Sai lầm khiến tiêm kích F-22 Raptor bị 'khóa số phận'

F-22 ra mắt cách đây hơn 20 năm và được xem như biểu tượng của ưu thế trên không tuyệt đối của Mỹ, trong khi F-35 xuất hiện sau đó một thập kỷ và trở thành chương trình máy bay chiến đấu lớn nhất trong lịch sử.

Tiêm kích F-22 Raptor. (Nguồn: Không quân Mỹ)

Thế nhưng, nghịch lý nằm ở chỗ: F-35 được sản xuất hàng nghìn chiếc, còn F-22 được nhiều chuyên gia đánh giá là mạnh hơn trong không chiến, lại bị "khóa số phận" chỉ với 187 chiếc.

Tính đến nay, Lockheed Martin đã giao hơn 1.255 chiếc F-35 cho quân đội Mỹ và các đồng minh. Riêng quân đội Mỹ sở hữu 302 chiếc F-35A, 45 chiếc F-35C và 81 chiếc F-35B, chưa kể các đơn đặt hàng bổ sung đang chờ triển khai. Trong khi đó, số lượng F-22 chỉ dừng ở mức 187 chiếc, hiện còn 183 chiếc hoạt động. Điều này khiến dư luận không khỏi đặt câu hỏi: Nếu F-22 mạnh đến vậy, tại sao Mỹ không sản xuất thêm?

Câu trả lời nằm ở một quyết định gây tranh cãi vào năm 2009. Khi đó, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Bob Gates đã bất ngờ đề xuất chấm dứt chương trình F-22, giới hạn số lượng ở 187 chiếc và hủy kế hoạch sản xuất 381 chiến đấu cơ như trước đây.

Theo tiết lộ trong hồi ký năm 2018 của Tướng Norton Schwartz, lý do chính là Không quân Mỹ muốn dành ngân sách cho một chương trình quan trọng khác: máy bay ném bom tàng hình thế hệ mới, sau này trở thành B-21 Raider. Thời điểm này, Mỹ đang tập trung vào các chiến sự tại Iraq và Afghanistan. Ông Gates tin rằng tương lai xung đột sẽ xoay quanh các cuộc nổi dậy, thay vì đối đầu với các quốc gia khác. Quan điểm này về sau bị xem là "ngắn hạn", nhưng kết quả thì đã không thể đảo ngược.

Ngày 13/12/2011, chiếc F-22 cuối cùng rời dây chuyền lắp ráp tại Marietta, Georgia, đánh dấu sự kết thúc của một chương trình được coi là đỉnh cao công nghệ hàng không quân sự. Việc tái khởi động dây chuyền sau hơn một thập kỷ gần như bất khả thi. Chuỗi cung ứng đã biến mất, nhiều công nghệ thay đổi và chi phí để khôi phục sản xuất có thể lên tới hàng chục tỷ USD. Trong khi đó, Mỹ đang dồn nguồn lực vào phát triển thế hệ chiến đấu cơ mới như F-47 của không quân và F/A-XX của hải quân, nên ý tưởng "hồi sinh" F-22 trở nên xa vời.

Không chỉ hiếm, F-22 còn là chiến đấu cơ đắt đỏ bậc nhất thế giới. Theo số liệu của Văn phòng Trách nhiệm Giải trình của Chính phủ Mỹ (GAO), chỉ riêng chi phí vận hành đã khiến không quân nước này phải trả tới 85.325 USD mỗi giờ bay. Con số này khiến việc duy trì phi đội F-22 trở thành gánh nặng tài chính lớn, nhất là khi không quân còn phải quản lý nhiều chương trình tốn kém khác.

Trong bối cảnh đó, giải pháp khả thi nhất là nâng cấp đội F-22 hiện có thay vì sản xuất mới. Mỹ đã duyệt ngân sách 8 tỷ USD cho chương trình hiện đại hóa quy mô lớn, tập trung vào 142 chiếc còn hoạt động tốt nhất. Gói nâng cấp bao gồm hệ thống cảnh báo hồng ngoại mới, giúp tăng khả năng sống sót trước tên lửa đối phương, cùng thùng nhiên liệu ngoài tàng hình lực cản thấp, vừa tăng tầm bay, vừa giảm dấu hiệu radar – hai yếu tố then chốt đối với một chiến đấu cơ chuyên đảm nhiệm vai trò chiếm ưu thế trên không.

Chương trình nâng cấp đến đúng lúc F-22 gặp khó khăn nghiêm trọng về khả năng sẵn sàng chiến đấu. Tỷ lệ sẵn sàng nhiệm vụ trong năm tài chính 2024 chỉ đạt 40,19%, giảm mạnh so với mức 57,4% cách đây hai năm.

Xuân Minh