'Tăng trưởng xanh' và trọng trách của Quốc hội

Trong bối cảnh ô nhiễm môi trường, thiên tai và biến đổi khí hậu diễn biến khốc liệt, chuyên đề giám sát cuối cùng của nhiệm kỳ Khóa XV không chỉ thể hiện sự lắng nghe và hành động quyết liệt của Quốc hội trước những vấn đề bức thiết của đời sống, mà còn khẳng định thông điệp nhất quán của cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất: tăng trưởng xanh, phát triển bền vững là trung tâm của chiến lược quốc gia.

Hơn 30 năm qua, kể từ khi Luật Bảo vệ môi trường đầu tiên được thông qua, Quốc hội đã ban hành nhiều đạo luật, nghị quyết quan trọng liên quan đến bảo vệ môi trường và phát triển bền vững. Trong đó, Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 được đánh giá là bước đột phá thể chế, chuyển mạnh từ tư duy quản lý ô nhiễm sang quản lý phát triển theo hướng bền vững và kinh tế xanh, đặt nền móng pháp lý cho mô hình kinh tế tuần hoàn, mở đường cho các công cụ tài chính xanh và thị trường carbon...

Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy mức độ ô nhiễm vẫn gia tăng, nhất là ở các đô thị lớn. Ô nhiễm không khí, rác thải sinh hoạt, nước thải công nghiệp và làng nghề chưa được xử lý triệt để. Hạ tầng kỹ thuật về môi trường còn lạc hậu, tỷ lệ nước thải đô thị được xử lý chỉ chiếm phần nhỏ. Nhiều chính sách phân loại, tái chế rác chậm đi vào cuộc sống do thiếu đồng bộ về hạ tầng và nhận thức xã hội...

Đoàn giám sát của Quốc hội về bảo vệ môi trường khảo sát tại bãi chứa 400.000 tấn xỉ thải ở làng nghề Mẫn Xá, tỉnh Bắc Ninh

Qua giám sát thực tế, Đoàn giám sát của Quốc hội đã chỉ ra nhiều nguyên nhân khách quan và chủ quan, trong đó, một nguyên nhân căn cốt là, nhận thức và ý thức trách nhiệm về tầm quan trọng của công tác bảo vệ môi trường để phát triển bền vững của một số cấp ủy đảng, chính quyền, đoàn thể, doanh nghiệp và người dân còn chưa đầy đủ, có lúc có nơi còn tư tưởng ưu tiên tăng trưởng kinh tế, thu hút đầu tư mà xem nhẹ bảo vệ môi trường, một số doanh nghiệp coi bảo vệ môi trường là chi phí phát sinh; việc xây dựng, ban hành quy chuẩn kỹ thuật môi trường địa phương chưa được chú trọng…

Các chuyên gia môi trường quốc tế cảnh báo: nếu GDP Việt Nam trong 10 năm tới tăng gấp đôi mà không quan tâm đúng mức tới công tác bảo vệ môi trường thì ô nhiễm môi trường sẽ tăng gấp 3 lần so với hiện nay; GDP cứ tăng 1% thì thiệt hại do ô nhiễm môi trường sẽ làm mất đi 3%.

Ngoài những tổn thất về kinh tế, ô nhiễm môi trường còn tác động tiêu cực và trực tiếp đến sức khỏe con người với tỷ lệ chi trả để bảo vệ chăm sóc sức khỏe của năm 2015 khoảng 0,3% GDP, tăng lên tới 1,2% GDP năm 2020.

Những cảnh báo ấy cho thấy, bảo vệ môi trường không còn là lựa chọn, mà là điều kiện tiên quyết để phát triển kinh tế nhanh và bền vững, nhất là trong bối cảnh Việt Nam đặt mục tiêu tăng trưởng hai con số liên tục trong nhiều năm tới. Tăng trưởng xanh, phát triển bền vững là mô hình phát triển mà ở đó mọi quyết sách - từ quy hoạch, đầu tư đến sử dụng tài nguyên - đều phải được soi chiếu qua “lăng kính môi trường", như kiến nghị của Đoàn giám sát: phải đổi mới tư duy và hoàn thiện thể chế, tổ chức thực thi chính sách, pháp luật về môi trường một cách quyết liệt, hiệu lực, hiệu quả.

Là cơ quan giữ vai trò trung tâm trong kiến tạo thể chế, dẫn dắt chuyển đổi mô hình phát triển xanh, ngay trong phiên giám sát hôm nay, Quốc hội cần tập trung thảo luận, thống nhất những nội dung then chốt trong Nghị quyết giám sát chuyên đề, bảo đảm “thực thi được, kiểm soát được và đo lường được”. Trong đó, cần sớm nhất có thể tiến hành sửa đổi Luật Bảo vệ môi trường để khắc phục các điểm nghẽn cả về thể chế và tổ chức thực thi; xây dựng Luật Biến đổi khí hậu, tạo hành lang pháp lý cho việc triển khai các cam kết quốc tế về phát thải ròng bằng “0”; hoàn thiện khung pháp lý cho thị trường carbon, giúp Việt Nam chủ động hội nhập và tận dụng cơ hội từ nền kinh tế carbon thấp...

Song song đó, Quốc hội cần "đặt hàng" Quốc hội Khóa XVI dành ưu tiên cho việc hoàn thiện chính sách tài chính cho bảo vệ môi trường, thông qua việc sửa đổi các quy định về thuế, phí, lệ phí môi trường; tăng hiệu quả quản lý và sử dụng Quỹ Bảo vệ môi trường; khuyến khích các cơ chế xã hội hóa đầu tư xanh, trái phiếu xanh và đối tác công - tư trong lĩnh vực môi trường...

Bằng giám sát thực chất và hành động cụ thể, quyết liệt, Quốc hội đang củng cố nền móng thể chế vững chắc cho tăng trưởng xanh, phát triển bền vững, tạo đột phá cho công cuộc chuyển đổi hướng tới một nền kinh tế xanh, công bằng và có trách nhiệm với thế hệ tương lai. Đó cũng là con đường để Việt Nam phát triển thịnh vượng, bền vững trong kỷ nguyên mới.

Nguyễn Bình