Tạo hành lang pháp lý cho quá trình đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục đại học

Tăng tính tự chủ cho các cơ sở giáo dục đại học

Tham gia thảo luận, ĐBQH Nguyễn Thị Lan cho rằng, dự thảo Luật sửa đổi được xây dựng trong bối cảnh toàn ngành đang thực hiện Nghị quyết 71-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo; thể hiện tư duy đổi mới mạnh mẽ, nhất quán và có tính kế thừa; đồng thời, đã tiếp thu nhiều ý kiến từ thực tiễn quản trị đại học trong giai đoạn 2018-2024, góp phần đáp ứng yêu cầu đổi mới mô hình quản trị, nâng cao chất lượng, hiệu quả và tính tự chủ, tự chịu trách nhiệm của các cơ sở giáo dục đại học.

ĐBQH Nguyễn Thị Lan phát biểu thảo luận tại Tổ 1

Theo ĐBQH Nguyễn Thị Lan, dự thảo có nhiều điểm đổi mới, nổi bật; điển hình, là đã thể chế hóa tinh thần Nghị quyết 71-NQ/TW (2025), trong đó, cụ thể hóa chủ trương tăng cường vai trò lãnh đạo của tổ chức Đảng, bỏ Hội đồng trường công lập (trừ trường có thỏa thuận quốc tế) và đã hướng tới mô hình Bí thư cấp ủy kiêm người đứng đầu cơ sở. Qua đó, tạo bước đột phá quan trọng giúp tập trung thống nhất và nâng cao hiệu lực lãnh đạo. Dự thảo cũng làm rõ nguyên tắc quản trị đại học hiện đại, phân định rõ vai trò giữa Đảng lãnh đạo – Nhà nước quản lý – Cơ sở giáo dục tự chủ, tạo khuôn khổ pháp lý minh bạch, tinh gọn và hiệu quả hơn. Đồng thời, tăng cường tự chủ gắn với trách nhiệm giải trình, với việc quy định mới nhấn mạnh tự chủ học thuật, tổ chức, tài chính đi đôi với kỷ cương và minh bạch, góp phần nâng cao chất lượng và uy tín của hệ thống đại học.

Riêng đối với việc đổi mới cơ chế bổ nhiệm và trách nhiệm người đứng đầu thì Hiệu trưởng, Giám đốc được xác định là người chịu trách nhiệm toàn diện, đại diện pháp luật duy nhất, phù hợp yêu cầu quản trị tập trung và kiểm soát quyền lực.

Để dự thảo hoàn thiện hơn, ĐBQH Nguyễn Thị Lan đề xuất, bổ sung quy định rõ ràng hơn về mô hình “Bí thư cấp ủy kiêm người đứng đầu cơ sở giáo dục đại học công lập” theo tinh thần của NQ71-NQ/TW để tạo bước đột phá quan trọng giúp tập trung thống nhất và nâng cao hiệu lực lãnh đạo. Bí thư - Hiệu trưởng phải chịu trách nhiệm toàn diện trước Đảng, Nhà nước và pháp luật. "Việc quy định rõ ràng bằng văn bản Luật sẽ giúp thống nhất nhận thức và bảo đảm tính khả thi khi triển khai", ĐBQH Nguyễn Thị Lan nhấn mạnh.

Ngoài ra, đại biểu cho rằng, cần cụ thể hóa cơ chế kiểm tra, giám sát, và trách nhiệm giải trình của người đứng đầu. Song song với tập trung quyền lực, cần có cơ chế giám sát nội bộ và kiểm toán độc lập để đảm bảo công khai, minh bạch, tránh rủi ro lạm quyền hoặc buông lỏng trách nhiệm. Mặt khác, cần làm rõ lộ trình chuyển tiếp đối với các cơ sở giáo dục công lập đang hoạt động theo mô hình Hội đồng trường hiện hành. Cần hướng dẫn cụ thể để các trường chuyển đổi mô hình tổ chức, nhân sự, tài chính một cách hợp lý, không gây gián đoạn hoạt động và bảo đảm quyền lợi hợp pháp của các bên liên quan.

Góp ý đối với Điều 11 và Điều 12 về các quy định liên quan đến Đại học vùng, ĐBQH Nguyễn Thị Lan cho rằng, theo nguyên tắc lập pháp, luật cần có tính phổ quát, ổn định lâu dài và áp dụng chung cho toàn hệ thống. Do đó, không nên quy định riêng cho một mô hình cụ thể như “Đại học vùng”, nhất là khi hiện nay cả nước chỉ có ba đơn vị hoạt động theo mô hình này. Việc nêu cụ thể trong luật có thể làm giảm tính khái quát và linh hoạt của văn bản pháp lý khi tổ chức thực hiện sau này.

"Đề nghị Ban soạn thảo cân nhắc chuyển nội dung về “Đại học vùng” sang văn bản dưới luật để bảo đảm tính linh hoạt, phù hợp với lộ trình sắp xếp hệ thống giáo dục đại học; đồng thời, giữ cho Luật có phạm vi điều chỉnh rộng và ổn định hơn", ĐBQH Nguyễn Thị Lan đề xuất.

Phát triển hệ sinh thái đổi mới sáng tạo trong nhà trường

Đáng chú ý, để bảo đảm sự thống nhất và đồng bộ với Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo (có hiệu lực từ ngày 1/10/2025), ĐBQH Nguyễn Thị Lan đề nghị Ban soạn thảo xem xét, bổ sung một số điểm sau. Thứ nhất, về cơ cấu tổ chức của cơ sở giáo dục đại học(Điều 15), bổ sung cụm “các doanh nghiệp khoa học và công nghệ” tại điểm h khoản 1 vì Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng đã quy định rõ loại hình doanh nghiệp này. Việc bổ sung sẽ tạo cơ sở pháp lý để các trường đại học thành lập hoặc tham gia doanh nghiệp khoa học - công nghệ, thúc đẩy thương mại hóa kết quả nghiên cứu và phát triển hệ sinh thái đổi mới sáng tạo trong nhà trường.

Thứ hai, về hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo (Điều 27), hiện nội dung này chưa thể hiện đầy đủ hợp tác trong nước và quốc tế. Do vậy, đại biểu đề nghị bổ sung thêm một điểm mới, là “Hợp tác trong nước và quốc tế về khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo; đăng ký, bảo hộ và khai thác tài sản trí tuệ". Bổ sung này giúp Luật phản ánh đúng thực tiễn hợp tác, chuyển giao công nghệ và hội nhập quốc tế của các cơ sở giáo dục đại học.

Quang cảnh phiên thảo luận

Thứ ba, tại Điều 28 về phát triển tiềm lực khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, đại biểu đề xuất: bổ sung cụm “mô hình khoa học và công nghệ, đổi mới sáng tạo” tại điểm đ khoản 2 nhằm mở rộng phạm vi đầu tư hạ tầng, bao gồm nhà lưới, nhà kính, xưởng thực nghiệm, trung tâm đổi mới sáng tạo, mô hình ứng dụng công nghệ cao... Quy định này sẽ giúp các cơ sở giáo dục đại học có cơ sở pháp lý để đầu tư và triển khai hiệu quả hoạt động nghiên cứu, chuyển giao và thương mại hóa sản phẩm khoa học - công nghệ.

Còn tại Khoản 3, Điều 18 quy định thành phần Hội đồng khoa học và đào tạo có cả “doanh nghiệp, nhà tuyển dụng, cựu sinh viên, chính quyền địa phương”, theo phân tích của đại biểu, những nhóm này nên tham gia Bộ phận tư vấn độc lập do Giám đốc/Hiệu trưởng thành lập để phản biện và kết nối thực tiễn nên làm rõ thành phần doanh nghiệp, nhà tuyển dụng, cựu sinh viên, chính quyền địa phương chỉ mang tính khuyến khích, linh hoạt, không bắt buộc là thành viên chính thức của Hội đồng khoa học - nơi cần tập trung chuyên môn và chiến lược học thuật.

Đáng chú ý, góp ý về tính khung và thẩm quyền quy định chi tiết của Chính phủ, Bộ Giáo dục - Đào tạo, ĐBQH Nguyễn Thị Lan cho rằng, Dự thảo Luật Giáo dục đại học (sửa đổi) hiện có nhiều điều khoản mang tính khung, giao Chính phủ hoặc Bộ Giáo dục và Đào tạo quy định chi tiết (ước tính khoảng 18 điều). Cách thiết kế này giúp tăng tính linh hoạt, cho phép điều chỉnh kịp thời theo thực tiễn, nhất là trong các lĩnh vực chuyên môn như tài chính, kiểm định chất lượng, khoa học – công nghệ và hợp tác quốc tế.

Tuy nhiên, theo đại biểu phân tích, việc giao quá nhiều nội dung cho văn bản dưới Luật có thể làm giảm tính minh bạch, ổn định và tiên liệu của luật, khiến các cơ sở giáo dục đại học phải chờ hướng dẫn, ảnh hưởng tới tiến độ thực thi. Vì vậy, đề nghị Ban soạn thảo rà soát, giữ lại trong Luật những nội dung mang tính nguyên tắc, quyền và nghĩa vụ cơ bản; chỉ giao Chính phủ, Bộ Giáo dục và Đào tạo quy định chi tiết các vấn đề kỹ thuật.

Khắc phục những tồn tại hạn chế trong giáo dục nghề nghiệp

Quan tâm tới các nội dung liên quan đến dự thảo Luật Giáo dục nghề nghiệp (sửa đổi), ĐBQH Dương Minh Ánh đồng tình cao với nhiều nội dung sửa đổi Dự thảo nhằm khắc phục những tồn tại hạn chế trong thi hành Luật Giáo dục nghề nghiệp hiện hành; kịp thời tháo gỡ những vướng mắc, khó khăn trong thực tiễn nhằm đổi mới, nâng cao chất lượng giáo dục nghề nghiệp.

ĐBQH Dương Minh Ánh phát biểu thảo luận tại Tổ 1

Góp ý về nguyên tắc hoạt động giáo dục nghề nghiệp (Điều 4), ĐBQH Dương Minh Ánh đồng tình với việc đưa nội dung: "bảo đảm quyền tự chủ đầy đủ, toàn diện cho các cơ sở giáo dục nghề nghiệp không phụ thuộc vào mức độ tự chủ tài chính gắn với trách nhiệm giải trình, kiểm tra giám sát hiệu quả, hoạt động minh bạch, chất lượng, hiệu quả và phát triển bền vững". Điều này giúp khắc phục những bất cập trong việc thực hiện tự chủ đối với các cơ sở giáo dục nghề nghiệp trong thời gian qua.

Ngoài ra, tại điểm b, khoản 3, Điều 7 cho phép các trường đại học được thực hiện chương trình giáo dục nghề nghiệp trong các trường hợp, như: "đào tạo ở trình độ đại học đối với nhóm ngành, nghề chuyên môn đặc thù thuộc lĩnh vực nghệ thuật, thể thao được thực hiện chương trình giáo dục trung học nghề và chương trình đào tạo trình độ trung cấp, cao đẳng thuộc cùng nhóm ngành nghề". Đại biểu cho rằng, điều khoản này chỉ nên áp dụng đối với các trường đại học giảng dạy chuyên sâu về lĩnh vực nghệ thuật, thể thao bởi đối với các trường đại học này đã có sẵn nguồn nhân lực chất lượng cao đó là các đội ngũ nhà giáo là giáo sư, tiến sỹ, nghệ sỹ, huấn luyện viên có tên tuổi trong ngành được đào tạo bài bản, có sẵn cơ sở vật chất đáp ứng đủ tiêu chuẩn đối với lĩnh vực nghệ thuật và thể thao. Do vậy, để tránh lãng phí nguồn lực thì quy định trên áp dụng đối với các trường này là hợp lý.

Ngoài ra, về xây dựng chương trình đào tạo, trong quy định của Luật Giáo dục nghề nghiệp 2014 và dự thảo Luật Giáo dục nghề nghiệp (sửa đổi) lần này chưa có quy định xây dựng chương trình đào tạo đối với lĩnh vực, ngành, nghề như y tế, sức khỏe, nghệ thuật, thể thao bởi đây là những lĩnh vực rất đặc thù nên việc thiết kế chương trình đào tạo về độ tuổi tuyển sinh, thời gian đào tạo, tổ chức lớp học rất khác biệt so với các ngành thuộc lĩnh vực khác.

"Đề nghị Ban soạn thảo nghiên cứu có thể quy định chung trong Luật và giao Bộ Giáo dục và Đào tạo quy định cụ thể về việc xây dựng chương trình đào tạo đối với các lĩnh vực ngành, nghề đặc thù như y tế, sức khỏe, nghệ thuật, thể thao", ĐBQH Dương Minh Ánh nêu rõ.

Phi Long