Rủi ro tập trung tín dụng cao khi ngân hàng đổ tiền vào công ty chứng khoán

Trong nửa đầu năm 2025, hàng loạt ngân hàng tư nhân tại Việt Nam đã rục rịch thâu tóm hoặc bắt tay hợp tác với các công ty chứng khoán, quản lý quỹ.

Mới đây, cách đây một tuần, PGBank vừa được đại hội đồng cổ đông bất thường thông qua chủ trương mua cổ phần công ty chứng khoán, công ty quản lý quỹ hoặc bảo hiểm để trở thành công ty con hoặc liên kết. Mục tiêu là mở rộng hệ sinh thái dịch vụ, tăng trải nghiệm khách hàng và đa dạng hóa nguồn thu.

Xu hướng này không mới. Tại ĐHĐCĐ 2025, hàng loạt ngân hàng như Sacombank, MSB, SeABank, VPBank, TPBank cũng có động thái tương tự. Sacombank dự kiến đầu tư tối đa 1.500 tỷ đồng để sở hữu trên 50% một công ty chứng khoán.

MSB nhắm đến các công ty có vốn điều lệ 300–500 tỷ đồng để điều hành và tăng vốn khi cần. SeABank muốn sở hữu tối đa 100% Công ty Chứng khoán ASEAN trong năm 2025.

Dù đã sở hữu công ty chứng khoán VPBankS, VPBank cũng mới thông qua kế hoạch sở hữu 100% một công ty quản lý quỹ. TPBank cũng đã mua lại gần như toàn bộ cổ phần Công ty quản lý quỹ Việt Cát (VFC) và đang nắm giữ cổ phần tại Công ty Chứng khoán Tiên Phong.

Hiện nhiều ngân hàng đã sở hữu công ty chứng khoán riêng như Techcombank với TCBS, MB với MBS, SHB với SHS, Vietcombank với VCBS, Agribank với Agriseco, cho thấy xu hướng mở rộng hệ sinh thái tài chính ngày càng rõ rệt trong ngành ngân hàng.

Theo Công ty cổ phần Xếp hạng tín nhiệm đầu tư Việt Nam (VIS Rating), xu hướng này phản ánh một chiến lược rõ ràng của ngành ngân hàng: mở rộng hệ sinh thái tài chính, gia tăng nguồn thu từ phí dịch vụ và khai thác hiệu quả mạng lưới khách hàng giữa bối cảnh biên lãi ròng (NIM) co hẹp và hạn mức tín dụng bị siết chặt.

Thị trường chứng khoán Việt Nam được nhận định đang có tiềm năng lớn. Ảnh: Hoàng Anh

Tìm lối thoát khỏi biên lợi nhuận mỏng

Hoạt động cho vay truyền thống – vốn là trụ cột lợi nhuận của ngân hàng – đang chịu áp lực lớn. Tính đến quý I/2025, NIM của hệ thống ngân hàng đã giảm 35 điểm cơ bản so với cùng kỳ, chỉ còn 2,9%. Trong khi đó, cạnh tranh vẫn gay gắt, đặc biệt ở nhóm ngân hàng tư nhân.

Trước thực tế đó, mở rộng sang các công ty chứng khoán với trọng tâm là mảng môi giới và thị trường vốn đang được xem là hướng đi chiến lược. Đây là những mảng có biên lợi nhuận cao hơn so với hoạt động cho vay truyền thông của ngân hàng, tận dụng được dữ liệu, khách hàng sẵn có, đồng thời giúp đa dạng hóa nguồn thu và tăng cường bán chéo sản phẩm, thu hút khách hàng mới.

Một số ngân hàng đã nhìn thấy kết quả khả quan. Chẳng hạn, năm 2024, công ty chứng khoán TCBS đóng góp gần 20% lợi nhuận cho ngân hàng mẹ.

VIS Rating cho rằng, dù đầu tư vào công ty con lĩnh vực chứng khoán khiến tỷ lệ an toàn vốn giảm trong ngắn hạn, các ngân hàng vẫn tin tưởng khả năng sinh lời trong trung và dài hạn sẽ được cải thiện.

Như trong tờ trình cổ đông, MSB nhận định thị trường chứng khoán Việt Nam đang có tiềm năng lớn, hướng đến mục tiêu nâng hạng lên thị trường mới nổi vào năm 2025 và đạt vốn hóa 120% GDP vào năm 2030, với kỳ vọng thu hút khoảng 25 tỷ USD đầu tư gián tiếp nước ngoài mỗi năm.

Nắm bắt xu hướng này, MSB xác định chứng khoán và ngân hàng đầu tư là một trong những mũi nhọn phát triển, thông qua việc đầu tư vào công ty chứng khoán và quản lý quỹ.

Mục tiêu là xây dựng mô hình tài chính toàn diện, cung cấp trọn gói dịch vụ từ môi giới, tư vấn phát hành, đến quản lý tài sản và đầu tư quỹ theo định hướng của các ngân hàng như Vietcombank, MB... đã làm.

Việc sở hữu công ty chứng khoán còn giúp MSB mở rộng mảng quản lý tài sản cao cấp, phục vụ nhóm khách hàng lớn. Đồng thời, tạo lợi thế khi vừa làm ngân hàng, vừa hỗ trợ doanh nghiệp huy động vốn qua kênh chứng khoán.

Rủi ro từ mô hình sân sau

Không chỉ nhằm tăng lợi nhuận, việc các ngân hàng "đặt chân" sâu hơn vào lĩnh vực chứng khoán đang tạo ra những thay đổi lớn trong cục diện ngành này.

Chỉ trong vòng ba năm, các công ty chứng khoán liên kết ngân hàng tư nhân đã bứt tốc, lọt top 30 về quy mô tài sản nhờ các đợt tăng vốn mạnh mẽ. Thị phần cho vay ký quỹ của nhóm này tăng từ 19% (năm 2022) lên 30% (năm 2024), cho thấy sức bật lớn từ mạng lưới khách hàng và nguồn lực tài chính từ ngân hàng mẹ. Không dừng lại ở đó, nhóm công ty này còn chiếm ưu thế ở mảng phân phối trái phiếu doanh nghiệp.

“Đây là một lợi thế mà các công ty chứng khoán không thuộc hệ sinh thái ngân hàng khó có thể cạnh tranh”, VIS Rating nhận định.

Với tỷ suất sinh lời trên tài sản (ROAA) trung bình đạt 5,5% trong ba năm qua, cao hơn hẳn mức 3,5% của các đối thủ không có ngân hàng hậu thuẫn. Các công ty chứng khoán liên kết được dự báo sẽ tiếp tục dẫn dắt tăng trưởng lợi nhuận ngành trong 12–18 tháng tới.

Tuy nhiên, theo VIS Ratings, mối quan hệ liên kết giữa ngân hàng và công ty chứng khoán thường hợp tác chặt chẽ để cho vay các doanh nghiệp lớn, chủ yếu trong lĩnh vực bất động sản và năng lượng tái tạo thông qua các khoản cho vay khách hàng, đầu tư trái phiếu hoặc cho vay ký quỹ.

Một số doanh nghiệp gần đây vướng vào các vấn đề pháp lý liên quan đến dự án, chậm trả trái phiếu doanh nghiệp. Trong một số mô hình phân phối trái phiếu, công ty chứng khoán còn cam kết mua lại trái phiếu đã bán cho nhà đầu tư cá nhân.

Nhóm phân tích cảnh báo, mức độ tập trung tín dụng cao có thể kích hoạt hiệu ứng rút tiền hàng loạt khi có sự cố liên quan đến một vài doanh nghiệp lớn.

Để hạn chế tổn thất tín dụng, điều quan trọng là các ngân hàng và công ty chứng khoán liên kết cần thiết lập tốt tiêu chí lựa chọn khách hàng mới và tăng cường quản lý tài sản đảm bảo.

Nhật Hạ