Tạo dựng không gian số minh bạch và công bằng

Người tiêu dùng chọn mua rau sạch đạt chứng nhận “Tick xanh trách nhiệm” trong một siêu thị SatraMart ở thành phố.

Theo Sở Công thương, sau hơn một năm triển khai từ tháng 3/2024, chương trình “Kiểm soát chất lượng hàng hóa trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh” (Tick xanh trách nhiệm) trong hệ thống bán lẻ truyền thống đã có sự tham gia của 11 hệ thống phân phối lớn và hàng trăm doanh nghiệp sản xuất, cung ứng hàng hóa tiêu dùng thông dụng. Hiện có hơn 300 nhà cung cấp với hơn 2.000 mặt hàng tham gia chương trình này, cùng 11 hệ thống phân phối lớn đồng hành. Từ những kết quả tích cực đó, Sở Công thương quyết định mở rộng chương trình sang lĩnh vực thương mại điện tử.

Theo ông Nguyễn Nguyên Phương, Phó Giám đốc Sở Công thương, các sàn thương mại điện tử đã trở nên quen thuộc với người tiêu dùng nhưng thị trường cũng đang ngày càng gia tăng tình trạng gian lận thương mại, hàng giả, hàng kém chất lượng, hàng không rõ nguồn gốc, hàng được quảng cáo sai sự thật và lợi dụng một số người có ảnh hưởng trên mạng xã hội (KOLs, KOCs) để quảng bá cho hàng hóa không đạt chuẩn, trục lợi trên các nền tảng số. Hệ quả là người tiêu dùng trở nên mơ hồ trước thông tin, dễ bị đánh lừa bởi hình ảnh và nội dung quảng cáo được dàn dựng thiếu trung thực. Trong khi đó, các doanh nghiệp chân chính lại khốn khổ trong hoạt động sản xuất-kinh doanh vì môi trường cạnh tranh không lành mạnh, gây suy giảm niềm tin của thị trường và kéo theo nhiều hệ lụy trong công tác bảo vệ người tiêu dùng.

Theo Chi cục Quản lý thị trường thành phố, 6 tháng đầu năm 2025, lực lượng chức năng đã kiểm tra 533 vụ, xử lý 526 vụ vi phạm. Tổng số tiền xử phạt và giá trị hàng hóa bị tịch thu, nộp ngân sách lên đến hơn 15 tỷ đồng. Riêng trong đợt cao điểm từ ngày 15/5 đến 15/6, lực lượng chức năng đã phát hiện và xử lý 137 vụ. Tuy số vụ vi phạm giảm gần 70% so với cùng kỳ năm 2024 nhưng tính chất vi phạm ngày càng tinh vi, phức tạp hơn. Ông Nguyễn Quang Huy, Phó Chi cục trưởng Quản lý thị trường thành phố cho biết: Trên các sàn thương mại điện tử hiện nay, các đối tượng kinh doanh hàng giả, hàng kém chất lượng, hàng không rõ nguồn gốc… thường sử dụng thủ đoạn “ẩn danh”. Các đối tượng sử dụng các ứng dụng nhắn tin ít phổ biến, livestream một nơi còn cất hàng hóa ở một nơi khác, giao hàng qua đơn vị trung gian… Không những vậy, có không ít đối tượng thuê căn hộ hoặc nhà riêng trong những hẻm sâu để cất giấu hàng hóa nhằm tránh sự chú ý. Hàng hóa thường không có hóa đơn, chứng từ, nhãn mác, thậm chí làm giả nhãn hiệu nổi tiếng để đánh lừa người tiêu dùng. Những trường hợp nêu trên gây rất nhiều khó khăn cho lực lượng chức năng khi xác minh, kiểm tra.

Theo Sở Công thương thành phố, chương trình “Tick xanh trách nhiệm” trong thương mại điện tử là một sáng kiến nhằm định hình lại các tiêu chuẩn đạo đức và nâng cao trách nhiệm các bên liên quan trong toàn bộ hệ sinh thái thương mại điện tử ở Việt Nam. Ông Nguyễn Nguyên Phương cho biết: Việc áp dụng “Tick xanh trách nhiệm” trong lĩnh vực thương mại điện tử là lời đáp lại mạnh mẽ của thành phố đối với nhu cầu cấp thiết: Khôi phục niềm tin người tiêu dùng và tạo dựng một không gian số văn minh, minh bạch và công bằng. Chương trình “Tick xanh trách nhiệm” trong thương mại điện tử được xây dựng trên tư duy quản trị mới với ba trụ cột trách nhiệm chính, gồm: Sàn thương mại điện tử, nhà bán hàng và nhà tiếp thị liên kết. Đặc biệt, việc vận hành chương trình được thực hiện theo nguyên tắc “3 tự”: Tự nguyện tham gia, tự cam kết thực hiện và tự chịu sự giám sát từ cộng đồng. Theo đó, các cá nhân và tổ chức muốn tham gia sẽ ký kết Bộ quy tắc ứng xử và gửi đến Sở Công thương hoặc qua các kênh đầu mối. Sau khi được công nhận, chủ thể được phép gắn biểu trưng “Tick xanh trách nhiệm” trên gian hàng thương mại điện tử, tài khoản mạng xã hội hoặc hồ sơ bán hàng. Bên cạnh đó, hệ thống giám sát cộng đồng sẽ đóng vai trò then chốt, với quyền phản ánh, tố giác và tham gia đấu tranh chống hành vi sai phạm. Các hình thức xử lý có thể là cảnh báo, thu hồi “Tick xanh trách nhiệm”, công khai vi phạm hoặc loại khỏi hệ thống phân phối.

Tại buổi phát động chương trình mới đây, đại diện nhiều sàn thương mại điện tử lớn ở Việt Nam và các KOLs/KOCs đã tự nguyện đăng ký tham gia, đồng hành. Một số doanh nghiệp tiếp thị liên kết tham gia, cam kết phổ biến, truyền thông những quy định pháp luật và chương trình đến người tiêu dùng và đối tác trong hệ sinh thái. Phó Tổng Giám đốc sàn thương mại điện tử Tiki Tôn Nữ Minh Thi cho biết: Lâu nay đơn vị luôn đặt quyền lợi của người tiêu dùng làm trung tâm cho nên chúng tôi sẵn sàng ủng hộ và tham gia chương trình và cam kết triển khai đến toàn bộ nhà bán hàng trên sàn. Còn theo ông Nguyễn Lâm Thanh, đại diện nền tảng trực tuyến TikTok Việt Nam, việc ngăn chặn hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng… không chỉ là trách nhiệm của các nhà sản xuất-cung ứng và sàn thương mại điện tử mà còn là trách nhiệm của người tiêu dùng. Người tiêu dùng không nên im lặng, thỏa hiệp, mà nên mạnh dạn tố giác khi mua phải những sản phẩm hàng hóa không đạt chuẩn như công bố trên sàn thương mại điện tử. Việc tố giác này là quyền của người tiêu dùng và chỉ mất thời gian vài giây.

Theo Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp thành phố (HUBA) Nguyễn Ngọc Hòa, giá trị lớn nhất của chương trình là “đánh thức” trách nhiệm xã hội của chính doanh nghiệp. Các sàn thương mại điện tử không chỉ bán hàng mà còn là “bộ lọc”, là chốt chặn kiểm tra trước hết để xác định sản phẩm đó có xứng đáng xuất hiện trên kệ hàng hay không. Khi các sàn thương mại điện tử chỉ phân phối hàng hóa đạt “Tick xanh trách nhiệm” thì cả thị trường sẽ tự lành mạnh hóa, hàng hóa không đạt chuẩn sẽ hết “đất sống”. Đây chính là cách sàn thương mại điện tử, KOLs/KOCs góp phần xây dựng môi trường kinh doanh văn minh.

Phó Chủ tịch Thường trực Hội đồng nhân dân thành phố Phạm Thành Kiên cho rằng: “Tick xanh trách nhiệm” không chỉ là công cụ quản lý mềm mà còn là một chuẩn mực đạo đức mới trong thương mại. Để chương trình thành công, các cơ quan chức năng và các bên liên quan cần xây dựng “Tick xanh trách nhiệm” thành chuẩn mực đạo đức kinh doanh đáng tin cậy. Công tác giám sát và xử lý vi phạm cần được thực hiện minh bạch, nghiêm túc. Các sàn thương mại điện tử và KOLs/ KOCs cần nâng cao hơn nữa vai trò trong việc sàng lọc, đào tạo và hiển thị minh bạch thông tin hàng hóa cũng như xây dựng văn hóa tiêu dùng có trách nhiệm, môi trường kinh doanh hiện đại. Chương trình sẽ góp phần khẳng định vai trò của thành phố trong tiến trình chuyển đổi số quốc gia, lấy niềm tin xã hội làm hạt nhân phát triển bền vững

Bài và ảnh: HOÀNG LIÊM