Tận thấy 'báu vật' của làng Thanh Bình

Toàn cảnh rừng trâm bầu của làng Thanh Bình.

Theo những vị cao niên của làng Thanh Bình, đến nay người dân trong làng cũng không biết rừng trâm bầu này bao nhiêu tuổi. Chỉ biết, khi tiền nhân đến khai hoang lập làng, cách nay hơn 500 năm đã có rừng trâm bầu hiện hữu ở đây.

Rừng trâm bầu chạy dọc bờ biển làng Thanh Bình khoảng 4 km, rộng 400 m. Loài cây có tên khoa học là Combretum quadrangulare Kurz, thuộc cây thân gỗ cao 2-12m.

Trâm bầu ở làng Thanh Bình có đường kính 20 - 30 cm, một số gốc trên 50 cm. Cây đẻ nhiều nhánh ngay sát gốc, thân khúc khuỷu, uốn lượn, nhiều thân cây lâu năm rêu mốc mọc xù xì, minh chứng rừng trâm bầu này đã đi qua không biết bao nhiêu mùa giông bão.

Hơn 500 năm nay, rừng trâm bầu che chắn cho làng Thanh Bình vượt qua không biết bao nhiêu là bão tố đến từ phía biển.

Đặc điểm của cây trâm bầu một gốc sinh ra nhiều nhánh, uốn lượn, cong queo minh chứng cho việc đã đi qua rất nhiều mùa giông bão.

Những thân cây sần sùi, rêu mốc, cuốn lấy nhau sinh trưởng trên vùng đất khắc nghiệt.

Nhìn từ trên cao, rừng trâm bầu xanh ngắt, thi thoảng lộ ra những mảng cát trắng xóa. Vào mùa hè, trâm bầu ra hoa, đến cuối năm kết trái. Quả mọc chi chít đầu ngọn cây, nhỏ bằng đầu ngón tay, ăn có vị ngọt và chát nhẹ. Rất nhiều loài động vật như chồn, cáo, thỏ, chim... về đây trú ngụ, làm tổ, sinh sôi đông đúc.

Hơn 500 năm nay, cánh rừng là bức tường xanh che chở dân làng qua bao mùa giông bão, chắn cát bay cát nhảy, ngăn mặn, giữ ngọt. Ý thức được sự sống còn của làng phụ thuộc vào cánh rừng trâm bầu, ngay từ buổi lập làng, các bậc tiền nhân đã đưa nhiều quy định giữ rừng trâm bầu vào hương ước, cử trai tráng luân phiên giữ rừng.

Đến năm 1959, làng Thanh Bình thành lập hợp tác xã, tổ giữ rừng chính thức ra đời với 10 thành viên. Hằng năm dân làng góp lúa để trả thù lao mang tính tượng trưng cho tổ giữ rừng.

Ý thức người dân về việc giữ rừng trâm bầu ngày càng cao, nên tổ giữ rừng từ 10 người nay xuống còn 5 người.

Tổ giữ rừng của làng Thanh Bình có tuổi đời trên dưới 70 tuổi, còn "tuổi nghề" cũng 40 - 50 tuổi. Cụ Dương Văn Hài (tổ trưởng) cho biết: Tổ giữ rừng có nhiệm vụ ngày 2 buổi tuần rừng vào sáng và chiều. Mặc dù vậy, nhưng các cụ nói, không thấy công việc nhàm chán, cứ lọt vào dưới tán rừng trâm bầu là như được sống lại thời con trẻ, bao ký ức cứ thế ùa về.

Các cụ nói, dưới tán rừng trâm bầu mùa nào thức ấy, luôn có những thứ quả ngọt cho lũ trẻ chăn bò thưởng thức. Các cụ tìm thấy quả mao, một loài quả có mu dày, ngọt thanh mọc dưới tán rừng trâm bầu.

Việc giữ rừng trâm bầu có những thời điểm rất cam go. Đầu những năm 1980, người dân các xã lân cận vì thiếu chất đốt nên kéo nhau vào rừng trâm bầu chặt cây về làm củi. Tổ bảo vệ đã được “cấp” hai khẩu súng AK, ăn ở trong rừng để ngăn chặn chặt cây.

Không ít lần tổ bảo vệ xô xát với “lâm tặc” và cũng đã có lần phải nổ súng để cảnh cáo. Năm 2011, tổ bảo vệ rừng Thanh Bình được Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Bình tặng bằng khen vì thành tích giữ rừng.

Năm 2022, tỉnh Quảng Bình dự kiến triển khai dự án đường ven biển chẻ đôi rừng trâm bầu, dân làng Thanh Bình quyết liệt phản đối. Ý nguyện chính đáng của người dân đã được lãnh đạo tỉnh Quảng Bình tiếp thu và cho điều chỉnh hướng tuyến đường ven biển ra sát bờ biển để tránh xâm hại rừng trâm bầu.

Sau bao thăng trầm, rừng trâm bầu của làng Thanh Bình vẫn nguyên vẹn, tiếp tục sứ mệnh bảo vệ làng.

Những ngôi miếu cổ khuất lấp dưới tán rừng, những gốc trâm bầu rêu phong, rỗng ruột mới cảm nhận phần nào giá trị lịch sử của rừng trâm bầu này. Người dân Thanh Bình mong muốn rừng trầm bầu này được Nhà nước công nhận di sản.

Mặc dù hằng năm ra rất nhiều quả nhưng không ai tìm thấy cây con mới mọc. Những gốc trâm bầu ở đây là từ cổ xưa còn lại, có chăng là từ những gốc cây mẹ mọc thêm cành nhánh, tiếp tục sứ mệnh bảo vệ quê hương Thanh Bình.

Hoàng Nam