Tái cấu trúc hệ thống trường nghề: Hướng tới đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao

Giáo dục nghề nghiệp đang bước vào giai đoạn chuyển mình quan trọng. Ảnh: Lê Nguyễn

Dù đạt được một số kết quả tích cực, lĩnh vực này vẫn đối mặt khó khăn về tuyển sinh, cơ sở vật chất và nhận thức xã hội.

Việc định vị lại vai trò giáo dục nghề nghiệp gắn với nhu cầu thị trường lao động và chiến lược phát triển nhân lực chất lượng cao mở ra cơ hội khẳng định vị thế mới trong thời kỳ hội nhập.

Giáo dục nghề nghiệp trước yêu cầu đổi mới toàn diện

Theo thống kê của Cục Giáo dục nghề nghiệp và Giáo dục thường xuyên, đến tháng 9-2025, cả nước có 1.163 cơ sở giáo dục nghề nghiệp, trong đó 55,5% là ngoài công lập.

Hơn 80% sinh viên các cơ sở giáo dục nghề nghiệp có việc làm ngay sau tốt nghiệp. Ảnh: Lê Nguyễn

Năm 2024, toàn hệ thống tuyển sinh khoảng 2,43 triệu người, 6 tháng đầu năm 2025 đạt gần 1 triệu người. Hơn 80% học sinh, sinh viên có việc làm ngay sau tốt nghiệp, 70-75% làm đúng ngành đào tạo, nhiều trường đạt tỷ lệ 100%. Ở một số lĩnh vực kỹ thuật cao, người lao động Việt Nam đã có thể đảm nhận vị trí trước đây do chuyên gia nước ngoài nắm giữ.

Tuy nhiên, giáo dục nghề nghiệp vẫn đối mặt không ít thách thức. Công tác tuyển sinh ở nhiều nơi gặp khó khăn; trang thiết bị và cơ sở vật chất chưa đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình. Tại thành phố Hồ Chí Minh, việc hạ điểm chuẩn các trường trung học phổ thông công lập khiến nguồn tuyển sinh học nghề giảm mạnh; tâm lý “chuộng bằng cấp, xem nhẹ học nghề” vẫn phổ biến.

Ông Phạm Vũ Quốc Bình, Phó Cục trưởng Cục Giáo dục nghề nghiệp và Giáo dục thường xuyên cho rằng có hai nguyên nhân chính khiến người học chưa mặn mà với học nghề. Thứ nhất, xã hội vẫn coi đại học là con đường duy nhất đến việc làm ổn định. Thứ hai, hệ thống trường nghề còn bất cập, đặc biệt đối với học sinh sau trung học cơ sở muốn học trung cấp kết hợp văn hóa. Ở vùng sâu, vùng xa, mạng lưới cơ sở đào tạo còn hạn chế, chưa tạo cơ hội học tập suốt đời cho người dân.

“Phân luồng không hiệu quả khiến nhiều học sinh không được tiếp cận nghề sớm, làm giảm năng suất lao động và sức cạnh tranh của nền kinh tế,” ông Vũ Quốc Bình nhấn mạnh.

Theo Cục trưởng Trương Anh Dũng, công tác dự báo nhu cầu nhân lực theo ngành, vùng còn yếu; quy hoạch mạng lưới cơ sở nghề triển khai chậm, chưa gắn với lợi thế vùng. Chương trình đào tạo thiếu tính linh hoạt, chưa bắt kịp xu thế chuyển đổi số và kinh tế xanh. Dù vậy, những điểm sáng đã xuất hiện: Có 245 trường cao đẳng tham gia hệ thống tuyển sinh chung với giáo dục đại học, hơn 7.200 doanh nghiệp ký kết hợp tác, tiếp nhận 310.000 lượt học viên thực tập, góp phần nâng tỷ lệ việc làm sau tốt nghiệp lên trên 85%.

Các ngành nghề mới như trí tuệ nhân tạo, bán dẫn, năng lượng tái tạo được triển khai đào tạo mạnh mẽ, hướng tới đáp ứng yêu cầu nhân lực cho nền kinh tế số và kinh tế tuần hoàn.

Nghị quyết số 71-NQ/TW - cơ hội vàng của giáo dục nghề nghiệp

Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Kim Sơn nhận định, hệ thống cơ sở giáo dục nghề nghiệp và giáo dục thường xuyên hiện còn manh mún, lạc hậu, chưa đáp ứng được nhu cầu đào tạo nhân lực chất lượng cao. Cơ hội tiếp cận giáo dục giữa các vùng miền còn chênh lệch, chưa tạo động lực đủ mạnh cho phát triển bứt phá.

Trình diễn kỹ năng nghề giúp học sinh hình dung rõ hơn về các nghề để có lựa chọn phù hợp. Ảnh: M.H

“Đã đến lúc cần xác định rõ vai trò của các trường cao đẳng trong cơ cấu nhân lực quốc gia. Một số trường thuộc lĩnh vực kỹ thuật, kinh tế - xã hội cần được vun đắp, đầu tư phát triển.

Việc tái cấu trúc chỉ hướng tới các trường yếu, nhỏ, không tuyển sinh được; mục tiêu là để hệ thống hoạt động hiệu quả hơn,” Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn nhấn mạnh.

Tháng 11 tới, Bộ Giáo dục và Đào tạo sẽ lấy ý kiến các cơ sở đào tạo về phương án sắp xếp, tinh gọn đầu mối các trường nghề. Xu hướng là chuyển nhiều đầu mối và chương trình về cho địa phương quản lý, tập trung đầu tư trọng điểm cho những trường mạnh.

Một trong những yêu cầu bắt buộc được Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn nêu rõ là hoàn thiện hệ thống dữ liệu giáo dục nghề nghiệp và văn bằng số trong năm 2026. Các cơ sở, công lập hay tư thục, nếu không kết nối dữ liệu sẽ không được phép tuyển sinh từ năm 2026. Bộ Giáo dục và Đào tạo đang triển khai kết nối văn bằng số với ứng dụng VNeID, góp phần giảm thủ tục hành chính và tăng tính minh bạch trong quản lý.

Cùng với đó, Bộ Giáo dục và Đào tạo xây dựng Chương trình mục tiêu quốc gia về hiện đại hóa và nâng cao chất lượng giáo dục giai đoạn 2026-2035, trong đó giáo dục nghề nghiệp là lĩnh vực trọng tâm. Nguồn lực đầu tư sẽ được phân bổ có trọng điểm, ưu tiên các trường đủ điều kiện phát triển.

Về đội ngũ nhà giáo, Bộ Giáo dục và Đào tạo sẽ mở rộng cơ hội đào tạo, bồi dưỡng ở nước ngoài; đồng thời rà soát, bổ sung nhân lực giảng dạy cho hệ thống trường nghề - lĩnh vực hiện đang thiếu hụt đáng kể.

Theo Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn, Nghị quyết số 71-NQ/TW của Bộ Chính trị về phát triển đột phá giáo dục và đào tạo là “cơ hội vàng” để giáo dục nghề nghiệp bứt phá, hiện đại hóa, đáp ứng nhu cầu nhân lực chất lượng cao cho phát triển kinh tế - xã hội.

Từ ngày 1-1-2026, toàn hệ thống giáo dục sẽ vận hành theo bốn luật mới, hướng tới cơ chế tự chủ linh hoạt, phát huy năng lực sáng tạo của từng cơ sở đào tạo.

Năm 2026 được xem là thời điểm bản lề của quá trình đổi mới toàn diện giáo dục nghề nghiệp. Khi mạng lưới được tái cấu trúc, thể chế hóa đồng bộ và gắn kết chặt với thị trường lao động, hệ thống trường nghề Việt Nam sẽ có cơ hội vươn lên mạnh mẽ, đáp ứng yêu cầu phát triển của đất nước trong kỷ nguyên số.

Thống Nhất