Sản xuất thực phẩm bẩn, thuốc, thực phẩm chức năng giả - Tội ác trắng

Ứng dụng các kỹ thuật hiện đại như công nghệ giải trình tự gen thế hệ mới sẽ giúp phát hiện sớm đột biến gene liên quan đến ung thư và kháng thuốc.

Ngăn chặn thực phẩm bẩn để đỡ gánh nặng cho sức khỏe và y tế

Sở dĩ gọi đó là “tội ác trắng” bởi việc tiêu thụ thực phẩm bẩn trong thời gian dài có thể làm tăng nguy cơ ung thư ở người tiêu dùng; sử dụng thuốc giả và thực phẩm chức năng giả có thể dẫn đến những tác động nghiêm trọng đến sự phát triển thể chất và trí tuệ, suy giảm hệ miễn dịch, khiến cơ thể dễ mắc bệnh, tổn hại đến sức khỏe người dân.

Trao đổi với phóng viên về vấn đề thực phẩm bẩn, ThS. Phạm Huy Hoàng - Giám định viên, Trưởng khoa Xét nghiệm tổng hợp, Trung tâm Pháp y Hà Nội lấy ví dụ về bánh phở chứa chất Formol. ThS. Phạm Huy Hoàng nhắc đến vụ việc đơn vị Quản lý thị trường, Phòng Y tế, Trung tâm Y tế TP Chí Linh, Hải Dương đã kiểm tra xe giao bánh phở trên địa bàn TP Chí Linh xảy ra cách đây 1 năm, tháng 6/2024. Kết quả kiểm tra, test nhanh phát hiện trên xe vận chuyển 30kg bánh phở dương tính với Formaldehyde (còn gọi là formol). Lực lượng chức năng đã lấy mẫu, gửi giám định tại Viện Kiểm nghiệm an toàn vệ sinh thực phẩm quốc gia, kết quả giám định cho thấy trong mẫu có 8,55mg Formaldehyde/kg bánh phở.

Đây là một thực trạng đáng lo ngại, nếu không ngăn chặn kịp thời sẽ gây ra những tác động tiêu cực đối với sức khỏe cộng đồng. Có thể khẳng định vậy vì trước đây formol được xếp vào nhóm 3 (chất có khả năng gây ung thư) nhưng từ năm 2004, Cơ quan Nghiên cứu Ung thư Quốc tế phân sang nhóm 1 (chất gây ung thư). Tổ chức Y tế thế giới liệt kê formol vào loại hóa chất độc hại đối với sức khỏe con người. Formol là chất cấm không được sử dụng trong chế biến thực phẩm dù với bất cứ liều lượng nào. Thế nhưng, một số người vì lợi ích trong kinh doanh mà nhẫn tâm pha trộn chất cấm này vào bún, bánh phở... để kéo dài thời gian bảo quản. Cơ thể con người khi dung nạp các loại thực phẩm chứa formol trong thời gian dài thì dù hàm lượng cao hay thấp cũng đều gây ra những tác hại rất lớn đối với sức khỏe như ngộ độc (nặng có thể gây tử vong ngay), tổn thương hệ hô hấp, phù phổi, viêm phổi, ung thư, dị tật bẩm sinh cho thai nhi, làm biến dị các nhiễm sắc thể.

Thiết nghĩ, ngành chức năng cần thường xuyên tổ chức lấy mẫu kiểm nghiệm các mẫu bún, bánh phở tươi và những loại thực phẩm khác tại các cơ sở sản xuất, chợ dân sinh. Trên cơ sở đó, kịp thời đưa ra những khuyến cáo cho người tiêu dùng. Tuyên truyền, hướng dẫn người tiêu dùng cách nhận biết thực phẩm có chứa formol để tránh xa, theo ThS. Phạm Huy Hoàng.

Thực tế đã và đang cho thấy, thực phẩm bẩn không chỉ chứa mỗi formol, mà còn chứa dư lượng thuốc bảo vệ thực vật, hóa chất tăng trưởng, kháng sinh cấm và vi sinh vật gây bệnh… thực sự là những mối nguy hiểm nghiêm trọng đối với sức khỏe cộng đồng. Việc tiêu thụ thực phẩm bẩn trong thời gian dài có thể dẫn đến tích lũy các độc tố trong cơ thể. Quá trình chuyển hóa sinh học của những chất này có thể gây tổn thương DNA, làm rối loạn cơ chế phân chia tế bào và kích hoạt sự phát triển bất thường của tế bào, từ đó làm tăng nguy cơ ung thư ở người tiêu dùng. Không những thế, việc này còn thúc đẩy sự phát sinh và lan truyền các gene kháng thuốc (ARGs) - một vấn đề cấp bách toàn cầu.

Các nghiên cứu đã chứng minh mối liên hệ giữa thực phẩm bẩn và ung thư. Tại Việt Nam, một nghiên cứu tại Đồng bằng sông Cửu Long cho thấy mức độ nhiễm aflatoxin và fumonisin trong gạo - hai độc tố do nấm mốc sinh ra làm tăng nguy cơ ung thư gan ở người tiêu dùng. Ngoài ra, khảo sát tại các tỉnh miền Bắc Việt Nam cũng ghi nhận mức độ nhiễm aflatoxin B1 và ochratoxin A trong thực phẩm và thức ăn chăn nuôi có thể gây nguy cơ ung thư gan.

Những độc tố này có khả năng gây đột biến gen và thay đổi cấu trúc DNA, làm gián đoạn quá trình phân bào bình thường, kích hoạt các quá trình sinh ung thư. Đặc biệt, các hóa chất tồn dư trong thực phẩm bẩn còn có thể tích tụ lâu dài trong cơ thể, tạo điều kiện thuận lợi cho các bệnh mãn tính và ung thư phát triển. Bên cạnh nguy cơ ung thư, thực phẩm bẩn còn chứa dư lượng kháng sinh và hóa chất tạo điều kiện thúc đẩy sự phát sinh và lan truyền các gene kháng thuốc (Antibiotic Resistance Genes - ARGs). Các gene kháng thuốc được truyền qua nhiều cơ chế: chuyển gene ngang từ vi khuẩn trong thực phẩm sang vi khuẩn đường ruột người, truyền qua thực phẩm nhiễm vi khuẩn kháng thuốc (thịt, sữa, trứng, rau, hải sản), lan truyền qua môi trường (chất thải từ trang trại, nhà máy làm ô nhiễm nguồn nước, đất).

Việc nhiễm vi khuẩn kháng thuốc từ thực phẩm bẩn đã dẫn đến nhiều trường hợp bệnh khó điều trị. Tại Việt Nam, Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới Trung ương ghi nhận ca viêm xương tủy do vi khuẩn tụ cầu vàng kháng methicillin (MRSA) - một chủng kháng thuốc nguy hiểm. Bệnh viện Chợ Rẫy cũng điều trị nhiều bệnh nhân nhiễm vi khuẩn đa kháng với chi phí điều trị rất cao.

Việc kiểm soát chặt chẽ an toàn thực phẩm, sử dụng hợp lý kháng sinh trong chăn nuôi và trồng trọt là rất cần thiết. Đồng thời, ứng dụng các kỹ thuật hiện đại như NGS (công nghệ giải trình tự gen thế hệ mới) trong phát hiện sớm đột biến gene liên quan đến ung thư và kháng thuốc sẽ góp phần nâng cao hiệu quả chẩn đoán và điều trị, giảm thiểu tác động tiêu cực đến sức khỏe cộng đồng.

Thực phẩm chức năng giả - “kẻ giết người” âm thầm

Thực phẩm chức năng được định nghĩa là sản phẩm thực phẩm hỗ trợ các chức năng trong cơ thể, có hoặc không có giá trị dinh dưỡng, giúp cơ thể thoải mái, tăng sức đề kháng, giảm nguy cơ và tác hại của bệnh tật. Khi sử dụng đúng cách và phù hợp, chúng có thể mang lại nhiều lợi ích sức khỏe.

Tuy nhiên, tại Việt Nam hiện nay, khái niệm thực phẩm chức năng vẫn còn nhiều điểm nhập nhằng và gây hiểu lầm, đặc biệt với người tiêu dùng phổ thông. Ví dụ như sự nhập nhằng giữa thực phẩm chức năng và thuốc chữa bệnh, thiếu sự phân biệt giữa các loại thực phẩm chức năng (thực phẩm bổ sung, thực phẩm bảo vệ sức khỏe, thực phẩm dinh dưỡng y học...), không rõ ràng về tiêu chuẩn sản xuất và kiểm soát chất lượng, quảng cáo thổi phồng, khó xác định hiệu quả và tác dụng thực tế... Lợi dụng kẽ hở này, thực phẩm chức năng giả mạo danh thực phẩm chức năng, không bảo đảm về thành phần, quy trình sản xuất, chất lượng và nguồn gốc đã được sản xuất và tung ra thị trường.

Trao đổi với phóng viên, ThS. Phạm Huy Hoàng cho biết, khi thực phẩm chức năng giả không đạt tiêu chuẩn kiểm nghiệm và được đưa ra thị trường, điều này có thể dẫn đến việc hàm lượng các hoạt chất không đúng như công bố, xảy ra hai trường hợp: hàm lượng thấp hơn công bố (người dùng không nhận đủ dưỡng chất cần thiết, ảnh hưởng đến quá trình phát triển thể chất và trí tuệ); hàm lượng cao hơn công bố (việc sử dụng quá liều một số dưỡng chất, có thể dẫn đến tình trạng ngộ độc hoặc tác dụng phụ nghiêm trọng).

Cũng theo ThS Phạm Huy Hoàng, việc sản xuất thực phẩm chức năng giả thiếu kiểm soát chất lượng có thể dẫn đến sự hiện diện của vi khuẩn, nấm và các tạp chất nguy hiểm khác. Điều này đặc biệt nguy hiểm đối với người tiêu dùng, nhất là trẻ em và người cao tuổi - nhóm đối tượng có hệ miễn dịch yếu. Việc sử dụng các thực phẩm chức năng giả kém chất lượng trong thời gian dài có thể dẫn đến những tác động nghiêm trọng như rối loạn chuyển hóa, ảnh hưởng đến quá trình tiêu hóa và hấp thụ dưỡng chất. Ảnh hưởng đến sự phát triển thể chất và trí tuệ của trẻ em, tổn thương gan, thận do phải xử lý các chất độc hại tích tụ trong cơ thể. Sản phẩm giả gây suy giảm hệ miễn dịch, khiến cơ thể dễ mắc bệnh.

Với người dùng, để sử dụng thực phẩm chức năng một cách hiệu quả và an toàn, cần lựa chọn sản phẩm có nguồn gốc rõ ràng, được phân phối bởi các công ty dược uy tín hoặc nhà nhập khẩu chính thức. Các sản phẩm này cần phải được kiểm định chất lượng bởi cơ quan y tế có thẩm quyền. Các các cơ quan chức năng cũng cần nhanh chóng vào cuộc để cấm sản xuất, cấm buôn bán thực phẩm chức năng giả.

Xuân Hoa - Tuấn Anh