Sông nước Cà Mau trong tôi

Còn nhớ, những năm cuối thập niên 70 của thế kỷ trước, lần đầu tiên tôi đặt chân đến Cà Mau, khi ánh bình minh vừa ló dạng, nhuộm vàng mặt sông Gành Hào. Những con thuyền gỗ nhỏ bé lướt nhẹ trên mặt nước, tiếng máy tàu tành tạch hòa cùng tiếng sóng vỗ mạn thuyền như một bản nhạc quê hương bất tận. Sông nước ở đây không chỉ là phương tiện giao thông mà còn là nơi gửi gắm bao câu chuyện đời, từ những chuyến đánh bắt xa bờ đến những buổi họp chợ nổi nhộn nhịp. Người Cà Mau sống trên sông, làm bạn với sông, và dường như, trong mỗi giọt nước lấp lánh ấy là cả một câu chuyện dài về sự kiên cường và lòng yêu đời.

Kênh xáng Phụng Hiệp giữa lòng TP Cà Mau. Ảnh: NHẬT MINH

Cà Mau có hệ thống sông ngòi, kênh rạch chằng chịt, như những mạch máu nuôi dưỡng vùng đất phù sa màu mỡ. Những dòng sông lớn như sông Ông Ðốc, sông Bảy Háp, hay sông Cửa Lớn không chỉ là đường giao thương mà còn là nơi lưu giữ ký ức văn hóa của người dân. Tôi từng ngồi trên chiếc xuồng ba lá, lướt qua những con rạch nhỏ len lỏi giữa rừng đước. Hai bên bờ, những hàng đước xanh mướt vươn rễ tua tủa xuống mặt nước như những người lính canh gác bền bỉ giữa dòng chảy thời gian. Thỉnh thoảng một chú cá quẫy đuôi làm mặt nước gợn sóng, hay tiếng chim chóc líu lo từ tán lá khiến lòng tôi như trôi về một cõi bình yên.

Sông nước Cà Mau không chỉ đẹp ở vẻ hoang sơ mà còn ở sự sống động của con người nơi đây. Chợ nổi Cà Mau một thời như những phiên chợ nổi trên sông Gành Hào hay Sông Trẹm là hình ảnh tiêu biểu cho văn hóa sông nước miền Tây. Những chiếc ghe chở đầy hàng hóa, từ trái cây ngọt lành đến những con cá tươi rói vừa đánh bắt, tấp nập qua lại. Tiếng người mua kẻ bán, tiếng cười nói rộn ràng vang lên giữa dòng sông, như một bức tranh sống động về sự mưu sinh và niềm vui giản dị. Tôi từng nghe một bà cụ bán trái cây trên ghe kể rằng, cả đời bà gắn bó với con sông, từ khi còn là cô gái trẻ chèo xuồng đến nay tóc đã bạc trắng. “Sông cho tui cá, tui cho sông sáu câu vọng cổ...”, bà cười, nụ cười hồn hậu như chính lòng sông rộng lớn.

Nhưng sông nước Cà Mau không chỉ có những ngày bình yên. Ðất Mũi này, nơi tiếp giáp biển cả, cũng phải đối mặt với những cơn thịnh nộ của thiên nhiên. Những cơn bão từ ngoài khơi tràn vào, những ngày nước mặn xâm lấn khiến đồng ruộng khô cằn, là thử thách không nhỏ cho người dân nơi đây. Tôi từng chứng kiến những ngư dân Cà Mau, da sạm nắng, đôi tay chai sần, vẫn kiên trì bám sông, bám biển. Họ bảo, sông nước là mẹ, dù có khắc nghiệt vẫn luôn che chở và nuôi dưỡng họ. Chính sự khắc nghiệt ấy đã rèn nên tính cách người Cà Mau: kiên cường, phóng khoáng và giàu tình nghĩa.

Sông nước Mũi Cà Mau. Ảnh: NHẬT MINH

Sông nước Cà Mau còn là nơi lưu giữ những nét văn hóa độc đáo. Những điệu hò, câu hát đối đáp trên sông, những lễ hội như Nghinh Ông hay lễ cúng Miễu Bà, đều gắn liền với dòng nước. Tôi từng tham dự một buổi lễ cúng Miễu Bà ở xã Tân Ân, nơi người dân thả những chiếc thuyền giấy nhỏ xinh xuống sông, mang theo lời cầu nguyện cho một vụ mùa bình an, cá tôm đầy khoang. Nhìn những ngọn nến lung linh trôi trên mặt nước, tôi cảm nhận được sự linh thiêng và niềm tin mãnh liệt của con người vào dòng sông - người bạn, người mẹ của họ.

Không thể kể về sông nước Cà Mau mà không nhắc đến rừng ngập mặn, nơi sông và biển giao thoa. Vườn Quốc gia Mũi Cà Mau, với những cánh rừng đước bạt ngàn, là minh chứng cho sự kỳ diệu của thiên nhiên. Ði thuyền qua những con rạch nhỏ, tôi như lạc vào một thế giới khác, nơi chỉ có tiếng gió thổi qua lá, tiếng nước róc rách và mùi mặn của biển. Những con cua, con cá ẩn mình dưới tán rừng, những đàn chim di cư bay lượn trên bầu trời, tất cả tạo nên một hệ sinh thái trù phú mà sông nước là trung tâm.

Vỏ máy Composite là phương tiện phổ biến của vùng sông nước Cà Mau. Ảnh: LÂM ÐỜI

Sông nước Cà Mau còn là nguồn cảm hứng bất tận cho thơ ca, nhạc họa... Với tôi, mỗi lần trở lại Cà Mau, ngồi bên dòng sông, ngắm hoàng hôn buông xuống, lòng lại trào dâng một nỗi nhớ khó tả. Màu nước sông óng ánh, phản chiếu ánh nắng chiều tà, như lời nhắc nhở rằng, dù đi đâu, mảnh đất này vẫn luôn chờ ta trở về.

Sông nước Cà Mau, vì thế, không chỉ là cảnh sắc thiên nhiên mà còn là một phần máu thịt của con người nơi đây. Nó là nơi khởi nguồn của sự sống, là nơi lưu giữ ký ức và là nơi nuôi dưỡng những giấc mơ. Dù thời gian có trôi, thế giới có đổi thay, nhưng những dòng sông ở Cà Mau vẫn chảy, vẫn lặng lẽ kể câu chuyện về vùng đất kiên cường, giàu tình người và đậm đà bản sắc. Và tôi tin, bất cứ ai từng một lần đặt chân đến đây, từng lướt trên dòng sông ánh bạc chất phù sa sẽ mang theo trong lòng một mảnh sông nước Cà Mau, như ký ức không thể nào quên...

Cà Mau ơi! Sông nước đậm tình ơi...

Bút ký của Ðào Minh Tuấn