Siết hóa đơn điện tử: Hộ kinh doanh nhỏ loay hoay thích ứng

Từ lo ngại đến thích nghi

Nghị định 70/2025/NĐ-CP của Chính phủ về sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định 123/2020/NĐ-CP ngày 19/10/2020 của Chính phủ quy định về hóa đơn, chứng từ, quy định từ ngày 1/6/2025, hộ và cá nhân kinh doanh có doanh thu từ 1 tỷ đồng/năm thuộc một số ngành nghề (ăn uống, khách sạn, bán lẻ, vận tải hành khách, thẩm mỹ, vui chơi giải trí...) phải dùng hóa đơn điện tử qua máy tính tiền kết nối với cơ quan thuế.

Các hộ kinh doanh nên chủ động nâng cấp hệ thống hóa đơn, khai báo doanh thu trung thực, tránh tình trạng bị kiểm tra truy thu về sau. Ảnh minh họa

Tuy nhiên, theo Thông tư 32/2025/TT-BTC ngày 31/5/2025 vừa được Bộ Tài chính ban hành hướng dẫn thực hiện một số điều của Luật Quản lý thuế, Nghị định 123/2020/NĐ-CP và Nghị định 70/2025/NĐ-CP của Chính phủ liên quan đến hóa đơn, chứng từ, việc sử dụng máy tính tiền không bắt buộc đối với các hộ đã đăng ký sử dụng hóa đơn điện tử trước ngày 1/6/2025.

Dù vậy, nhiều hộ kinh doanh nhỏ vẫn lo ngại việc triển khai quy định mới sẽ làm phát sinh thêm chi phí và áp lực quản lý.

Chia sẻ với phóng viên Báo Công Thương, anh Huấn, kinh doanh một cửa hàng tự chọn tại phường Phương Mai, Hà Nội cho biết: “Trước đây, khi khách chuyển khoản dư để đổi lấy tiền mặt, tôi vẫn sẵn sàng hoàn trả mà không gặp vấn đề gì. Tuy nhiên, hiện nay, nếu phần mềm ghi nhận doanh thu cao hơn thực tế, tôi có nguy cơ bị tính thuế trên cả số tiền thừa đó. Từ ngày 1/6, dù chưa bắt buộc phải sử dụng máy tính tiền, nhưng nếu không triển khai kịp thời, việc sai sót trong khai báo doanh thu rất dễ xảy ra. Tôi buộc phải yêu cầu khách chuyển đúng số tiền cần thanh toán để hạn chế tối đa rủi ro về dữ liệu, mặc dù làm vậy có thể mất khách hàng nhưng tôi không còn lựa chọn nào khác”.

Trong khi đó, anh Khương, kinh doanh một cửa hàng tạp hóa tại phường Kim Liên, Hà Nội cho hay: “Việc kinh doanh rau củ, thực phẩm tươi sống vốn đặc thù, khó xuất hóa đơn đầy đủ do hàng hóa thường không có mã vạch, khối lượng và giá cả thay đổi theo ngày".

Trong khi đó, phần lớn khách hàng vẫn thanh toán bằng tiền mặt, nhưng phần mềm lại yêu cầu nhập liệu chi tiết từng giao dịch. Điều này khiến tôi lo ngại sẽ không theo kịp quy trình, dễ dẫn đến sai sót, ảnh hưởng đến việc kê khai doanh thu và nghĩa vụ thuế.

Không ít hộ kinh doanh đang bày tỏ sự bối rối trước những quy định mới về chính sách thuế vừa có hiệu lực. Ảnh: Thanh Tuấn

Tuy nhiên, theo khảo sát của phóng viên, một số hộ kinh doanh đã sớm chuyển đổi và cho biết việc sử dụng máy tính tiền có kết nối không quá phức tạp nếu quen công nghệ.

“Mỗi hóa đơn khi nhập vào phần mềm sẽ được tự động gửi đến cơ quan thuế, đồng thời hệ thống cũng tính ngay mức thuế khoán. Quy trình này giúp minh bạch hóa doanh thu, nhưng để thực hiện được, người bán phải trang bị đầy đủ thiết bị kết nối, tài khoản phần mềm đạt chuẩn và đặc biệt cần thời gian để làm quen với cách vận hành. Với những hộ kinh doanh nhỏ như tôi, việc vừa phục vụ khách, vừa thao tác đúng quy trình trên phần mềm là một áp lực không nhỏ”, chị Bích, chủ một tiệm tạp hóa trên phố Lương Định Của (Hà Nội) nói.

Giải pháp nào cho chống thất thu thuế?

Liên quan đến việc ngay sau thời điểm Nghị định 70/2025/NĐ-CP và Thông tư 32/2025/TT-BTC có hiệu lực từ ngày 1/6, đã xuất hiện tình trạng một số hộ kinh doanh nhỏ lẻ, đặc biệt trong lĩnh vực ăn uống, bán lẻ, từ chối thanh toán chuyển khoản hoặc yêu cầu khách không ghi nội dung giao dịch. Nhiều cửa hàng treo biển “chỉ nhận tiền mặt”, gây không ít bối rối cho người tiêu dùng và đặt ra nghi vấn về tính tuân thủ nghĩa vụ thuế trong bối cảnh siết chặt quản lý doanh thu điện tử.

Trao đổi với phóng viên, ông Nguyễn Tiến Minh, Phó Chi cục trưởng Chi cục Thuế khu vực I (Hà Nội - Hòa Bình) cho biết, nếu việc không chấp nhận thanh toán qua chuyển khoản là một cách quản trị của hộ kinh doanh thì cách làm này đang đi ngược với định hướng và chủ trương của Đảng, Chính phủ trong thời gian qua về thúc đẩy thanh toán không dùng tiền mặt, xây dựng xã hội số, kinh tế số và công dân số.

Lo ngại số thuế phải nộp sẽ tăng khi nhận thanh toán qua chuyển khoản, nhiều hộ kinh doanh đã chuyển sang yêu cầu khách trả tiền mặt hoặc cố tình ghi nội dung chuyển khoản mập mờ để tránh bị kiểm tra doanh thu. Ảnh: Thanh Tuấn

“Trường hợp hộ kinh doanh hoặc cá nhân kinh doanh cố tình sử dụng hình thức thu tiền mặt nhằm mục đích né tránh nghĩa vụ thuế, trốn thuế, pháp luật về quản lý thuế đã có quy định đầy đủ về các chế tài xử lý, bao gồm: Ấn định thuế, xử phạt hành vi khai sai, xử phạt trốn thuế; thậm chí có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự nếu vi phạm nghiêm trọng”, ông Nguyễn Tiến Minh nhấn mạnh.

Trước đó, Chi cục Thuế Khu vực I đã có thư ngỏ gửi các hộ gia đình, cá nhân kinh doanh trên địa bàn, trong đó cảnh báo tình trạng né tránh giao dịch minh bạch thông qua từ chối chuyển khoản hoặc cố tình sử dụng nội dung thanh toán mập mờ như “trả tiền mượn”, “tiền ship”, “tiền cafe”... thậm chí thu thêm phụ phí khi khách chọn trả qua ngân hàng.

Theo cơ quan thuế, hành vi này không chỉ ảnh hưởng đến quyền lợi của người tiêu dùng mà còn có dấu hiệu vi phạm quy định pháp luật. Doanh thu tính thuế giá trị gia tăng là toàn bộ số tiền hộ kinh doanh được hưởng, không phân biệt đã thu hay chưa, không phụ thuộc vào việc thanh toán bằng tiền mặt hay chuyển khoản.

Do đó, việc cố tình che giấu doanh thu bằng hình thức thanh toán không minh bạch sẽ không làm giảm nghĩa vụ thuế mà còn khiến cơ sở kinh doanh đứng trước nguy cơ bị xử lý ấn định thuế, truy thu, xử phạt hành chính hoặc thậm chí truy cứu trách nhiệm hình sự nếu có dấu hiệu trốn thuế.

Theo TS. Nguyễn Hùng Cường, Trưởng bộ môn Quản trị kinh doanh, Khoa Quản trị kinh doanh, Trường Đại học Công nghệ Giao thông Vận tải, để giải bài toán né tránh hóa đơn và thúc đẩy thanh toán minh bạch, không thể chỉ trông chờ vào thanh tra hay các biện pháp xử phạt hành chính. Ngành thuế cần xây dựng một chiến lược dài hạn, trong đó đặt hộ kinh doanh nhỏ vào vị trí trung tâm của quá trình chuyển đổi số.

Về vấn đề trên, TS. Nguyễn Hùng Cường đề xuất: Thứ nhất, hệ thống hóa đơn điện tử cần được thiết kế thân thiện, dễ sử dụng, chi phí hợp lý và đi kèm với hỗ trợ kỹ thuật tại chỗ, cũng như truyền thông rõ ràng. Hóa đơn điện tử không nên bị xem như công cụ để bắt lỗi, mà phải trở thành một phương tiện bảo vệ quyền lợi chính đáng của người bán.

Thứ hai, cần đẩy mạnh kết nối và chia sẻ dữ liệu giữa ngân hàng, ví điện tử, các nền tảng số và cơ quan thuế. Việc áp dụng công nghệ như trí tuệ nhân tạo và phân tích dữ liệu lớn sẽ giúp phát hiện các dấu hiệu bất thường trong giao dịch mà không cần phải tiến hành thanh tra tràn lan, tránh gây áp lực không cần thiết lên người kinh doanh.

Thứ ba, thay vì chỉ áp dụng chế tài, Nhà nước cần thiết kế các cơ chế tạo động lực. Những hộ kinh doanh kê khai trung thực, kết nối đầy đủ hóa đơn điện tử có thể được hưởng ưu đãi thuế, hỗ trợ tiếp cận vốn và đồng hành trong quá trình chuyển đổi số trong 1-2 năm đầu. Đây sẽ là bước đi khích lệ thực chất, giúp hình thành văn hóa tuân thủ thuế bền vững.

Thanh Bình