'Sát thủ' thầm lặng gây đột quỵ ở người trẻ

Sự chủ quan với tâm lý “mình còn trẻ, mình còn khỏe" và việc lơ là tầm soát sức khỏe định kỳ đang đẩy một bộ phận lớn lao động trụ cột vào nguy cơ đối mặt với "án tử" có thể ập đến bất cứ lúc nào.

Chia sẻ trong Medi Talk - Đột quỵ: "Nhận biết kịp, cứu sống kịp" trên Tri thức - Znews, ThS.BS Lê Thanh Khôi, Trưởng hội đồng chuyên môn Y khoa hệ thống nhà thuốc và trung tâm tiêm chủng Long Châu, chỉ ra thực tế đáng báo động trong công tác dự phòng là rất nhiều người không hay biết mình mắc phải các bệnh lý nền - một "quả bom nổ chậm" đúng nghĩa.

Những con số báo động

Theo Bộ Y tế, tỷ lệ đột quỵ ở người dưới 45 tuổi tại Việt Nam đang tăng khoảng 2% mỗi năm. Xu hướng trẻ hóa này thể hiện rõ tại các bệnh viện tuyến cuối. Tại Trung tâm Đột quỵ Bệnh viện Bạch Mai, nhóm bệnh nhân 18-44 tuổi hiện chiếm 10-15% tổng số ca nhập viện vì đột quỵ. Một nghiên cứu đa trung tâm trên toàn quốc cũng cho thấy 7,6% bệnh nhân đột quỵ nằm trong nhóm tuổi này.

Thực trạng đáng lo này không mang tính ngẫu nhiên, mà liên kết trực tiếp với sự gia tăng các bệnh lý nền ở người trẻ, đặc biệt là tăng huyết áp, đái tháo đường và rối loạn mỡ máu.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Hiệp hội Tim mạch Mỹ (AHA), chỉ riêng tăng huyết áp đã làm nguy cơ đột quỵ tăng gấp 2-4 lần. Các bệnh lý tim mạch khác, đặc biệt rung nhĩ, còn nguy hiểm hơn khi được Tổ chức Đột quỵ Thế giới (WSO) xác nhận có thể làm nguy cơ đột quỵ tăng tới gấp 5 lần.

Tại Việt Nam, số liệu từ Bộ Y tế và Hội Đột quỵ cho thấy tăng huyết áp là “thủ phạm” chính khi 78% bệnh nhân đột quỵ có tiền sử bệnh này. Đái tháo đường cũng là yếu tố nguy cơ nghiêm trọng: 55% bệnh nhân đái tháo đường có biến chứng ngay thời điểm phát hiện bệnh, trong đó 34% là biến chứng tim mạch, vốn là tiền đề trực tiếp dẫn đến đột quỵ.

Tỷ lệ đột quỵ ở người dưới 45 tuổi tại Việt Nam tăng trung bình khoảng 2% mỗi năm. Ảnh: Đinh Hà.

ThS.BS Lê Thanh Khôi cho biết phần lớn những người trẻ nhập viện vì đột quỵ đều có bệnh nền nhưng kiểm soát không tốt. Không ít trường hợp thậm chí không biết bản thân mắc bệnh tăng huyết áp, mỡ máu cao hay tiểu đường cho tới khi xảy ra đột quỵ.

Đáng chú ý, nhiều ca bệnh xuất hiện ở độ tuổi được xem là "đỉnh cao sự nghiệp", có công việc ổn định, thu nhập tốt và gánh nặng gia đình.

“Họ thường ưu tiên sức khỏe của người thân mà bỏ quên chính mình, ít khám sức khỏe định kỳ và không theo dõi bệnh”, bác sĩ Khôi nói.

ThS.BS Lê Thanh Khôi, Trưởng hội đồng chuyên môn Y khoa hệ thống nhà thuốc và trung tâm tiêm chủng Long Châu. Ảnh: Phương Lâm.

Bác sĩ Khôi cũng ghi nhận một vấn đề nghiêm trọng khác, đa số người dân không nhận biết được dấu hiệu đột quỵ để đưa bệnh nhân đến viện kịp thời, khiến nhiều trường hợp nhập viện quá trễ so với “thời gian vàng” điều trị.

Thực tế phù hợp cảnh báo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), lối sống hiện đại đang trở thành “chất xúc tác” âm thầm cho đột quỵ ở người trẻ, ăn uống kém lành mạnh, ít vận động, áp lực công việc, hút thuốc lá và lạm dụng rượu bia. Con số thống kê cho thấy nam giới có nguy cơ đột quỵ cao gấp 4 lần nữ giới, chủ yếu do thói quen hút thuốc và uống rượu nhiều hơn.

Bệnh nền âm thầm bào mòn mạch máu

Theo ThS.BS Lê Thanh Khôi, tăng huyết áp, đái tháo đường hay rối loạn mỡ máu không làm bùng phát đột quỵ ngay tức thì, mà âm thầm gây ra tổn thương, xơ cứng và suy yếu thành mạch theo thời gian.

Khi thành mạch đã yếu đi, chỉ cần tác nhân kích hoạt như stress công việc, uống nhiều rượu, mất ngủ kéo dài… là có thể dẫn tới đột quỵ.

“Ngày nay, ai cũng có thể trở thành nhóm nguy cơ. Những bệnh vốn được xem là của người lớn tuổi nay đã phổ biến ở người trẻ”, bác sĩ Khôi cảnh báo.

Do đó, thay đổi lối sống, kiểm soát bệnh nền và khám sức khỏe định kỳ là biện pháp quan trọng để bảo vệ não bộ.

Đối với những người có bệnh nền hoặc từng bị đột quỵ, việc sử dụng thuốc đúng liều và đúng thời gian theo chỉ định của bác sĩ là yếu tố then chốt để kiểm soát bệnh, đồng thời phòng ngừa tái phát đột quỵ. Ảnh: Phương Lâm.

Trong tư vấn dự phòng, bác sĩ Khôi nhấn mạnh yếu tố quan trọng nhất nằm ở chính người bệnh là sự chủ động. Dù bác sĩ điều trị tận tâm đến đâu, kết quả vẫn không thể đạt hiệu quả nếu người bệnh bỏ thuốc hoặc không tái khám theo lịch.

Thực tế, nhiều bệnh nhân thấy cơ thể khỏe hơn đã tự ngừng điều trị, hoặc lo sợ tác dụng phụ của thuốc.

“Việc kiểm soát tác dụng phụ luôn có bác sĩ đồng hành. Khi có lo lắng, người bệnh cần trao đổi lại với bác sĩ điều trị thay vì tự ý ngưng thuốc hay dùng toa thuốc của người khác”, bác sĩ Khôi khuyến cáo.

Thời điểm đưa bệnh nhân đến bệnh viện quyết định trực tiếp khả năng sống sót và mức độ phục hồi. Theo bác sĩ Khôi, quy tắc FAST là giải pháp đơn giản nhưng rất hiệu quả để nhận diện đột quỵ

F (Face - Khuôn mặt): Yêu cầu người bệnh cười, quan sát xem mặt có bị méo, lệch một bên không.
A (Arm - Tay): Yêu cầu giơ cả hai tay lên. Nếu một tay bị yếu, rơi xuống hoặc không thể giơ lên, đó là dấu hiệu nguy hiểm.
S (Speech - Lời nói): Yêu cầu người bệnh nói một câu đơn giản. Quan sát xem họ có nói ngọng, nói khó, hoặc không nói được không.
T (Time - Thời gian): Đây là yếu tố quan trọng nhất. Khi phát hiện một trong các dấu hiệu trên, phải hành động ngay lập tức.

“Không chờ đợi, không theo dõi thêm tại nhà. Cứ nghi ngờ đột quỵ là gọi cấp cứu 115 ngay lập tức”, bác sĩ Khôi nhấn mạnh.

Từ góc độ dự phòng, ThS.BS Lê Thanh Khôi khuyến cáo rằng chủ động kiểm soát bệnh nền là yếu tố then chốt để giảm nguy cơ đột quỵ và tái phát. Người có bệnh nền cần tuân thủ điều trị, tái khám đúng lịch và không bỏ thuốc khi thấy khỏe.

Trong dự phòng nguy cơ tái phát đột quỵ, việc tiêm phòng đầy đủ được chuyên gia nhấn mạnh. Ảnh: Freepik.

Bên cạnh đó, thay đổi lối sống tích cực là cần thiết, bao gồm ăn uống lành mạnh, hạn chế rượu bia, bỏ thuốc lá, tập luyện đều đặn và duy trì tinh thần thư giãn. Khám sức khỏe định kỳ hàng năm cũng giúp tầm soát sớm các bệnh tim mạch, tiểu đường và rối loạn mỡ máu, từ đó ngăn ngừa nguy cơ đột quỵ.

Ngoài ra, việc tiêm phòng đầy đủ một số bệnh nhiễm trùng như cúm hay phế cầu cũng được khuyến nghị, bởi sau khi mắc những bệnh này, nguy cơ đột quỵ có thể gia tăng.

Sự trì hoãn dù chỉ vài phút cũng có thể giết chết hàng triệu tế bào não. Do đó, bác sĩ Khôi nhấn mạnh khi thấy người có dấu hiệu của đột quỵ cần gọi 115 trước, rồi sau đó rồi mới gọi cho người nhà thông báo. Đó mới là cách chúng ta thực sự “giành” lại người thân của mình từ tay tử thần.

Nguyễn Thuận - Lê Huyên