Tăng thuế tiêu thụ đặc biệt với thuốc lá: Cần có lộ trình hợp lý

Mối liên hệ giữa tăng thuế và tăng thuốc lá lậu

Đối với mặt hàng thuốc lá, dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) đề xuất giữ nguyên mức thuế tương đối 75% và bổ sung mức thuế tuyệt đối theo hai phương án.

Phương án 1 tăng 2.000 đồng/bao ở năm đầu tiên (năm 2026) và đạt mức tăng 10.000 đồng vào năm 2030. Phương án 2 áp dụng mức tăng 5.000 đồng/bao ngay từ năm 2026 và tăng tịnh tiến 1.000 đồng/bao trong những năm kế tiếp để đạt mức 10.000 đồng/bao năm 2030.

Quang cảnh buổi tọa đàm. Ảnh: Hương Thủy

Tại tọa đàm “Tăng thuế tiêu thụ đặc biệt và chống buôn lậu thuốc lá - Những vấn đề đặt ra”, do Báo Pháp luật Việt Nam (Bộ Tư pháp) tổ chức chiều 19-11, Tiến sĩ Vũ Hoài Nam, Tổng Biên tập Báo Pháp luật Việt Nam cho biết, việc tăng thuế nhằm bảo đảm thực hiện các mục tiêu giảm tỷ lệ hút thuốc lá ở Việt Nam, tăng thu ngân sách và cân đối giảm thiểu các tác động tiêu cực về mặt xã hội.

Chủ tịch Hiệp hội Tư vấn thuế Việt Nam Nguyễn Thị Cúc cũng cho rằng, tăng thuế là công cụ cần thiết để hạn chế tiêu dùng, kiểm soát sản xuất mặt hàng thuốc lá và tăng thu ngân sách từ thuế.

Tuy nhiên, bà Phan Minh Thủy, Ban Pháp chế, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) nhìn nhận, mức thuế tuyệt đối ở cả 2 phương án đều tăng đột ngột, tăng lớn ngay từ năm đầu tiên áp dụng. “Mức tăng đột ngột như vậy sẽ khiến giá bán thuốc lá nội địa hợp pháp tăng mạnh và làm giảm đáng kể khả năng chi trả của người tiêu dùng. Song điều đó có thể khiến người tiêu dùng chuyển sang thuốc lá nhập lậu. Đồng thời lộ trình tăng thuế tiêu thụ đặc biệt tuyệt đối liên tục hằng năm (không có khoảng thời gian giữa các lần tăng) khiến các doanh nghiệp sản xuất thuốc lá không có thời gian và nguồn lực để tái cơ cấu sản phẩm, chuyển đổi máy móc, vùng trồng nguyên liệu…, từ đó có thể làm giảm dần nguồn thu ngân sách nhà nước”, bà Phan Minh Thủy nêu.

Ngành thuốc lá đóng góp khoảng 26 nghìn tỷ đồng vào ngân sách nhà nước năm 2023, tạo ra khoảng 1,1 triệu việc làm trực tiếp và gián tiếp.

Đồng quan điểm, Tiến sĩ Vũ Hoài Nam cho rằng, khi thuế đối với sản phẩm thuốc lá hợp pháp tăng cao và đột ngột, giá bán của sản phẩm thuốc lá hợp pháp cũng tăng cao, người tiêu dùng sẽ tìm đến thuốc lá lậu để thay thế, khiến cho hoạt động phòng, chống thuốc lá lậu vốn đã phức tạp sẽ gặp thêm nhiều thử thách.

Liên quan đến vấn đề này, Thượng tá Lê Thiện Thành, Phó Trưởng phòng Hướng dẫn điều tra, Cục Phòng, chống ma túy và tội phạm (Bộ Tư lệnh Bộ đội Biên phòng) chia sẻ, hoạt động buôn lậu, nhập lậu thuốc lá điếu, nguyên liệu thuốc lá không rõ nguồn gốc vào Việt Nam đang là vấn đề gây nhức nhối trong xã hội, ảnh hưởng tới sức khỏe người tiêu dùng, sức cạnh tranh của các doanh nghiệp sản xuất thuốc lá hợp pháp, gây thất thu ngân sách nhà nước.

Năm 2023, bộ đội biên phòng chủ trì phát hiện, bắt giữ 544 vụ/370 đối tượng, thu giữ gần 679.000 bao thuốc lá điếu, trên 105 tấn nguyên liệu lá thuốc lá, gần 17.300 phụ kiện thuốc lá điện tử. Từ đầu năm 2024 đến nay, bộ đội biên phòng phát hiện và bắt giữ 235 vụ/204 đối tượng, tang vật thu giữ 257.390 bao thuốc lá…

Phân tích mối liên hệ với việc tăng thuốc lá lậu, ông Tráng A Dương, Ủy viên chuyên trách Hội đồng Dân tộc của Quốc hội cho biết, năm 2016, Việt Nam tăng thuế từ 65% lên 70% và cũng trong năm này, số lượng thuốc lá lậu bị tiêu hủy tăng từ 6,8 triệu bao năm 2016 lên gần 7,5 triệu bao năm 2017. Năm 2019, khi tăng thuế từ 70% lên 75%, số lượng thuốc lá lậu bị tiêu hủy tăng từ gần 1,4 triệu bao năm 2019 lên hơn 5,1 triệu bao năm 2020 và lên gần 6,6 triệu bao năm 2021.

Ông Tráng A Dương nhấn mạnh, việc tăng thuế không phải là nguyên nhân duy nhất dẫn đến tăng thuốc lậu song khi suy xét lại các cột mốc kể trên, nếu tăng thuế theo lộ trình phù hợp sẽ giảm đi một nguy cơ khác là gia tăng việc buôn bán bất hợp pháp sản phẩm thuốc lá…

Bảo đảm hài hòa các lợi ích

Vì vậy, các chuyên gia cho rằng việc tăng thuế tiêu thụ đặc biệt với mặt hàng này cần cân nhắc kỹ lưỡng, có lộ trình hợp lý nhằm bảo đảm hài hòa các lợi ích.

Ông Tráng A Dương cho rằng, lộ trình tăng thuế nên giãn ra, tần suất tăng thuế nên là 2-3 năm/lần để các cơ quan quản lý thị trường có thêm thời gian lên kế hoạch ứng phó với buôn lậu được dự đoán sẽ gia tăng vào Việt Nam.

Đồng quan điểm, Ủy viên Ủy ban Tài chính Ngân sách của Quốc hội Hoàng Văn Cường chia sẻ, mục tiêu quan trọng của tăng thuế tiêu thụ đặc biệt là thay đổi hành vi. Vì vậy, việc tăng thuế không nên tăng đều hằng năm và mà nên có khoảng cách thời gian và có thể lùi thời gian áp dụng để doanh nghiệp có thời gian chuẩn bị chuyển đổi. Cùng với đó, cần có cả giải pháp hạn chế buôn lậu thuốc lá, bởi nếu chỉ dựa vào tăng thuế để thay đổi hành vi thì khó thành công.

Còn chuyên gia Nguyễn Thị Cúc đề xuất, cân nhắc kỹ càng tác động tăng thuế nhanh, cao đến thị trường, hoạt động sản xuất, kinh doanh, người tiêu dùng; kiểm soát hàng nhập lậu, hướng đến chính sách điều tiết hiệu quả, bền vững, bảo đảm hài hòa các lợi ích: Bảo vệ sức khỏe cộng đồng, ổn định sản xuất, kinh doanh của chuỗi cung ứng sản phẩm và nguồn thu ngân sách nhà nước.

“Phương án 1 của dự thảo là cách tiếp cận hợp lý hơn, giảm thiểu những tác động tiêu cực đến các chủ thể liên quan so với phương án 2. Tuy nhiên, lộ trình tăng thuế nên được giãn ra một cách phù hợp hơn, không nên tăng liên tục hằng năm, nhằm giúp ngành thuốc lá hợp pháp có đủ thời gian chuyển đổi và thích nghi”, vị chuyên gia này nói.

Trong khi đó, ông Hồ Lê Nghĩa, Chủ tịch Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam kiến nghị nghiên cứu những khó khăn của ngành thuốc lá, bởi chí phí nguyên liệu đầu vào tăng sau dịch Covid-19, cơ cấu của ngành với nhiều loại sản phẩm khác nhau… Hiệp hội kiến nghị phương án mức thuế tuyệt đối thêm 2.000 đồng vào năm 2026, tăng thêm 2.000 đồng/bao vào năm 2028 và tăng tiếp 2.000 đồng/bao đến 2030 để doanh nghiệp có thời gian thích nghi.

Hương Thủy