Sầu riêng và câu chuyện phản ứng chính sách

Khi sầu riêng bị vạ lây

Những ngày đầu năm 2025, thông tin sầu riêng Việt Nam bị kiểm tra chất vàng O (Basic Yellow 2 - BY2) - một loại hóa chất có nguy cơ gây ung thư - khi xuất khẩu sang thị trường Trung Quốc khiến không ít các doanh nghiệp xuất khẩu mặt hàng này đứng ngồi không yên. Đã có những doanh nghiệp thiệt hại bằng tiền với con số hàng chục tỷ đồng khi hàng đưa lên cửa khẩu biên giới và phải quay đầu bởi doanh nghiệp chưa có giấy kiểm định chất vàng O.

Sầu riêng lại gặp khó khi xuất khẩu sang thị trường Trung Quốc

Đại diện một doanh nghiệp chia sẻ, đây là lần đầu tiên họ bị trả hàng và phải quay đầu vì trước đây thị trường Trung Quốc chỉ kiểm tra cadimi và đều đạt tiêu chuẩn. Trước sự biến động của thị trường, buộc các doanh nghiệp phải dừng xuất khẩu để chờ hướng dẫn cụ thể hơn từ phía nước bạn cũng như nghiên cứu và chuẩn bị hồ sơ đáp ứng yêu cầu mới. Khi hoàn tất mọi thủ tục, các doanh nghiệp mới tiếp tục xuất khẩu.

Toàn ngành sầu riêng xuất khẩu của Việt Nam đều đang đối mặt với khó khăn từ những quy định kiểm tra mới. Tuy nhiên, lỗi không phải do sầu riêng Việt Nam mà do bị vạ lây. Nguyên nhân là do Trung Quốc phát hiện một số lô sầu riêng Thái Lan nhiễm chất vàng O vào những tháng cuối năm 2024 và thị trường này đã đưa ra quy định siết chặt kiểm tra.

Đáng chú ý, mới đây Cổng thông tin Chính phủ Thái Lan thông báo, nước này đã xuất khẩu sầu riêng trở lại sang Trung Quốc. Trong ngày thứ Hai và thứ Ba tuần này (20-21/1), khoảng 96 tấn sầu riêng, trị giá 7,8 triệu baht (khoảng 60 tỷ đồng) đã thông quan tại cửa khẩu Nakhon Phanom.

Ngoài ra, còn khoảng 45 tấn sầu riêng nữa đang chờ các thủ tục cuối để xuất khẩu từ cảng hàng không Suvarnabhumi. Như vậy, tính từ khi Trung Quốc áp dụng các biện pháp kiểm tra nghiêm ngặt với sầu riêng, Thái Lan cần khoảng 10 ngày để thông quan trở lại.

Việc cả hệ thống nông nghiệp Thái Lan đã vào cuộc, nhằm giải quyết dứt điểm việc tồn dư vàng O trên sầu riêng xuất khẩu sang Trung Quốc đã giúp sầu riêng Thái Lan nhanh chóng xuất khẩu trở lại thị trường tỷ dân này.

Cùng với sự vào cuộc nhanh chóng, lãnh đạo Bộ Nông nghiệp và Hợp tác xã Thái Lan cho hay sẽ thu hồi mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói ngay lập tức, thậm chí xem xét khả năng truy tố nếu phát hiện cơ sở sai phạm.

Trước đó, ông Itthi Sirilatthayakorn - Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Hợp tác xã Thái Lan - cho hay, quốc gia này sẽ khôi phục lại hoạt động xuất khẩu sầu riêng sang Trung Quốc vào thứ Hai (tức ngày 20/1) khi các cuộc kiểm tra chất lượng nhanh đang được tiến hành.

Ông Itthi Sirilatthayakorn cũng nhấn mạnh thêm, tất cả sản phẩm, bao gồm sầu riêng, phải tuyệt đối an toàn, đảm bảo vệ sinh, chất lượng, không tồn dư các hóa chất có thể gây tổn hại sức khỏe con người. Nếu không tuân thủ quy định này, nhà sản xuất phải đối mặt nhiều hình phạt, trong đó có việc làm tổn hại đến danh tiếng Thái Lan.

Trong khi đó, ông Thangon Pariwat - cố vấn Hiệp hội Thương mại trái cây Thái Lan - cho hay, trước khó khăn, chúng ta nên chung tay, thay vì đổ lỗi. Dù là cơ quan quản lý, doanh nghiệp hay người dân, chúng ta cũng đều cần ý thức sâu sắc về câu chuyện này, tránh tái diễn.

Cần nhanh chóng vào cuộc gỡ khó cho doanh nghiệp Việt

Sầu riêng là mặt hàng xuất khẩu chủ lực của Việt Nam, năm 2024 đạt kim ngạch kỷ lục khoảng 3,3 tỷ USD, tăng hơn 1 tỷ USD so với năm 2023. Sự tăng trưởng mạnh của sầu riêng giúp ngành rau quả Việt Nam đạt kim ngạch xuất khẩu trên 7 tỷ USD.

Mỗi năm thị trường Trung Quốc nhập khẩu sầu riêng tươi trị giá 7 tỷ USD và dự kiến con số này sẽ vượt mức 10 tỷ USD trong vài năm tới. Ngoài ra, Trung Quốc cũng chi 1 tỷ USD sầu riêng đông lạnh và dự kiến sẽ tăng nhanh qua các năm.

Trong khi phía cơ quan chức năng Thái Lan phản ứng nhanh chóng với quy định mới được đưa ra từ thị trường Trung Quốc thì theo ông Đặng Phúc Nguyên - Tổng Thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam, cơ quan quản lý Nhà nước về kiểm dịch sản phẩm có nguồn gốc thực vật dường như đang phản ứng chậm với những yêu cầu mới của thị trường Trung Quốc.

Hiệp hội đã đề đạt nguyện vọng được hướng dẫn và cấp giấy chứng nhận kiểm định vàng O theo như yêu cầu của Tổng cục Hải quan Trung Quốc. Tuy nhiên, phía Cục Bảo vệ thực vật cho biết, Cục sẽ cấp giấy nhưng doanh nghiệp phải tự chịu trách nhiệm về chất lượng sản phẩm. Điều này khiến doanh nghiệp lúng túng, bởi các doanh nghiệp không làm việc được trực tiếp với Tổng cục Hải quan Trung Quốc. Yêu cầu phía bạn, bao gồm các nội dung kiểm định, tiêu chuẩn, quy chuẩn của cơ sở cấp giấy kiểm định… hiện đều mơ hồ.

Ông Đặng Phúc Nguyên tiếp tục kiến nghị cơ quan chức năng cần nhanh chóng có nhiều phòng kiểm nghiệm, đủ sức cấp giấy chứng nhận an toàn cho doanh nghiệp xuất khẩu sầu riêng.

“Đến thời điểm này (ngày 23/1), chúng tôi cũng chưa nhận được thông tin phản hồi gì từ phía cơ quan chức năng. Chúng tôi cũng biết câu chuyện của Thái Lan đến thời điểm này hàng đã thông quan. Về phía doanh nghiệp trong nước cũng phản ánh lại với Hiệp hội về việc xuất khẩu sầu riêng sang thị trường Trung Quốc bị yêu cầu giấy chứng nhận kiểm tra chất vàng O. Tuy nhiên, giấy đó ai cấp, cấp như thế nào, quy trình ra sao thì đến thời điểm này vẫn chưa có thông tin”, ông Đặng Phúc Nguyên chia sẻ.

Cũng theo ông Đặng Phúc Nguyên, giá sầu riêng đang rớt từng ngày, hiện chỉ còn phân nửa so với thời điểm cách đây nửa tháng. Giá sầu riêng tại vườn hiện chỉ còn hơn 50.000 đồng/kg. Trong khi đó, nhẽ ra thời điểm này, giá sầu riêng phải lên mức trên 100.000 đồng/kg, thậm chí, thời điểm này năm ngoái, giá sầu riêng lên đến hơn 200.000 đồng/kg. Sầu riêng đang vào giai đoạn cao điểm tiêu thụ do đúng dịp Tết Nguyên đán. Nếu không có những biện pháp kịp thời, nhanh chóng, giá sầu riêng sẽ còn giảm mạnh sau kỳ nghỉ lễ.

Theo ông Đặng Phúc Nguyên, bài học kinh nghiệm đến từ chính Thái Lan. Dù bị tạm ngưng xuất khẩu, xứ Chùa vàng đã hoàn chỉnh quy trình tự kiểm nghiệm trong thời gian ngắn để hỗ trợ cộng đồng doanh nghiệp. Tất cả là nhờ việc, Bộ Nông nghiệp và Hợp tác xã nước này đứng ra làm đầu mối, bảo vệ quyền lợi và hỗ trợ doanh nghiệp. Chúng ta hoàn toàn có thể làm điều tương tự.

Nguyễn Hạnh