Sinh thái nông nghiệp, giải pháp phát triển xanh, bền vững
Hiện nay, bình quân mỗi người dân Thành phố Hồ Chí Minh chỉ có khoảng 0,55m² mảng xanh công cộng, còn rất thấp so với tiêu chuẩn của các đô thị xanh trên thế giới.
Nhiều gia đình tại Thành phố Hồ Chí Minh tận dụng khoảng không trên mái nhà để tạo ra những vườn rau.
Thực trạng này đặt ra nhiều lo ngại về chất lượng môi trường sống và sức khỏe cộng đồng. Phát triển nông nghiệp đô thị được xem là một trong những giải pháp góp phần mở rộng không gian xanh cho thành phố.
Mảng xanh còn hạn chế
Theo Tiến sĩ Trần Đình Lý, Phó Hiệu trưởng Trường đại học Nông Lâm Thành phố Hồ Chí Minh, trong bối cảnh các đô thị lớn đang đối mặt những thách thức chưa từng có về khí hậu, áp lực dân số, môi trường và chất lượng sống, việc tìm lại “bản sắc đô thị” không đơn thuần là câu chuyện quy hoạch hay cảnh quan.
Đó còn là sự thay đổi sâu sắc trong tư duy phát triển, văn hóa đô thị và năng lực quản trị. Một đô thị chỉ thật sự đáng sống khi biết “thở” bằng những mảng xanh, biết “nuôi dưỡng” bằng hệ sinh thái nông nghiệp hiện đại và biết “chăm sóc” con người bằng một môi trường khỏe mạnh, hài hòa.
Thành phố đang có khoảng cách khá lớn so với chuẩn mực đô thị xanh quốc tế. Trong khi Singapore có khoảng 66m² mảng xanh/người, Kuala Lumpur (Malaysia) đạt 23m²/ người, Tokyo (Nhật Bản) khoảng 10-12m²/người và Bangkok (Thái Lan) khoảng 7m²/người, thì Thành phố Hồ Chí Minh mới chỉ đạt mức 0,55m²/người. Dù giai đoạn 2020-2025, thành phố đã trồng mới hơn 42.500 cây xanh và bổ sung 237 ha công viên, nhưng tốc độ này vẫn chưa tương xứng với nhu cầu và áp lực tăng dân số.
Từ thực tiễn đó, Tiến sĩ Trần Đình Lý nhấn mạnh sự cần thiết phải sớm triển khai các giải pháp mạnh mẽ về phát triển mảng xanh và nông nghiệp đô thị. Ông dẫn chứng mô hình của Singapore, nơi nông nghiệp công nghệ cao được đưa vào trung tâm thương mại và trên mái nhà; hay như Milan (Italia) đã thể chế hóa nông nghiệp đô thị thông qua “Food Policy”, đưa nông nghiệp trở thành một phần trong chiến lược phát triển đô thị.
Những mô hình này cho thấy nông nghiệp đô thị không chỉ nhằm sản xuất thực phẩm mà còn là giải pháp về môi trường, cảnh quan, giáo dục, văn hóa và sức khỏe cộng đồng. Thành phố Hồ Chí Minh hoàn toàn có thể áp dụng trong các khu dân cư mới, những không gian trống, ban-công, sân thượng, thậm chí tại các tòa nhà thương mại để từng bước hình thành hệ sinh thái nông nghiệp đô thị hiện đại.
Theo các chuyên gia, nông nghiệp đô thị đang trở thành xu thế tất yếu, vừa cung cấp thực phẩm sạch, vừa kiến tạo không gian xanh, cải thiện khí hậu, nâng cao chất lượng sống và mở ra các giá trị kinh tế mới. Ông Lại Thành Nam, Chủ tịch Liên hiệp Khoa học-Công nghệ Xanh Việt Nam cho rằng, nông nghiệp đô thị cần được xem như một dạng hạ tầng thiết yếu của đô thị đáng sống.
Mỗi mét vuông cây xanh, sân thượng, ban-công, vườn cộng đồng hay khoảng đất trống đều có thể trở thành nơi trồng trọt, nuôi thủy sản, lắp đặt tháp rau hoặc mô hình aquaponics. Những mô hình này vừa cung cấp thực phẩm tươi tại chỗ, giảm phụ thuộc vào chuỗi cung ứng dài, vừa góp phần giảm nhiệt độ đô thị, cải thiện chất lượng không khí và tăng sự gắn kết cộng đồng.
Thay đổi từ tư duy đến hành động
Về giải pháp thúc đẩy nông nghiệp đô thị, Tiến sĩ Trần Đình Lý cho rằng, một đô thị xanh chỉ có thể thành công khi người dân coi “xanh” là giá trị văn hóa và phong cách sống. Cùng với các giải pháp chiến lược như quy hoạch tạo hành lang xanh, phát triển nguồn nhân lực xanh, chuyển đổi số hệ thống cây xanh, xây dựng văn hóa đô thị xanh, thành phố cần ưu tiên phát triển nông nghiệp đô thị công nghệ cao, nông nghiệp trên mái nhà và ứng dụng IoT, AI, tự động hóa vào sản xuất.
Đồng quan điểm, Tiến sĩ Nguyễn Đăng Nghĩa cho rằng, các đô thị lớn trong đó có Thành phố Hồ Chí Minh đang mở rộng không gian từ trung tâm ra ngoại vi làm số lượng dân cư đô thị tăng nhanh, trong khi diện tích đất nông nghiệp bị thu hẹp. Do đó, chuyển đổi cây trồng, vật nuôi và ứng dụng công nghệ mới để tăng năng suất, giá trị trên từng đơn vị diện tích là yêu cầu cấp bách.
Thành phố Hồ Chí Minh cần sớm xây dựng chiến lược phát triển nông nghiệp đô thị với các chính sách và chương trình cụ thể nhằm ứng dụng khoa học-công nghệ hiện đại; đồng thời tận dụng tối đa các không gian trong đô thị để sản xuất nông nghiệp, trên cơ sở kết hợp chặt chẽ giữa khu vực tư nhân và Nhà nước.
Ở góc độ doanh nghiệp, Giám đốc Công ty cổ phần Bình Điền MeKong Phạm Ngọc Tuấn cho rằng, các mô hình trang trại trên mái nhà, trồng rau thủy canh, khí canh hay nông nghiệp kết hợp du lịch sinh thái đang hiện thực hóa hình ảnh một đô thị hiện đại nhưng hài hòa với thiên nhiên.
Những mô hình này giúp giảm bức xạ nhiệt, hấp thụ CO2, cải thiện vi khí hậu và mang lại thêm cơ hội kinh tế cho cư dân. Để nông nghiệp đô thị trở thành “trụ cột xanh”, cần sự đồng hành lâu dài của doanh nghiệp cung ứng vật tư, giải pháp kỹ thuật và hưởng ứng của cộng đồng.
Công nghệ hiện đại được xem là “chìa khóa” cho sự bứt phá của nông nghiệp đô thị. Tiến sĩ Nguyễn Hải An, Giám đốc Trung tâm Công nghệ sinh học Thành phố Hồ Chí Minh cho biết: Với một siêu đô thị đang mất dần 20% diện tích đất nông nghiệp, lại đối mặt ô nhiễm không khí và biến đổi khí hậu như Thành phố Hồ Chí Minh, công nghệ sinh học chính là cơ hội chiến lược để chuyển mình.
Các mô hình như Khu nông nghiệp công nghệ cao Củ Chi đã cho thấy năng suất rau sạch có thể tăng tới 40%. Theo dự báo của Earmonaut và FAO, đến năm 2030, thành phố có thể tự cung ứng đến 30% nhu cầu thực phẩm nhờ công nghệ sinh học, qua đó đóng góp đáng kể vào các Mục tiêu Phát triển bền vững (SDGs) của Việt Nam, đặc biệt là SDG 2 (Không còn nạn đói) và SDG 11 (Thành phố và cộng đồng bền vững).
