Tạo cơ chế đặc thù phát triển khoa học và công nghệ phục vụ các dự án đường sắt trọng điểm quốc gia

Ảnh minh họa.

Ngày 12/12/2025, thay mặt Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ đã ký ban hành Nghị định số 319/2025/NĐ-CP, quy định cụ thể về nội dung, trình tự, thủ tục và thẩm quyền triển khai các cơ chế, chính sách đặc thù đối với hoạt động phát triển khoa học, công nghệ, nghiên cứu, ứng dụng và chuyển giao công nghệ phục vụ các công trình trọng điểm, dự án quan trọng quốc gia trong lĩnh vực đường sắt.

Tập trung cho các dự án đường sắt trọng điểm

Theo Nghị định, đối tượng áp dụng là các cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp và cá nhân tham gia hoạt động khoa học và công nghệ phục vụ các dự án đường sắt trọng điểm quốc gia. Các cơ chế, chính sách đặc thù được tập trung triển khai đối với ba nhóm dự án chiến lược, gồm: dự án đường sắt tốc độ cao trên trục bắc- nam; dự án đầu tư xây dựng tuyến đường sắt Lào Cai-Hà Nội-Hải Phòng; và hệ thống mạng lưới đường sắt đô thị tại thành phố Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh.

Việc tập trung nguồn lực cho các dự án này nhằm tạo nền tảng khoa học-công nghệ vững chắc, đáp ứng yêu cầu phát triển hạ tầng giao thông hiện đại, đồng bộ, có sức lan tỏa lớn đối với tăng trưởng kinh tế-xã hội.

Nghị định 319/2025/NĐ-CP nhấn mạnh nguyên tắc thực hiện phải bảo đảm tuân thủ pháp luật, công khai, minh bạch, hiệu quả; đồng thời gắn với mục tiêu phát triển bền vững, thân thiện với môi trường. Đặc biệt, Chính phủ yêu cầu từng bước làm chủ công nghệ, nâng cao tỷ lệ nội địa hóa các sản phẩm, linh kiện, thiết bị phục vụ ngành đường sắt.

Theo đó, Nghị định ưu tiên hợp tác nghiên cứu, chuyển giao công nghệ với các tổ chức, doanh nghiệp có uy tín trong và ngoài nước, có cam kết chuyển giao công nghệ cho doanh nghiệp Việt Nam ngay từ giai đoạn chuẩn bị dự án. Các doanh nghiệp trong nước đáp ứng đủ điều kiện sẽ được ưu tiên giao nhiệm vụ hoặc đặt hàng thực hiện các nhiệm vụ khoa học và công nghệ phục vụ trực tiếp cho dự án.

Tiêu chí chặt chẽ đối với doanh nghiệp tiếp nhận công nghệ

Nhằm bảo đảm hiệu quả của hoạt động chuyển giao công nghệ, Nghị định quy định rõ các tiêu chí lựa chọn doanh nghiệp Việt Nam tiếp nhận công nghệ. Doanh nghiệp phải có chức năng, nhiệm vụ phù hợp; có quy mô nhà xưởng, cơ sở vật chất, đội ngũ chuyên gia, cán bộ kỹ thuật đáp ứng yêu cầu quản lý, nghiên cứu và làm chủ công nghệ. Đồng thời, doanh nghiệp phải có năng lực tài chính và cam kết hoàn thành việc tiếp nhận, vận hành công nghệ được chuyển giao.

Quá trình lựa chọn doanh nghiệp được thực hiện chặt chẽ thông qua các hội đồng tư vấn, hội đồng đánh giá với sự tham gia của đại diện các bộ, ngành và địa phương liên quan. Việc đánh giá dựa trên nhiều nhóm tiêu chí như năng lực pháp lý, năng lực công nghệ, khả năng huy động nguồn lực tài chính và hiệu quả lan tỏa về kinh tế-xã hội.

Ưu đãi, hỗ trợ và trách nhiệm tổ chức thực hiện

Các tổ chức, cá nhân chủ trì nhiệm vụ khoa học và công nghệ hoặc tham gia đào tạo nguồn nhân lực công nghệ cao phục vụ các dự án đường sắt được hưởng các chính sách ưu đãi theo quy định của pháp luật và các nghị quyết của Quốc hội. Chính phủ cũng chấp nhận rủi ro trong hoạt động khoa học và công nghệ đối với lĩnh vực đặc thù này, nhằm khuyến khích đổi mới sáng tạo và nghiên cứu chuyên sâu.

Về trách nhiệm thi hành, Bộ Khoa học và Công nghệ chủ trì hướng dẫn, tổ chức triển khai Nghị định; phối hợp với các bộ: Xây dựng, Tài chính và Ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương trong việc bố trí nguồn lực, tổ chức thực hiện và báo cáo định kỳ tình hình triển khai các chính sách phát triển khoa học và công nghệ ngành đường sắt.

Nghị định số 319/2025/NĐ-CP chính thức có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2026, được kỳ vọng sẽ tạo cú hích quan trọng, góp phần hiện đại hóa ngành đường sắt, nâng cao năng lực nội sinh và từng bước khẳng định vai trò của khoa học và công nghệ Việt Nam trong các dự án hạ tầng quy mô lớn, tầm cỡ quốc gia.

Kim Cương