tại Hội thảo. Ảnh: D.Thiện

Doanh nghiệp cần sẵn sàng đáp ứng để giữ vững thị phần xuất khẩu

Bà Nguyễn Thị Thu Trang - Trưởng Nhóm nghiên cứu VCCI cho biết, Việt Nam hiện là một mắt xích quan trọng trong nhiều chuỗi cung ứng toàn cầu, đặc biệt trong các ngành dệt may, da giày, điện tử, nông sản, thủy sản... Trong đó, EU luôn là thị trường quan trọng của xuất khẩu Việt Nam (chiếm khoảng 15% tổng kim ngạch xuất khẩu Việt Nam đi toàn thế giới giai đoạn 2015-2024, theo Cục Thống kê). Đây cũng là thị trường đặc biệt tiềm năng với Hiệp định thương mại tự do Việt Nam - EU (EVFTA) và là một điểm đến rất có ý nghĩa khi căng thẳng thuế quan của Hoa Kỳ vẫn leo thang.

Trong bối cảnh này, việc các nhà cung cấp Việt Nam hiểu và tuân thủ các trách nhiệm liên quan tới thẩm định chuỗi cung ứng để tiếp tục xuất khẩu bền vững vào các thị trường châu Âu là rất cần thiết. Hơn nữa, một số thị trường tiềm năng khác của Việt Nam cũng đang manh nha các quy định tương tự (Anh, Australia, Canada...). Do đó, các DN Việt cần sẵn sàng đáp ứng các quy định về thẩm định chuỗi cung ứng ở các thị trường xuất khẩu này, trước hết là ở EU.

Tuy nhiên, bà Trang cho biết, theo khảo sát nhanh do VCCI thực hiện tháng 7 - 8/2025, phần lớn các DN chưa từng nghe nói tới các quy định thẩm định chuỗi cung ứng.

Cụ thể, với Chỉ thị CSDDD của EU, 48% DN phản hồi chưa từng biết tới và 46,7% DN đã nghe nói nhưng chưa hiểu cụ thể. Với Luật SCDDA của Đức, có tới 67,2% DN chưa biết đến và có 30% DN đã nghe nói nhưng chưa tìm hiểu sâu.

"Điều đó cho thấy khoảng cách rất lớn giữa những thay đổi chính sách đang diễn ra ở châu Âu và mức độ sẵn sàng của cộng đồng DN Việt Nam" - bà Trang nói.

Từ góc độ ngành hàng, bà Phan Thị Thanh Xuân - Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Da giày - Túi xách Việt Nam cho biết, ngành hàng sản xuất giày dép có đặc thù là sử dụng nhiều lao động phổ thông (trong đó một tỷ lệ lớn là lao động nữ), điều kiện làm việc dễ ô nhiễm, một số khâu sử dụng hóa chất độc hại hoặc có ảnh hưởng đáng kể về môi trường. Do đó, ngành có thể là đối tượng bị giám sát chặt trong quá trình thực thi pháp luật về thẩm định chuỗi cung ứng của các thị trường châu Âu. Tuy nhiên, hiện nay mức độ hiểu biết của các DN trong ngành còn hạn chế, nhất là với những DN nhỏ và vừa, do thiếu bộ phận pháp lý chuyên biệt.

Từ thực tế trên, nhóm nghiên cứu của VCCI khuyến nghị, DN Việt Nam tham gia vào các chuỗi cung ứng phục vụ xuất khẩu, đặc biệt là các chuỗi liên quan tới đối tác EU/Đức thuộc diện điều chỉnh của các quy định về thẩm định chuỗi cung ứng, cần có hành động thích hợp để bảo vệ lợi ích xuất khẩu lâu dài.

Theo đó, đầu tiên và quan trọng nhất là cần bảo đảm luôn tuân thủ nghiêm túc các quy định pháp luật Việt Nam về lao động và môi trường; rà soát và ngăn chặn kịp thời mọi rủi ro, nguy cơ vi phạm; đồng thời lưu trữ đầy đủ các giấy tờ, bằng chứng về các công việc này.

Song song với đó, DN cần chủ động tìm hiểu các quy định và chuẩn bị về nguồn lực cho việc phối hợp trong quy trình triển khai các biện pháp thẩm định của đối tác khi cần thiết. Đồng thời, cần trao đổi tích cực và phối hợp hợp lý với các đối tác trong thực hiện các biện pháp thẩm định khi được đối tác yêu cầu.

Đối với các hiệp hội, cần tăng cường hỗ trợ về thông tin và đào tạo năng lực cho DN hội viên về vấn đề này thông qua các kênh tuyên truyền rộng rãi; cũng như thiết kế nội dung đào tạo trực tiếp, cụ thể và chuẩn xác cho từng nhóm đối tượng DN.

Các cơ quan quản lý nhà nước cũng cần nhận diện và cảnh báo DN về các rủi ro vi phạm quyền lao động, môi trường trong hoạt động của DN ngay khi phát hiện (ví dụ trong quá trình thanh tra, kiểm tra DN). Đồng thời, cần hỗ trợ DN trong các hoạt động cần thiết (ví dụ xác minh, chứng thực sự tuân thủ của DN) khi được đề nghị, qua đó đồng hành cùng DN trong duy trì và phát triển một cách bền vững các thị trường xuất khẩu quan trọng này./.

TUẤN MINH