Sự trỗi dậy của Trung Quốc tạo ra mối quan hệ mới giữa Nhật Bản và Ngũ Nhãn

Hệ thống máy bay điều khiển từ xa Black Hornet 2 do một thành viên của Thủy quân lục chiến Hoàng gia Anh điều khiển: Máy bay không người lái có kích thước bỏ túi, được trang bị camera là một công cụ do thám cho quân đội và thực thi pháp luật - Ảnh: Crown

Chỉ 5 năm trước, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình vẫn bình thản thưởng thức món cá, khoai tây chiên và nhâm nhi vại bia với Thủ tướng Anh David Cameron khi đó tại một vùng nông thôn của xứ Chequers. Cùng với những hình ảnh mang tính biểu tượng từ nước Anh, là thông báo về một "kỷ nguyên vàng" mới của quan hệ Trung-Anh.

Ông Tập cũng dự kiến sẽ có chuyến thăm đầu tiên tới Nhật Bản với tư cách là khách nhà nước vào tháng 4 năm nay, trong khi hoa anh đào nổi tiếng đang nở rộ, trước khi đại dịch COVID-19 làm gián đoạn kế hoạch.

Nhưng trong tuần này, các cuộc gặp tại London giữa Ngoại trưởng Nhật Bản Toshimitsu Motegi và Ngoại trưởng Anh Dominic Raab đã báo hiệu hướng đi khác nhau mà hai nước đang thực hiện trong việc đảm bảo khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, đặc biệt là đối phó với Trung Quốc.

"Nhật Bản là bạn thân của Vương quốc Anh và là đối tác an ninh quan trọng của chúng tôi ở châu Á", Raab cho biết trong một tuyên bố đưa ra hôm thứ Tư sau khi ông nói chuyện với Motegi.

Theo Bộ Ngoại giao Nhật Bản, cả hai ông đều chia sẻ "những lo ngại nghiêm trọng" về tình hình gần đây liên quan đến cuộc bầu cử lập pháp Hong Kong. Hai bên khẳng định sẽ tiếp tục phối hợp chặt chẽ trước tham vọng bành trướng của Trung Quốc ở Biển Hoa Đông và Biển Đông.

Mặc dù thỏa thuận thương mại song phương là mục đích của chuyến thăm của Motegi, nhưng có nhiều lý do tại sao “cánh tay phải” của Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe lại chọn Vương quốc Anh là quốc gia nước ngoài đầu tiên để ông đặt chân đến sau khi dịch Covid-19 bùng phát.

Khi căng thẳng Trung-Mỹ leo thang, hai đồng minh của Hoa Kỳ rõ ràng đang định vị mình trong phe của Washington và thảo luận cách kiểm tra các kế hoạch của Trung Quốc. Các chủ đề thảo luận bao gồm vai trò của Anh đối với an ninh khu vực của châu Á và có thể cả Nhật Bản chia sẻ thông tin với liên minh Five Eyes.

"Five Eyes là ai? Họ là thành viên của liên minh thu thập thông tin tình báo và chia sẻ thông tin tình báo lâu đời nhất và thành công nhất trên thế giới", Arthur Herman, một thành viên cấp cao tại Viện nghiên cứu Hudson có trụ sở tại Washington, giải thích.

Nhật Bản đã được coi là thành viên thứ sáu không chính thức và họ có thể sẽ chính thức gia nhập trong thời gian phù hợp.

Ngoại trưởng Nhật Bản Toshimitsu Motegi, trái và Ngoại trưởng Anh Dominic Raab trong một cuộc gặp ở London vào ngày 5/8/2020 - Ảnh: Kyodo

"Được thành lập sau Thế chiến thứ hai, liên minh bao gồm Mỹ, Anh, Úc, Canada và New Zealand (thuật ngữ Five Eyes bắt nguồn từ cụm từ "AUS / CAN / NZ / UK / US EYES ONLY", nghĩa là thông tin được chia sẻ chỉ trong số các thành viên khác)”, Herman chia sẻ.

"Liên minh hoạt động rất thành công trong Chiến tranh Lạnh trong việc thu thập và chia sẻ dữ liệu liên quan đến Liên Xô, và nó đã hồi sinh mạnh mẽ sau vụ 11/9 trong cuộc chiến chống khủng bố".

Nhưng giờ đây, một Trung Quốc đang trỗi dậy đang là tâm điểm chú ý của liên minh, và những người đồng minh thân cận của họ ở Tokyo.

“Tâm trạng ở London đã thay đổi khá lớn so với Trung Quốc”, Raffaello Pantucci, một cộng sự cấp cao của Viện nghiên cứu Dịch vụ Hoàng gia Anh (RUSI), cho biết.

"Thứ nhất, Trung Quốc dưới thời Chủ tịch Tập Cận Bình chắc chắn đã đi theo hướng tích cực hơn và điều này khiến mọi người lo lắng. ... Đối với Vương quốc Anh, đặc biệt là những gì đã xảy ra với Hong Kong thực sự đẩy mọi thứ qua bờ vực", ông nói.

Thứ hai, Pantucci nói, là Vương quốc Anh "bị kéo theo một chút" bởi lập trường ngày càng chống Trung Quốc của Hoa Kỳ, đồng minh chiến lược lớn nhất của họ.

"Thứ ba, Đảng Tory dường như đã phát hiện ra Trung Quốc là một nguyên nhân - một phần là sản phẩm của sức ép của Mỹ và cũng là một mục tiêu mới cho cơn thịnh nộ của họ nhằm đánh lạc hướng khỏi tất cả những hỗn loạn khác đang diễn ra", chẳng hạn như Brexit và COVID-19.

Ông Pantucci nói, Thủ tướng Boris Johnson “đang đối mặt với đủ loại áp lực của đảng phải làm điều gì đó mạnh mẽ và tích cực hơn chống lại Trung Quốc để làm dịu bớt tình hình của mình”.

Các vấn đề của Anh với Trung Quốc không chỉ giới hạn ở Hong Kong. Vào tháng 7, chính phủ đã quyết định cấm Huawei Technologies khỏi cơ sở hạ tầng 5G của họ.

Trong khi đó, các quốc gia thuộc Khối thịnh vượng chung cũng đang có quan điểm cứng rắn hơn với Bắc Kinh. Mối quan hệ của Canada với Trung Quốc đã trở nên tồi tệ vì Mạnh Vãn Chu (Meng Wanzhou), giám đốc tài chính của Huawei, người đang bị quản thúc tại Vancouver.

Tháng trước, Australia đã gửi công hàm cho Liên Hợp Quốc tuyên bố rằng các yêu sách hàng hải của Trung Quốc ở Biển Đông là vô hiệu.

Những diễn biến này là thuận lợi cho một Nhật Bản đã cảnh giác trước những động thái của Trung Quốc ở khu vực Ấn Độ - Thái Bình Dương. Khu vực này là nhà của nhiều thành viên Khối thịnh vượng chung, bao gồm Ấn Độ, Úc và một số quốc đảo Thái Bình Dương.

Khi Vương quốc Anh tìm cách tăng cường mối quan hệ của mình với Khối thịnh vượng chung trong một thế giới hậu Brexit, họ thể hiện một đối tác tự nhiên cho liên minh Hoa Kỳ-Nhật Bản trong việc bao vây Trung Quốc.

Trong khi từ trước đến nay, Trung Quốc có xu hướng hướng nội, Bộ trưởng Quốc phòng Nhật Bản Taro Kono cho biết vào tháng 7 rằng nước này "phải được coi là một cường quốc bành trướng" trong một cuộc gọi video với các nhà lập pháp từ Đảng Bảo thủ của Anh, theo một bản tóm tắt đăng trên Facebook của Anthony Browne, một thành viên của Quốc hội từ Nam Cambridgeshire.

Browne viết: “Ông ấy nhiều lần mời Vương quốc Anh tham gia đàm phán TPP (Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương), nói rằng chúng tôi là một quốc gia Thái Bình Dương vì có Đảo Pitcairn (!)”.

Ba máy bay cánh quạt nghiêng MV-22B Osprey thuộc Thủy quân lục chiến Hoa Kỳ bay theo đội hình phía trên bầu trời Sydney, Australia- Ảnh: Thủy quân lục chiến Hoa Kỳ

Thành viên tham gia Tom Tugendhat, một thành viên của Quốc hội từ Kent, đã tweet rằng Kono đã hoan nghênh đề xuất cho Nhật Bản tham gia liên minh Five Eyes, biến nó thành "Six Eyes".

Được hỏi tại một cuộc họp báo hôm thứ Ba về việc Nhật Bản tham gia liên minh chia sẻ thông tin tình báo, ông Kono nói: "Năm quốc gia chia sẻ các giá trị cơ bản với Nhật Bản và chúng tôi đã trao đổi quan điểm và thông tin về các vấn đề ngoại giao và an ninh. Không có tổ chức quốc tế nào gọi là Five Eyes, nhưng chúng tôi muốn tiếp tục hợp tác chặt chẽ với năm quốc gia".

Nhật Bản đang chuẩn bị về mặt pháp lý để củng cố mối quan hệ tình báo và an ninh chặt chẽ hơn với các đối tác mới. Vào tháng 6, họ đã mở rộng phạm vi Luật bí mật nhà nước của mình, bao gồm việc trao đổi với các quốc gia nước ngoài là Hoa Kỳ.

Đạo luật - ban đầu được ban hành vào năm 2014 trong bối cảnh tranh luận gay gắt, đã bao gồm Washington, đồng minh thân cận nhất của Tokyo, và bây giờ thêm Anh, Úc và Ấn Độ - sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho việc phân loại thông tin từ quân đội nước ngoài là bí mật nhà nước.

Đạo luật này cũng nhằm mục đích thực hiện các cuộc tập trận chung và hợp tác phát triển thiết bị quân sự. Luật cũng nới lỏng việc chia sẻ dữ liệu về các hoạt động di chuyển của quân đội Trung Quốc, một vấn đề ngày càng quan trọng khi Nhật Bản ngày càng khó theo dõi các hoạt động của Trung Quốc trong khu vực.

Thỏa thuận thương mại tự do toàn diện mà Nhật Bản và Anh đang cố gắng thực hiện được coi là bước đệm để hợp tác hơn nữa giữa hai nước, trong một trật tự mới hậu Brexit và có lẽ là một con đường thay thế khi London đang tìm cách tái cân bằng mối quan hệ với Bắc Kinh.

Veerle Nouwens, một nhà nghiên cứu tại RUSI, cho biết: “Ở Vương quốc Anh, mối quan hệ với Trung Quốc đã phát triển từ kỷ nguyên vàng của cam kết kinh tế sang một cách tiếp cận rõ ràng hơn”.

Bà nói: "Các vấn đề liên quan đến Hong Kong, luật pháp quốc tế, hiệp ước Trung-Anh, là quan trọng đối với Vương quốc Anh, và Trung Quốc được coi là thách thức các nguyên tắc mà Vương quốc Anh và các quốc gia cùng chí hướng khác coi là then chốt đối với hòa bình toàn cầu".

"Ngoài ra, Vương quốc Anh tìm kiếm một quy tắc chính sách đối ngoại mới và một vai trò nổi bật hơn ở Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương", Nouwens nói. "Về mặt quốc phòng và an ninh, bảo vệ trật tự quốc tế dựa trên luật lệ hiện là một phần của Global Britain, không còn là European Britain".

Chính sách đối ngoại mới của London có thể có cách tiếp cận cơ bắp hơn đối với Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương.

Vương quốc Anh sẽ điều một tàu sân bay đến châu Á vào năm tới. Tờ Times of London đưa tin vào tháng 6 rằng, chính phủ Anh đã vạch ra kế hoạch xây dựng căn cứ thường trực của một nhóm tấn công tàu sân bay ở khu vực Ấn Độ - Thái Bình Dương để chống lại mối đe dọa tiềm tàng từ Trung Quốc.

Five Eyes (Ngũ Nhãn), hay FVEY - là một liên minh tình báo bao gồm Úc, Canada, New Zealand, Vương quốc Anh và Hoa Kỳ. Các quốc gia này là thành viên của Hiệp định UKUSA đa phương, một hiệp ước hợp tác chung trong lĩnh vực tình báo tín hiệu.

Nguồn gốc của Ngũ Nhãn có thể bắt nguồn từ thời kỳ sau Thế chiến thứ hai, khi Hiến chương Đại Tây Dương được quân Đồng minh ban hành nhằm đặt ra các mục tiêu của họ cho một thế giới sau chiến tranh.

Trong suốt thời kỳ Chiến tranh Lạnh, hệ thống giám sát ECHELON ban đầu được nhóm Ngũ nhãn phát triển để giám sát thông tin liên lạc của Liên Xô cũ và Khối phía Đông, mặc dù hiện nay nó được sử dụng để giám sát thông tin liên lạc riêng trên toàn thế giới.

Vào cuối những năm 1990, sự tồn tại của ECHELON đã được tiết lộ cho công chúng, gây ra một cuộc tranh luận lớn trong Nghị viện Châu Âu và ở mức độ thấp hơn là Quốc hội Hoa Kỳ.

FVEY đã mở rộng hơn nữa khả năng giám sát của họ trong suốt quá trình diễn ra "cuộc chiến chống khủng bố", tập trung nhiều vào việc giám sát World Wide Web. Nhà thầu cũ của NSA Edward Snowden đã mô tả Five Eyes là một "tổ chức tình báo siêu quốc gia không trả lời các luật đã biết của quốc gia mình".

Các tài liệu do Snowden rò rỉ vào năm 2013 tiết lộ rằng FVEY đã theo dõi công dân của nhau và chia sẻ thông tin thu thập được với nhau nhằm phá vỡ các quy định hạn chế trong nước về giám sát công dân.

Bất chấp những tranh cãi liên tục về các phương pháp của nó, mối quan hệ Five Eyes vẫn là một trong những liên minh gián điệp toàn diện nhất được biết đến trong lịch sử.