Sắp xếp lại hệ thống đại học:Động lực để giáo dục bứt phá toàn diện

Sắp xếp lại hệ thống đại học là bước đi tất yếu, nâng chất lượng đào tạo sinh viên. Ảnh: Lê Nguyễn

Việc tái cấu trúc hệ thống giáo dục đại học theo Nghị quyết số 71-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo được xem là bước đi chiến lược, mang tính cải tổ toàn diện nhằm khắc phục tình trạng manh mún, thiếu hiệu quả.

Nền tảng cho một cuộc cải tổ toàn diện

Nhiều năm qua, hệ thống giáo dục đại học Việt Nam đã có bước phát triển nhanh chóng về mặt số lượng, góp phần đáp ứng nhu cầu học tập ngày càng gia tăng. Tuy nhiên, sự phát triển “nóng” này cũng bộc lộ không ít tồn tại, đặc biệt là tình trạng phân mảnh, trùng lặp chương trình đào tạo, quy mô nhỏ lẻ, thiếu liên kết, và chất lượng chưa đồng đều giữa các cơ sở. Nhiều địa phương theo tư duy “mỗi tỉnh một trường” đã dẫn đến tình trạng các cơ sở giáo dục thiếu hụt đội ngũ, cơ sở vật chất yếu kém, tài chính hạn chế và khó thu hút người học.

Trước thực tế đó, ngày 22-8-2025, Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết số 71-NQ/TW về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo. Nghị quyết đặt mục tiêu cao về chất lượng, hiệu quả và hội nhập quốc tế cho hệ thống giáo dục, trong đó nhấn mạnh yêu cầu: Sắp xếp, tái cấu trúc các cơ sở giáo dục đại học; sáp nhập, giải thể các cơ sở không đạt chuẩn; nghiên cứu sáp nhập viện nghiên cứu với trường đại học; chuyển một số cơ sở về địa phương quản lý nhằm nâng cao hiệu quả điều hành và phù hợp với nhu cầu đào tạo nhân lực từng vùng.

Theo đánh giá của nhiều chuyên gia, đây là thời điểm “chín muồi” để thực hiện một cuộc cải tổ quy mô lớn, toàn diện và mang tính chiến lược đối với giáo dục đại học nước ta.

Việc tái cấu trúc sẽ tạo điều kiện hình thành các đại học lớn, đa ngành, có khả năng tự chủ, liên ngành và có hệ sinh thái đổi mới sáng tạo, đủ sức cạnh tranh trong khu vực và quốc tế. Các chương trình đào tạo sẽ không còn trùng lặp, nguồn lực giảng viên được tập trung, cơ sở vật chất được sử dụng hiệu quả hơn.

Bên cạnh đó, mô hình ít đầu mối sẽ giúp hoạch định chiến lược tài chính, nhân sự đồng bộ hơn, thúc đẩy tự chủ và tăng cường trách nhiệm giải trình. Việc tích hợp các viện nghiên cứu với đại học cũng sẽ góp phần tạo ra sức mạnh trong nghiên cứu, phát triển khoa học - công nghệ và giải quyết các bài toán liên ngành.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Thanh Chương, Chủ tịch Hội đồng Trường Đại học Giao thông Vận tải nhận định: Đây là chủ trương hoàn toàn đúng đắn và phù hợp với yêu cầu thực tiễn. Việc sáp nhập các trường đại học sẽ tạo cơ hội phát triển, nâng các trường lên một tầm cao mới, hướng đến chất lượng và vị thế quốc tế.

Ở góc nhìn thực tiễn, một lãnh đạo trường đại học tại Hà Nội cho rằng, sau một thời gian dài mở rộng ồ ạt, hệ thống giáo dục đại học đang bước vào giai đoạn cần chấn chỉnh mạnh mẽ.

Việc giải thể các trường hoạt động yếu kém hoặc sáp nhập vào các đại học vùng là giải pháp hợp lý để tập trung nguồn lực và hình thành những trung tâm đào tạo mạnh, có sức cạnh tranh. Bên cạnh đó, nhiều phân hiệu đại học tồn tại mang tính hình thức, không hiệu quả, nên cần được rà soát kỹ và mạnh dạn đóng cửa nếu cần thiết, chuyển đổi sang phục vụ giáo dục phổ thông - nơi nhiều địa phương vẫn đang thiếu trường lớp.

Phương án và lộ trình dự kiến

Bộ Giáo dục và Đào tạo đã xây dựng dự thảo phương án tái cấu trúc hệ thống cơ sở giáo dục đại học công lập để trình Chính phủ phê duyệt. Theo đó, hệ thống sẽ được tổ chức lại theo hướng giảm đầu mối, tinh gọn và tăng cường hiệu quả quản trị.

Các cơ sở giáo dục đại học không đạt chuẩn sẽ bị giải thể hoặc sáp nhập vào các trường đại học vùng, đại học trọng điểm. Ảnh: Đỗ Tâm

Trong phương án dự kiến, các cơ sở giáo dục đại học yếu kém, không đạt chuẩn sẽ bị giải thể hoặc sáp nhập vào các trường đại học vùng, đại học trọng điểm có cùng ngành nghề đào tạo, để khắc phục tình trạng dàn trải, thiếu hiệu quả. Việc sáp nhập không theo cơ chế tự nguyện mà sẽ thực hiện theo chỉ định nhằm bảo đảm sự quyết liệt trong triển khai.

Các đại học, trường đại học trọng điểm, hoặc những cơ sở được quy hoạch là trung tâm đào tạo quốc gia về kỹ thuật, công nghệ sẽ được giữ lại và trực tiếp quản lý bởi Bộ Giáo dục và Đào tạo.

Những trường có tính đặc thù - như đào tạo văn hóa, nghệ thuật, thể thao, y tế - sẽ do các bộ chuyên ngành như Bộ Y tế, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch quản lý. Các trường còn lại, đặc biệt là các cơ sở giáo dục đại học công lập nhỏ sẽ được chuyển giao về địa phương quản lý, nhưng vẫn bảo đảm quyền tự chủ đầy đủ và toàn diện, không phụ thuộc vào mức độ tự chủ tài chính.

Các viện nghiên cứu (trừ các tổ chức khoa học công lập đặc thù) sẽ được nghiên cứu để sáp nhập với các cơ sở giáo dục đại học có liên quan, nhằm tăng cường liên kết giữa nghiên cứu khoa học và đào tạo.

Cơ quan chủ quản trực tiếp sẽ bổ nhiệm hiệu trưởng, phó hiệu trưởng các trường công lập theo quy định của Đảng và pháp luật. Riêng với Đại học quốc gia, việc bổ nhiệm lãnh đạo sẽ do Bộ Giáo dục và Đào tạo trình Thủ tướng Chính phủ quyết định.

Trong giai đoạn chuyển tiếp khi bãi bỏ Hội đồng trường, Bộ Giáo dục và Đào tạo sẽ quy định tiêu chí, tiêu chuẩn, thời hạn bổ nhiệm người đứng đầu và số lượng cấp phó của các cơ sở giáo dục công lập.

Sau khi phương án được phê duyệt, quá trình sáp nhập, tái cấu trúc sẽ được thực hiện theo từng giai đoạn, bảo đảm không gây xáo trộn đột ngột và vẫn giữ được sự ổn định cần thiết trong toàn ngành.

Thực tế những ngày qua cho thấy, cùng với những thay đổi lớn về mô hình và tổ chức, là những tâm tư từ đội ngũ giảng viên, cán bộ và sinh viên. Các chuyên gia nhận định, những tâm tư, băn khoăn về thay đổi vị trí việc làm, điều chuyển nhiệm vụ, chuẩn đánh giá mới hay khó khăn trong hòa nhập văn hóa giữa các trường sau sáp nhập là hoàn toàn có cơ sở.

Vì vậy, việc nắm bắt tâm tư phải được đặt ra như một nguyên tắc xuyên suốt trong quá trình thực hiện tái cấu trúc. Một trong những nguyên tắc được nhấn mạnh là “không ai bị bỏ lại phía sau”.

Các chính sách chuyển tiếp phải được thực hiện một cách minh bạch, nhân văn và có lộ trình cụ thể. Đối với giảng viên, cần bảo đảm quyền lợi, tôn trọng thâm niên và thành tích; đối với sinh viên, cần bảo toàn chương trình học và quyền lợi học tập.

Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Kim Sơn đã khẳng định tại hội nghị giáo dục đại học năm 2025, việc sắp xếp lại không chỉ để giảm đầu mối, mà để tạo động lực phát triển. Ông cũng nhấn mạnh, các thầy cô, đặc biệt ở khối trường công lập, cần “sẵn sàng cho mọi khả năng, vui trong mọi tình huống” và “hết sức vì việc công, trách nhiệm với việc chung”.

Cuộc đại sắp xếp hệ thống giáo dục đại học không phải là lựa chọn, mà là tất yếu. Chỉ khi có những đại học mạnh, mô hình tinh gọn, tự chủ thực chất và gắn chặt với nhu cầu xã hội, giáo dục Việt Nam mới có thể bước ra thế giới với tâm thế vững vàng, chủ động và hội nhập.

Trước thông tin lan truyền trên mạng xã hội và một số diễn đàn về phương án sắp xếp lại hệ thống cơ sở giáo dục đại học, Bộ Giáo dục và Đào tạo khẳng định, những thông tin này không chính xác. Người dân, học sinh, sinh viên và nhà trường cần cảnh giác, không chia sẻ thông tin chưa được kiểm chứng, gây hiểu lầm trong dư luận.

Mọi thông tin chính thức liên quan sẽ được Bộ Giáo dục và Đào tạo công khai tại Cổng thông tin điện tử: https://moet.gov.vn/Pages/home.aspx và Fanpage Facebook: https://www.facebook.com/thongtinbogiaoducvadaotao/.

Thống Nhất