Sau vụ sữa giả: Tránh tình trạng 'tiền kiểm không kiểm soát nổi, hậu kiểm lại lơ là'

Quốc hội thảo luận về Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa. (Ảnh: TTXVN)

Tại phiên thảo luận ở hội trường về dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa, sáng 17/5, nhiều ý kiến của các đại biểu Quốc hội cho rằng việc tạo cắt giảm các thủ tục hành chính là cần thiết, song cần tăng cường trách nhiệm khi thực thi và hậu kiểm để phòng ngừa và ngăn chặn hàng giả, hàng kém chất lượng.

“Lách luật” để hợp thức hóa hàng trôi nổi

Theo đại biểu Trần Khánh Thu (đoàn Thái Bình), quy định hiện hành, doanh nghiệp được tự công bố, thậm chí một số thực phẩm bổ sung, thực phẩm thông thường thì không cần chờ phê duyệt. Trước khi lưu hành, không cần cơ quan quản lý chuyên ngành kiểm nghiệm, xác nhận trước khi đưa ra thị trường, đây là chính sách nhằm tạo thuận lợi, giảm thủ tục hành chính cho doanh nghiệp. Tuy nhiên, hình thức này đã bộc lộ nhiều lỗ hổng về rủi ro cho sức khỏe cộng đồng và công tác quản lý Nhà nước.

“Nếu cơ quan quản lý không kiểm nghiệm thực tế sản phẩm mà chỉ kiểm soát qua hồ sơ do doanh nghiệp nộp, trong khi doanh nghiệp hoàn toàn chủ động về các thông tin công bố nhưng cũng có nguy cơ sai sự thật và thiếu trung thực. Chưa kể, nếu phát hiện thực phẩm không đảm bảo thì việc truy xuất nguồn gốc trách nhiệm doanh nghiệp rất khó khăn do tài liệu tự lập thiếu xác nhận của bên thứ 3,” bà Thu nói.

Nữ đại biểu cho rằng một số doanh nghiệp tận dụng cơ chế này để hợp pháp hóa thực phẩm không đảm bảo tiêu chuẩn như hàng giả, hàng nhái, hàng trôi nổi. Khi doanh nghiệp chạy theo lợi nhuận mà bỏ qua các tiêu chuẩn an toàn, nguy cơ sản phẩm gây hại sức khỏe, ngộ độc sẽ tăng cao. “Các vụ việc liên quan đến vấn đề an toàn của các sản phẩm dinh dưỡng vừa qua đã là hậu quả đáng tiếc cho sự bất cập này,” bà nhấn mạnh.

Đại biểu Trần Khánh Thu khẳng định khi đã nhìn nhận ra lỗ hổng và bất cập thì cần phải nhìn nhận nghiêm túc để khắc phục ngay. Chủ trương tự công bố là để cắt giảm thủ tục hành chính tạo thuận lợi cho doanh nghiệp theo hướng quản lý tiên tiến và trên thế giới nhiều quốc gia đã áp dụng. Chính vì vậy, nữ đại biểu đoàn Thái Bình cho rằng Việt Nam vẫn nên giữ cơ chế tự công bố cho các sản phẩm thông thường, tạo thuận lợi và giảm thủ tục nhưng cần nâng cao trách nhiệm thực thi, siết hậu kiểm.

“Việc minh bạch hóa yêu cầu sản phẩm tự công bố phải công khai trực tuyến bắt buộc và minh bạch hồ sơ trên cổng thông tin quốc gia, hồ sơ phải dễ dàng tra cứu truy xuất nguồn gốc, tên nhà sản xuất kinh doanh,” đại biểu Nguyễn Thị Thu nói.

Còn theo đại biểu Nguyễn Thị Hà (Đoàn Bắc Ninh), cần đẩy mạnh thực hiện chuyển từ “tiền kiểm” sang “hậu kiểm” gắn với kiểm tra, giám sát, quy định rõ lĩnh vực nào phải “tiền kiểm” và lĩnh vực nào phải “hậu kiểm.” Nguyên tắc quản lý trong dự thảo Luật vẫn thiên về biện pháp quản lý “tiền kiểm.” Đại biểu cho rằng thử nghiệm sản phẩm cuối cùng không phải là biện pháp quản lý có hiệu quả chất lượng sản phẩm, hàng hóa.

“Vụ việc 600 sản phẩm sữa giả vừa qua, mặc dù đã được lấy mẫu thử nghiệm, đánh giá phù hợp với tiêu chuẩn và quy chuẩn trước khi lưu hành nhưng sau đó người sản xuất đã không sản xuất theo đúng như mẫu ban đầu, còn cơ quan quản lý nhà nước thì không kiểm tra, giám sát đầy đủ,” đại biểu đoàn Bắc Ninh nêu dẫn chứng.

Về phân loại hàng hóa theo cấp độ rủi ro (thấp, trung bình, cao), đại biểu Nguyễn Duy Thanh (Đoàn Cà Mau) nhận định đây là căn cứ để người sản xuất lựa chọn biện pháp kiểm soát chất chất lượng và an toàn sản phẩm phù hợp và nhà nước đưa ra chế độ kiểm tra (tần suất kiểm tra) tương thích, chủ yếu trong khâu “hậu kiểm” là cần thiết.

Tuy nhiên, đại biểu cho rằng dự thảo Luật lại quá tập trung ở khâu “tiền kiểm” bằng các biện pháp công bố hợp quy cho từng nhóm sản phẩm, vấn đề đang còn nhiều tranh cãi là không phù hợp và còn xem nhẹ các biện pháp “hậu kiểm.” “Công tác hậu kiểm mới là biện pháp quan trọng của nhà nước nhằm bảo đảm chỉ các sản phẩm có chất lượng và an toàn mới được phép lưu hành,” đại biểu đoàn Cà Mau nêu ý kiến.

Đại biểu Quốc hội Thành phố Hà Nội Trần Thị Nhị Hà nhấn mạnh về công tác hậu kiểm. (Ảnh: TTXVN)

Cùng quan tâm đến phân loại hàng hóa theo cấp độ rủi ro, đại biểu Trần Thị Nhị Hà (Đoàn Hà Nội) đề nghị cần ban hành danh mục hàng hóa có mức độ rủi ro trung bình và cao ngay sau Luật có hiệu lực, bảo đảm tính đồng bộ và khả thi. Đại biểu cho rằng, toàn bộ các quy định về kiểm tra, thanh tra, xử lý vi phạm lại chưa sửa đổi tương xứng với đòi hỏi cấp thiết của thực tế với cơ chế “hậu kiểm” chủ động, hiệu quả, khả thi.

“Hiện nay số lượng sản phẩm, hàng hóa thực hiện công bố hoặc tự công bố tiêu chuẩn chất lượng ngày càng tăng, trong khi đội ngũ làm công tác hậu kiểm còn mỏng, phương tiện kỹ thuật hạn chế. Công tác hậu kiểm còn mang tính hình thức, bị động; thiếu cơ chế phân tích rủi ro, kết nối dữ liệu, giám sát cảnh báo; chưa có cơ chế huy động xã hội hóa vào công tác này,” đại biểu Trần Thị Nhị Hà nói.

Đại biểu Phạm Văn Hòa (Đoàn Đồng Tháp) nhấn mạnh việc phải đổi mới tư duy không “tiền kiểm” sang “hậu kiểm” nhưng thực tế có tình trạng “tiền kiểm không kiểm soát nổi mà hậu kiểm lại lơ là,” dẫn đến thời gian qua người tiêu dùng sử dụng các hàng hóa kém chất lượng. “Nhiều Bộ ngành ngoài công tác quản lý nhà nước cũng phải chịu trách nhiệm kiểm tra chất lượng sản phẩm hàng hóa, đặc biệt là hậu kiểm nhằm lấy lại niềm tin của người tiêu dùng”, đại biểu nói.

Kiểm soát chất lượng hàng hóa qua kênh online

Hiện nay, kênh thương mại điện tử đang phát triển, song việc kinh doanh online cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro về chất lượng hàng hóa. Vì vậy, dự thảo luật đưa vào nội dung quản lý chất lượng trong thương mại điện tử là một quy định phù hợp với xu thế tiêu dùng hiện đại.

Theo đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga (đoàn Hải Dương), thực trạng hiện nay cho thấy, thương mại điện tử hiện nay vẫn tồn tại nhiều vướng mắc về việc quản lý, xác định trách nhiệm đối với chất lượng sản phẩm; hàng giả, hàng nhái, hàng không rõ nguồn gốc xuất hiện tràn lan trên các nền tảng số, trong khi người tiêu rất khó xác định được đơn vị chịu trách nhiệm pháp lý.

Vì vậy, để tăng cường công tác quản lý chất lượng sản phẩm, hàng hóa trong lĩnh vực này, đại biểu đề nghị xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về hàng hóa vi phạm trong môi trường số, cho phép người tiêu dùng tra cứu thông tin, đồng thời hỗ trợ cơ quan chức năng cảnh báo, hậu kiểm, xử lý vi phạm trên phạm vi toàn quốc.

"Cần triển khai kết nối dữ liệu giữa các sàn thương mại điện tử và cơ quan quản lý nhà nước, nhằm đảm bảo khả năng giám sát, phát hiện sớm rủi ro và truy xuất trách nhiệm rõ ràng đối với từng sản phẩm lưu hành trực tuyến," đại biểu đề xuất.

Đại biểu Quốc hội tỉnh Hải Dương Nguyễn Thị Việt Nga phát biểu. (Ảnh: TTXVN)

Liên quan tới nội dung này, đại biểu Trịnh Thị Tú Anh (đoàn Lâm Đồng) cho rằng dự thảo luật chưa làm rõ cơ quan chủ trì kiểm tra, chưa cập nhật tình hình kết thúc mô hình hoạt động của thanh tra chuyên ngành ở các bộ theo chủ trương tinh gọn bộ máy trong thời gian vừa qua, đồng thời việc bỏ thanh tra bộ đang dẫn đến khoảng trống trong kiểm soát chất lượng hàng hóa, sản phẩm sản xuất, nhập khẩu, lưu thông, đặc biệt ở nhóm sản phẩm liên ngành như: thực phẩm chức năng, đồ dùng trẻ em.

Vì vậy đại biểu đề nghị bổ sung quy định xác lập Bộ Khoa học và Công nghệ là đầu mối chủ trì thống nhất hoạt động kiểm tra chất lượng hàng hóa toàn quốc, kết nối việc kiểm tra giữa các Bộ, ngành, cũng như làm rõ cơ chế phối hợp giữa các cơ quan chức năng sau khi bỏ thanh tra chuyên ngành tại Bộ.

Ngoài ra, nữ đại biểu kiến nghị bổ sung quy định cho phép ủy ban nhân dân các xã, phường chủ động tổ chức kiểm tra hàng hóa lưu thông trên thị trường, nghiên cứu cho phép địa phương (ủy ban nhân dân xã, phường) thực hiện một số chức năng cơ bản như: lập biên bản, cảnh báo hàng hóa vi phạm chất lượng, tăng cường phối hợp giữa quản lý thị trường và chính quyền địa phương trong giám sát chợ, trung tâm thương mại, làng nghề…

Bên cạnh đó, đại biểu đoàn Lâm Đồng đề nghị cần có những quy định để ràng buộc nghĩa vụ của các sàn thương mại điện tử trong việc kiểm tra điều kiện pháp lý về chất lượng, như công bố hợp chuẩn, hợp quy trước khi cho sản phẩm hiển thị trên các gian hàng, xử lý vi phạm trên nền tảng thương mại điện tử cố tình tiếp tay không gỡ bỏ sản phẩm kém chất lượng sau cảnh báo và yêu cầu trách nhiệm hậu kiểm định kỳ đối với người bán hàng online, gồm: cung cấp mã số công bố hợp chuẩn, hợp quy đối với hàng hóa nhóm 2; công bố công khai nguồn gốc xuất xứ chứng nhận chất lượng nếu có yêu cầu và xử phạt vi phạm hành chính nếu không tuân thủ quy định về chất lượng./.

(Vietnam+)