Tăng thuế với thuốc lá: Cần lộ trình hợp lý để tránh 'kích cầu hàng lậu'

Hội thảo “Thuế tiêu thụ đặc biệt đối với sản phẩm thuốc lá,” ngày 16/7. (Ảnh: Vietnam+)

Việc thuế tiêu thụ đặc biệt với thuốc lá tăng đột ngột sẽ đẩy giá bán sản phẩm hợp pháp tăng mạnh, thậm chí kích cầu tiêu dùng tìm đến nguồn hàng lậu. Việc làm này có thể khiến mục tiêu giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá của Chính phủ không thể thực hiện.

Đây là nội dung chính được đưa ra tại hội thảo “Thuế tiêu thụ đặc biệt đối với sản phẩm thuốc lá” ngày 16/7 do Hội Tư vấn Thuế Việt Nam (VTCA) phối hợp với Viện Chiến lược và Chính sách Tài chính, Bộ Tài Chính (NIF) thực hiện.

Hai phương án tăng thuế

Đại diện cơ quan soạn thảo, bà Lê Thùy Linh, đại diện Cục Quản lý và Giám sát Chính sách Thuế, Phí và Lệ phí (Bộ Tài chính), cho biết dự án Luật thuế Tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) hướng đến việc hạn chế sản xuất và điều tiết tiêu dùng nhằm đạt được mục tiêu giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá của Chiến lược Quốc gia về phòng, chống tác hại của thuốc lá đến năm 2030 do Thủ tướng Chính phủ phê duyệt.

Trên cơ sở đó, Bộ Tài chính đề xuất áp dụng thuế hỗn hợp, gồm thuế tương đối (hay còn gọi là thuế theo tỷ lệ phần trăm) giữ nguyên ở mức 75% đồng thời bổ sung mức thuế tuyệt đối theo lộ trình tăng từng năm từ năm 2026 đến năm 2030.

Dự thảo đề xuất hai phương án, thứ nhất sẽ tăng 2.000 đồng/bao ở năm đầu tiên và đạt mức tăng 10.000 đồng vào năm 2030. Phương án thứ hai là áp dụng mức tăng 5.000 đồng/bao từ năm 2026 và tăng tịnh tiến 1.000 đồng/bao trong 5 năm kế tiếp để đạt mức 10.000 đồng/bao năm 2030.

Tại hội thảo, các ý kiến đều ủng hộ định dự thảo Luật theo hướng áp dụng thuế hỗn hợp, bổ sung thuế tuyệt đối với mặt hàng thuốc lá. Mục đích giúp quản lý Nhà nước hiệu quả và dự đoán tốt hơn nguồn thu ngân sách, khuyến khích nhà sản xuất đầu tư, nâng cao chất lượng sản phẩm. Mục tiêu hướng người tiêu dùng chuyển đổi sang tiêu dùng các sản phẩm thuốc lá có chất lượng tốt hơn, giảm thiểu rủi ro cho sức khỏe.

Tuy nhiên, bà Tô Kim Huệ, đại diện Viện Chiến lược và Chính sách Tài chính (Bộ Tài chính), cho biết việc đánh giá tác động thông qua mô hình phân tích cho thấy đến năm 2030, sản lượng thuốc lá hợp pháp (ở cả 2 phương án do Bộ Tài chính đề xuất) dự kiến sẽ giảm mạnh, cùng với đó số lượng thuốc lá lậu khả năng sẽ tăng nhanh. Điều này dẫn đến tổng lượng thuốc lá tiêu thụ trên thực tiễn sẽ giảm không đáng kể chỉ ở mức 7% ở cả 2 phương án so với năm 2025.

“Với 2 phương án tăng thuế được đề xuất, thu ngân sách Nhà nước sẽ tăng trung bình khoảng 13%/năm. Tuy nhiên, tỷ lệ trốn thuế do thuốc lá lậu tăng trung bình khoảng 33%-34%/năm do người tiêu dùng chuyển đổi hành vi tiêu dùng do tăng nhanh thuế,” bà Tô Kim Huệ nói.

Bên cạnh đó, bà Huệ nhấn mạnh mô hình phân tích cũng cho thấy các nhà sản xuất thuốc lá bắt buộc sẽ phải chuyển toàn bộ tác động của thuế tăng sang người tiêu dùng bằng việc tăng giá sản phẩm. Từ đó, người tiêu dùng sẽ chuyển sang thuốc lá lậu. Điều này sẽ gây ra thiệt hại nặng nề cho ngành thuốc lá, các doanh nghiệp có thể phá sản trong thời gian ngắn khi doanh thu sụt giảm khoảng 32%-35%.

Bài học từ quốc tế

Chia sẻ các bài học kinh nghiệm từ quốc tế, bà Đinh Thị Quỳnh Vân, Chủ tịch PwC Việt Nam chỉ ra tại Đức, trong giai đoạn 2002-2005, thuế tuyệt đối với sản phẩm thuốc lá tăng 48% và thuế tương đối tăng khoảng 8%. Theo đó, người tiêu dùng chuyển sang mua thuốc lá từ các quốc gia khác, lượng tiêu thụ thuốc lá hợp pháp giảm khoảng 34% và ngân sách Nhà nước bị trì trệ.

Năm 2011, nước Anh cũng tăng 30% thuế tuyệt đối và khiến cho thuốc lá nhập lậu gia tăng, chiếm khoảng 20% thị trường vào năm 2016. Tình trạng này đã gây thất thu thuế khoảng 3,2 tỷ USD. Đối với Malaysia, sau khi tăng thuế vào giai đoạn 2014-2015, sản lượng thuốc lá hợp pháp giảm tới 55% chỉ sau 5 năm. Song, thuốc lá lậu tăng mạnh và chiếm 65% thị phần vào năm 2020, gây thất thoát khoảng 1 tỷ USD tiền thuế.

Với Việt Nam, bà Quỳnh Vân cho rằng kịch bản trên cũng có thể xảy ra nếu thuế tiêu thụ đặc biệt thuốc lá tăng quá nhanh. Theo tính toán, sản lượng thuốc lá hợp pháp có thể sẽ giảm hơn 70% vào năm 2030 so với hiện tại. Cùng với đó, thuốc lá lậu sẽ tăng thêm khoảng 50 tỷ điếu vào năm 2030, dẫn đến thất thu thuế từ thuốc lá lậu có thể lên đến 40 nghìn tỷ đồng (so với mức 5-6 nghìn tỷ đồng hiện tại). Thêm vào đó, hoạt động sản xuất kinh doanh sẽ bị ảnh hưởng nặng nề và rủi ro nhiều doanh nghiệp thu hẹp sản xuất, thậm chí đóng cửa tương tự như tại Malaysia.

Đề cập đến thực trạng quản lý thuốc lá lậu tại Việt Nam, ông Kiều Dương, Vụ trưởng Vụ Chính sách, Pháp chế, Tổng cục Quản lý Thị trường (Bộ Công Thương), cho biết tình hình buôn lậu thuốc lá vẫn diễn ra khá phức tạp với 59.639 vụ bị bắt giữ, 37,5 triệu bao thuốc lá lậu bị tịch thu và 22,1 triệu bao thuốc lá lậu bị tiêu hủy trong giai đoạn 5 năm (2019-2023). Theo đó, Nhà nước đã bị thất thu thuế khoản 5.000-6.000 tỷ đồng đồng/năm.

Ông Kiều Dương cho biết rất ủng hộ tăng thuế tiêu thụ đặc biệt nhằm giúp điều tiết hành vi người dùng và tăng thu ngân sách. Nhưng, ông nhấn mạnh nếu thuế suất tăng đột ngột khiến giá bán của sản phẩm hợp pháp cao đồng thời người tiêu dùng có xu hướng tìm đến thuốc lá lậu để thay thế. Trong khi đó, công tác phòng chống buôn lậu thuốc lá tại Việt Nam vẫn đang diễn biến phức tạp. Vì vậy, ông Dương cho rằng chính sách thuế cần được điều chỉnh hợp lý để làm giảm động lực của những người buôn lậu đồng thời khuyến khích các doanh nghiệp sản xuất thuốc lá đầu tư vào việc nâng cao chất lượng sản phẩm.

Đại diện từ Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam và các doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh thuốc lá tại Việt Nam, đề xuất Bộ Tài chính sửa đổi chính sách thuế tiêu thụ đặc biệt (bằng cách thực hiện áp mức thuế tuyệt đối) ở mức vừa phải với lộ trình tăng thuế hợp lý đến năm 2030. Cụ thể, các đại diện đề xuất mức thuế tuyệt đối 1.000 đồng/bao 20 điếu vào năm 2026 và tăng 500 đồng/năm, hoặc 1.000 đồng/bao mỗi 2 năm vào những năm tiếp theo và đến năm 2030 là 3.000 đồng/bao.

Theo vị đại diện này, phương án đề xuất trên nhằm tạo ra mức tăng thuế hợp lý, hỗ trợ doanh nghiệp thuốc lá hợp pháp có thời gian thích nghi và ổn định sản xuất, từ đó giảm thiểu tối đa tác động tiêu cực việc làm của người lao động, đảm bảo an sinh xã hội. Phương án này cũng giúp hạn chế tốc độ tăng trưởng của thuốc lá lậu, đảm bảo mục tiêu tăng trưởng ngân sách bền vững trong dài hạn với mức thu ngân sách ước tính đạt khoảng 29,5-30 nghìn tỷ vào năm 2030, tăng trưởng 7%-9%/năm.

“Đến năm 2030, sản lượng thuốc lá nội địa hợp pháp dự kiến sẽ giảm gần 1 tỷ bao và ước tính tỷ lệ hút thuốc sẽ còn 37,4%. Điều này hoàn toàn phù hợp với chủ trương của Nhà nước về mục tiêu giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá trong cộng đồng nhưng vẫn đảm bảo sự hài hòa về nguồn cung hợp pháp để phục vụ nhu cầu tiêu dùng trong nước và ngăn chặn họ chuyển sang sử dụng thuốc lá nhập lậu,” đại diện của Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam cho hay./.

Tại hội thảo, ở góc độ khác, ông Vi Nông Trường, Chủ tịch Ủy ban Nhân dân huyện Chi Lăng, Lạng Sơn, cho hay việc giảm sản lượng thuốc lá đột ngột do tăng thuế mạnh sẽ dẫn đến đầu ra của cây thuốc lá giảm sút và ảnh hưởng đến các vùng trồng thuốc lá và sinh kế của hơn 13.600 hộ nông dân trên cả nước. Vì vậy, ông kiến nghị Bộ Tài chính và Chính phủ cân nhắc đến các tác động của việc tăng thuế thuốc lá lên sinh kế của người nông dân trong quá trình xây dựng Luật thuế tiêu thụ đặc biệt sửa đổi đối với sản phẩm thuốc lá.

"Việc tăng thuế một cách thận trọng và có lộ trình hợp lý, phù hợp với bối cảnh kinh tế-xã hội là cách hỗ trợ tốt nhất cho các mục tiêu mà Chính phủ đề ra đồng thời giảm thiểu các tác động tiêu cực tới người lao động, đặc biệt là người nông dân tại các vùng nguyên liệu thuốc lá," ông Trường nói.

(Vietnam+)