Sửa Luật Đường sắt để phát triển công nghiệp nội địa

Sáng ngày 10/3, Ủy ban Thường vụ Quốc hội tổ chức Phiên họp thứ 43 để thảo luận về dự án Luật Đường sắt (sửa đổi). Dưới sự điều hành của Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan, các đại biểu đã cho ý kiến nhằm hoàn thiện dự thảo luật quan trọng này.

TỐI GIẢN THỦ TỤC HÀNH CHÍNH, ĐẨY MẠNH PHẦN QUYỀN CHO ĐỊA PHƯƠNG

Trình bày Tờ trình, Thứ trưởng Bộ Xây dựng Nguyễn Danh Huy cho biết dự thảo Luật được sắp xếp, bố cục gồm 8 chương, 70 điều. So với với Luật Đường sắt 2017 giảm 2 chương, 17 điều.

Dự thảo Luật cũng lược bỏ quy định đối với 20% số lượng thủ tục hành chính và 33% điều kiện kinh doanh so với Luật Đường sắt hiện hành để đáp ứng yêu cầu về đơn giản hóa, cắt giảm thủ tục hành chính và điều kiện kinh doanh. Các thủ tục hành chính này đã được Bộ Xây dựng đánh giá kỹ lưỡng.

Đồng thời, khắc phục những tồn tại, bất cập về thể chế, tạo động lực mới cho sự phát triển của ngành đường sắt, thúc đẩy tính cạnh tranh của phương thức vận tải đường sắt, phục vụ nhu cầu đi lại của nhân dân.

Bên cạnh đó, dự án luật được xây dựng trên 5 quan điểm chỉ đạo, đặc biệt là tập trung đẩy mạnh phân cấp, phân quyền trong hoạt động đường sắt; huy động tối đa nguồn lực phát triển kết cầu hạ tầng đường sắt, trong đó ngân sách nhà nước giữ vai trò chủ đạo, thu hút mọi thành phần kinh tế tham gia kinh doanh đường sắt…

Cụ thể, dự thảo luật phân quyền cho chính quyền địa phương thực hiện 10 thủ tục hành chính bao gồm chấp thuận chủ trương xây dựng đường ngang; cấp, gia hạn giấy phép xây dựng đường ngang đối với đường sắt địa phương, đường sắt chuyên dùng; cấp giấy chứng nhận đăng ký phương tiện giao thông đường sắt; cấp giấy phép lái tàu trên đường sắt chuyên dùng, đường sắt địa phương.

Ngoài ra, dự thảo luật phân quyền phê duyệt quy hoạch tuyến, ga đường sắt được chuyển từ Thủ tướng Chính phủ sang cho Bộ Xây dựng.

Đặc biệt, dự thảo luật đề xuất giao Bộ Xây dựng quy định chi tiết về niên hạn sử dụng phương tiện giao thông đường sắt thay vì giao Chính phủ quy định chi tiết nội dung này như Luật Đường sắt 2017.

Quang cảnh Phiên họp thứ 43 để thảo luận về dự án Luật Đường sắt (sửa đổi). Ảnh: Media Quốc hội

Dự thảo luật cũng sửa đổi, bổ sung 5 nội dung, bao gồm đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng đường sắt; quản lý, khai thác kết cấu hạ tầng đường sắt; hoạt động vận tải đường sắt; kết nối các phương thức vận tải; phát triển công nghiệp và nguồn nhân lực đường sắt.

Trong đó, đối với quản lý, khai thác kết cấu hạ tầng đường sắt, dự thảo luật sửa đổi, bổ sung quy định về phân loại hệ thống đường sắt Việt Nam bao gồm đường sắt quốc gia, đường sắt địa phương (gồm đường sắt đô thị và đường sắt thông thường vận tải cả hành khách và hàng hóa phục vụ nhu cầu phát triển của địa phương) và đường sắt chuyên dùng.

Theo lãnh đạo Bộ Xây dựng, quy định này nhằm giải quyết yêu cầu thực tiễn của các địa phương như Bình Dương, Tây Ninh, Thanh Hóa... có nhu cầu đầu tư đường sắt thông thường (không phải đường sắt đô thị).

Bên cạnh đó, dự thảo luật sửa đổi, bổ sung quy định tổ chức được giao quản lý tài sản kết cấu hạ tầng đường sắt do Nhà nước đầu tư tổ chức thực hiện quản lý, bảo trì kết cấu hạ tầng đường sắt nhằm tháo gỡ vướng mắc tồn tại nhiều năm nay đối với việc giao tài sản kết cấu hạ tầng đường sắt quốc gia cho Tổng công ty Đường sắt Việt Nam.

Đồng thời, sửa đổi, bổ sung quy định về cho thuê, chuyển nhượng có thời hạn quyền khai thác tài sản kết cấu hạ tầng đường sắt do Nhà nước đầu tư để thu hút, đa dạng hóa các loại hình doanh nghiệp tham gia quản lý, đầu tư phát triển đường sắt như "Lãnh đạo công - quản trị tư", "Đầu tư công - quản lý tư", "Đầu tư tư - sử dụng công"…

KHUYẾN KHÍCH NỘI ĐỊA HÓA NGÀNH CÔNG NGHIỆP ĐƯỜNG SẮT

Trình bày báo cáo thẩm tra, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Lê Quang Huy nhấn mạnh rằng dự thảo Luật đã cụ thể hóa năm nhóm chính sách quan trọng đã được thông qua.

Về phân loại và cấp kỹ thuật đường sắt, Ủy ban đề nghị cơ quan soạn thảo rà soát, làm rõ vai trò, trách nhiệm của từng cơ quan quản lý đối với các loại hình đường sắt, đặc biệt là đường sắt chuyên dùng. Đồng thời, cần nghiên cứu giải pháp đảm bảo sự kết nối hiệu quả giữa các loại hình đường sắt trong hệ thống giao thông quốc gia, tránh tình trạng thiếu đồng bộ, ảnh hưởng đến vận tải và liên kết giữa các phương thức giao thông.

Ngoài ra, Ủy ban cũng đề xuất bổ sung nguyên tắc phát triển công nghiệp đường sắt và phương tiện giao thông đường sắt. Cụ thể, dự thảo Luật cần thúc đẩy nội địa hóa, phát triển ngành công nghiệp đường sắt trong nước, đồng thời tăng cường liên kết với các ngành công nghiệp phụ trợ. Cơ chế hỗ trợ đổi mới, chuyển giao công nghệ cũng cần được thiết lập nhằm nâng cao hiệu quả sản xuất, vận hành và năng lực cạnh tranh.

Đặc biệt, các yếu tố an toàn, hiệu quả và bảo vệ môi trường phải được xem xét xuyên suốt từ sản xuất, lắp ráp, bảo trì đến vận hành phương tiện đường sắt. Việc đào tạo, phát triển nguồn nhân lực cũng cần được quy hoạch đồng bộ để tiến tới tự chủ công nghệ.

Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Lê Quang Huy trình bày báo cáo thẩm tra. Ảnh: Media Quốc hội

Theo Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh Tùng, Quốc hội vừa thông qua cơ chế, chính sách đặc thù để phát triển đường sắt tốc độ cao và đường sắt đô thị. Do đó, cần cân nhắc việc có nên quy định rõ ràng cơ chế, chính sách riêng cho hai loại hình này trong Luật hay vẫn áp dụng quy định điều chỉnh chung cho toàn hệ thống đường sắt.

Liên quan đến an ninh, trật tự và an toàn đường sắt, Chủ nhiệm Ủy ban Công tác đại biểu Nguyễn Thanh Hải ủng hộ quy định tại khoản 2 Điều 8 của dự thảo Luật, trong đó nghiêm cấm hành vi lấn, chiếm hành lang an toàn giao thông đường sắt và phạm vi bảo vệ công trình đường sắt.

Tuy nhiên, việc thực hiện trên thực tế đòi hỏi nguồn lực tài chính lớn để di dời các hộ dân khỏi hành lang an toàn. Do đó, cần có phương án cụ thể về nguồn kinh phí để xây dựng khu tái định cư cho người dân nằm trong diện giải tỏa.

Bên cạnh đó, Chủ nhiệm Ủy ban Công tác đại biểu đề xuất bổ sung quy định chuyển tiếp để tránh ảnh hưởng đột ngột đến các hộ dân, lối đi tự phát và đặc biệt là các khu vực kinh doanh du lịch vi phạm hành lang an toàn đường sắt, như một số điểm check-in nổi tiếng tại Hà Nội.

Ngoài ra, một số Ủy viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội cũng kiến nghị làm rõ hơn phạm vi điều chỉnh của dự thảo Luật đối với đường sắt đô thị, đường sắt tốc độ cao và đường sắt chuyên dùng. Đồng thời, cần bổ sung quy định cụ thể về hoạt động kinh doanh đường sắt và khai thác quỹ đất vùng phụ cận ga nhằm tạo nguồn lực phát triển ngành một cách bền vững.

CỤ THỂ HÓA CÁC CHỦ TRƯƠNG CỦA ĐẢNG

Phát biểu tại phiên họp, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn tán thành với việc sửa đổi toàn diện Luật Đường sắt hiện hành với các lý do được nêu trong Tờ trình của Chính phủ.

Chủ tịch Quốc hội đề nghị các bên liên quan quan tâm hoàn thiện các quy định nhằm đẩy mạnh phân cấp, phân quyền mạnh mẽ hơn cho địa phương trong quản lý đường sắt; đảm bảo tính thống nhất với hệ thống pháp luật hiện hành, đặc biệt là Luật Đất đai, Luật Quy hoạch, Luật Đầu tư công, nhằm tránh tình trạng trùng lặp, mâu thuẫn và bảo đảm dẫn chiếu chính xác các quy định liên quan.

Bên cạnh đó, Chủ tịch Quốc hội nhấn mạnh nguyên tắc không luật hóa các nghị định, thông tư hoặc cơ chế đặc thù thí điểm trong lĩnh vực đường sắt. Trường hợp cần thiết phải đưa các quy định này vào luật, cần đánh giá kỹ lưỡng tác động và chỉ đưa vào những nội dung thật sự quan trọng, có tính khả thi, thuộc thẩm quyền của Quốc hội.

Ngoài ra, Chủ tịch Quốc hội nhấn mạnh việc sửa đổi Luật Đường sắt cần bám sát các quy định tại Nghị quyết số 29-NQ/TW, Hội nghị lần thứ 6 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII về đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045.

Đồng thời, cần cụ thể hóa các nội dung của Kết luận số 49-KL/TW ngày 28/2/2023 của Bộ Chính trị về định hướng phát triển giao thông vận tải đường sắt đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045, đảm bảo không bỏ sót bất kỳ quy định quan trọng nào trong các nghị quyết và kết luận này.

Chủ tịch Quốc hội đề nghị, dự án Luật Đường sắt (sửa đổi) cần tập trung quy định các chính sách đột phá mạnh mẽ để phát triển hạ tầng đường sắt. Dự thảo Luật không cần nhiều điều, nhiều trang, quy định gọn, tạo sức bứt phá cho hệ thống đường sắt của nước ta.

Trên tinh thần đó, Chủ tịch Quốc hội đề nghị cân nhắc xây dựng các chương riêng quy định về đường sắt tốc độ cao, đường sắt đô thị tại dự thảo Luật, với một cơ chế ưu tiên về nguồn lực, công nghệ và đào tạo nhân lực chuyên sâu và học hỏi kinh nghiệm quốc tế.

Chủ tịch Quốc hội yêu cầu cần thúc đẩy mô hình TOD (Transit-Oriented Development) – các khu đô thị phát triển dựa trên các trạm giao thông công cộng, tạo cơ chế linh hoạt thúc đẩy sử dụng hiệu quả quỹ đất quanh ga đường sắt, gắn với phát triển đô thị thông minh, bền vững.

Đồng thời, Chủ tịch Quốc hội cho rằng, cần công khai hóa quy trình xây dựng chính sách, đặc biệt trong việc định giá dịch vụ, phân bổ ngân sách, hỗ trợ doanh nghiệp, tham vấn ý kiến rộng rãi từ cộng đồng doanh nghiệp, chuyên gia về quy định tiêu chuẩn an toàn, môi trường; đề xuất thiết lập cơ chế liên ngành giữa Trung ương và địa phương để giải quyết vướng mắc trong triển khai dự án.

Huỳnh Dũng