Sai lầm của Nhật Bản về xe điện: Bài học cảnh báo về chính sách công nghiệp cho nhiều nước

Gregory Brew, chuyên gia phân tích đến từ nhóm Năng lượng, Khí hậu và Nguồn lực của Eurasia Group và là chuyên gia phân tích quốc gia của Eurasia Group cho Iran. Michael E. Webber, giáo sư chuyên ngành năng lượng và giáo sư giảng dạy kỹ thuật cơ khí tại trường ĐH Texas ở Austin. Để giải thích về bước lùi của Nhật Bản trong cuộc đua xe điện (EV) toàn cầu, hai chuyên gia này đã có bài viết đăng tải trên chuyên trang kinh tế Barron’s về vấn đề này. VietTimes xin gửi quý độc giả nội dung chuyển ngữ.

Thay vì chuyển dịch sang phương tiện chạy điện, Nhật Bản lại lựa chọn nhiên liệu hydro (Ảnh: Yahoo News)

Ván cược sai lầm

Một trong số những nước sản xuất ô tô lớn nhất thế giới đang có nguy cơ bị bỏ lại phía sau trong cuộc chuyển dịch năng lượng của các phương tiện toàn cầu. Nguyên nhân rất đơn giản: các hãng sản xuất ô tô Nhật Bản, trong kế hoạch của họ, ưu tiên phương tiện chạy bằng hydro hơn là EV.

Nhìn vào quá khứ, điều này có thể trở thành một sai lầm chiến lược lớn trong quá trình chuyển đổi năng lượng và ảnh hưởng sâu sắc tới nền sản xuất ô tô của Nhật Bản. Các quốc gia khác đang nghiên cứu chính sách công nghiệp cần hết sức chú ý.

Chuyện bắt đầu từ nỗ lực của Nhật Bản trong việc khắc phục tình trạng thiếu các nguồn hydrocarbon.

Xét về môi trường, Nhật Bản nhận thức và tiếp nhận vấn đề biến đổi khí hậu một cách hết sức nghiêm túc. Thảm họa kép năm 2011 tại nhà máy điện Fukushima Daiichi đã khiến cả nước Nhật đóng cửa phần lớn nhà máy điện hạt nhân của họ và từ bỏ tầm nhìn về “nền kinh tế plutonium”. Thay vào đó, các nhà lãnh đạo Nhật Bản lựa chọn “nền kinh tế hydro”.

Nhưng quá chú trọng vào hydro đã khiến ngành công nghiệp ô tô bị tụt hậu trong cuộc đua giành thị phần EV – và Nhật Bản giờ có khả năng thua cuộc.

Đốt cháy hydro không sinh ra khí thải carbon dioxide. Mặc dù sản xuất nó từ nhiên liệu hóa thạch, như khí đốt và than đá, có thể sinh ra nhiều carbon, nhưng có nhiều cách phi carbon để sản xuất hydro. Ví dụ, nước có thể được điện phân bằng cách sử dụng điện từ các nguồn năng lượng tái tạo như điện gió và điện mặt trời hoặc thu thập từ các nguồn địa chất tự nhiên. Ứng dụng của hydro khá nhiều, từ làm nhiên liệu chạy xe cho đến sản xuất điện năng, đốt nóng trong công nghiệp và sản xuất “thép xanh” thông qua sử dụng hydro để khử trực tiếp quặng sắt rắn.

Nhật Bản là một trong những nước có lượng phát thải carbon cao nhất thế giới. Quốc gia này nằm trong số những nước công nghiệp hóa đầu tiên nhận ra vai trò xuyên suốt và tiềm năng mà hydro có thể đóng góp cho nền kinh tế năng lượng mới. Họ đã thông qua chiến lược hydro vào năm 2017, cam kết tăng sản lượng hydro gấp 10 lần vào năm 2050.

Được thúc đẩy bởi các ưu đãi quốc gia – bao gồm cam kết mới chi 107 tỉ USD trong 15 năm tới để phát triển chuỗi cung ứng hydro toàn quốc – các công ty Nhật Bản đã nâng cao năng lực công nghệ hydro của mình.

Toyota, Kawasaki, và Honda nằm trong số các tập đoàn công nghiệp đầu tiên tham gia Hội đồng Hydro Thế giới khi tổ chức này được thành lập vào năm 2017, cùng với Sumitomo, Mitsubishi, Komatsu, Marubeni, Mitsui và Tokyo Gas. Hợp tác của những tập đoàn này đã đẩy mạnh sự chuyển đổi, hướng tới một "xã hội hydro", một mục tiêu thường được nhắc đến bởi các chính trị gia Nhật Bản khi thảo luận về tương lai năng lượng của đất nước.

Các hãng xe Nhật Bản coi (và được chính phủ khuyến khích) các phương tiện chạy bằng pin hydro như công nghệ của tương lai. Họ cũng cảnh giác với việc đầu tư quá mạnh tay vào những chiếc EV bởi sẽ khó tiếp thị nó ở các nền kinh tế mới nổi.

Toyota đã kiếm được hàng tỉ USD từ các mẫu xe lai của họ, bao gồm Prius, mẫu sử dụng song song động cơ đốt trong chạy xăng và động cơ điện. Toyota và nhiều hãng xe khác, bao gồm Nissan và Honda, còn lên kế hoạch sản xuất tập trung vào dòng xe lai và xe chạy bằng pin nhiên liệu, khiến cho EV trở thành một thị trường ngách.

Toyota và các hãng sản xuất ô tô khác của Nhật Bản đang cố gắng bắt kịp vòng đua EV (Ảnh: Bloomberg)

Có thể lội ngược dòng?

Điều này có vẻ như một sự cẩn trọng an toàn, nhất là nếu nhìn vào thời điểm cách đây 10 năm, khi mà hầu hết các thương hiệu EV nổi tiếng còn đang tập trung vào các khách hàng có thu nhập cao. Nhưng pin nhiên liệu đòi hỏi những thiết bị phức tạp hơn, và một cơ sở tiếp nhiên liệu hydro về cơ bản là không tồn tại.

Để theo đuổi ước mơ hydro, ô tô Nhật Bản đã sớm từ bỏ vị thế dẫn đầu trước các hãng sừng sỏ như Volkswagen, Ford và GM, và cả những hãng mới nổi như Tesla và Rivian. Các hãng xe lớn nhất Nhật Bản – Toyota, Honda, Nissan và Suzuki – trượt dài trên bảng xếp hạng các nhà sản xuất ô tô lớn nhất thế giới, xét về doanh thu, trong giai đoạn 2021-2022.

“Xã hội hydro” giờ giống như một ván cược sai. Ngược với kỳ vọng trước đây của Toyota, các tài xế ở những thị trường mới nổi giờ đang thi nhau mua EV, thường là EV do Trung Quốc sản xuất. Điều này giúp Trung Quốc vượt mặt Nhật Bản trở thành nước xuất khẩu ô tô lớn nhất thế giới.

Nhật Bản đang đối diện với thách thức đáng chú ý đối với tham vọng nền kinh tế hydro của họ. Cuộc khủng hoảng năng lượng diễn ra trong năm ngoái đã thuyết phục chính phủ dưới sự lãnh đạo của Thủ tướng Fumio Kishida rằng cần phải tái khởi động các nhà máy điện hạt nhân trong nước.

Nhật Bản giờ đã thấm thía bài học của mình. Trong năm nay, Toyota đã hoàn toàn thay đổi kế hoạch sản xuất của họ và tuyên bố sẽ đưa ra một loạt mẫu EV mới, bao gồm một mẫu có pin thể rắn mà họ cho là có thể làm tăng tiềm năng phát triển đồng thời giảm thời gian sạc.

Mặc dù quá trình chuyển dịch năng lượng của nhật Bản vẫn còn gắn chặt với việc phát triển một chuỗi cung ứng hydro, nhưng sự tập trung của họ giờ được đặt vào việc hồi phục năng lượng nguyên tử và phát triển khả năng phát điện tái tạo của đất nước, bao gồm điện gió ngoài khơi.

Có khả năng các hãng sản xuất ô tô của Nhật Bản sẽ vực dậy sau cú vấp ngã, mặc dù đuổi kịp các đối thủ trong cuộc cạnh tranh này là điều rất khó khăn. Điều này mang đến một bài học quan trọng về tính đa dạng của quá trình chuyển đổi năng lượng. Khi có quá nhiều công nghệ tiềm năng đang tranh giành lợi thế và có quá nhiều tiền đổ vào nền kinh tế xanh, sẽ có một vài nỗ lực đi vào ngõ cụt nếu xét về thương mại. Những kẻ chiến thắng sẽ xuất hiện – EV giờ đang dẫn đầu, cùng với điện gió và điện mặt trời – nhưng cũng sẽ có những bên thua cuộc.

Nhật Bản có thể trở thành một câu chuyện cảnh báo. Một số quyết định đánh cược vào năng lượng được điều phối bởi giới chức chính phủ nhằm đạt được các mục tiêu an ninh và chính trị trong nước có thể làm lỡ mất động lực cơ bản của thị trường. Nhiều doanh nghiệp có thể bị bỏ lại phía sau./.

Theo Barron's

Huyền Chi