Tạo không gian kết nối, học hỏi và lan tỏa nông nghiệp sinh thái

Đoàn điền dã trong rừng HEPA ở đầu nguồn sông Ngàn Phố.

Cuối tuần qua, Mạng lưới Liên minh học tập Nông nghiệp sinh thái Đông Nam Á (ALiSEA Việt Nam) đã tổ chức chương trình “Tham quan và trao đổi về nông nghiệp sinh thái” dành cho các nhà khoa học, tổ chức thành viên và nhà báo.

Chuyến điền dã kéo dài ba ngày, với hai điểm đến tiêu biểu ở Bắc Trung Bộ: Trung tâm Nghiên cứu cây ăn quả và cây công nghiệp Phủ Quỳ (Nghệ An) và Khu Bảo tồn Sinh thái Nhân văn vùng cao HEPA (Hà Tĩnh).

Chương trình do Hội Khoa học phát triển nông thôn Việt Nam (PHANO), Viện Khoa học kỹ thuật nông nghiệp Bắc Trung Bộ (ASINCV) và Viện Nghiên cứu sinh thái và chính sách xã hội (SPERI) phối hợp tổ chức, với sự hỗ trợ của Dự án ASSET – “Chuyển đổi nông nghiệp sinh thái và Hệ thống thực phẩm an toàn”, được tài trợ bởi Cơ quan Phát triển Pháp (AFD), Liên minh châu Âu (EU) thông qua Chương trình DeSIRA, và Quỹ Môi trường toàn cầu của Pháp (FFEM).

HỌC HỎI THỰC TIỄN – KẾT NỐI TRI THỨC

Các hoạt động trong chuyến đi điền dã bao gồm: giới thiệu lý thuyết và nguyên tắc nông nghiệp sinh thái, tham quan mô hình bảo tồn nguồn gen tập đoàn cây ăn trái có múi tại Nghệ An, quan sát hệ thống xen canh cây ăn quả lâu năm – mía, và tìm hiểu mô hình phục hồi hệ sinh thái rừng tự nhiên vùng đầu nguồn sông Ngàn Phố và phát triển các mô hình nông nghiệp sinh thái tại HEPA. Song song là các buổi thảo luận giữa thành viên ALiSEA, nông dân, nông dân trẻ, chuyên gia và phóng viên, hình thành những góc nhìn đa chiều cho các câu chuyện báo chí về nông nghiệp sinh thái.

Trong rừng HEPA ở đầu nguồn sồng Ngàn Phố (Hà Tĩnh). Ảnh: Chu Khôi.

Tại Nghệ An, đoàn đã tham quan Trung tâm Nghiên cứu Cây ăn quả và Cây công nghiệp Phủ Quỳ – đơn vị trực thuộc Viện Khoa học nông nghiệp Bắc Trung Bộ. Trung tâm hiện bảo tồn và phục tráng nhiều giống cây bản địa, đặc biệt là cam Vinh – niềm tự hào của xứ Nghệ. Không chỉ nghiên cứu, Trung tâm còn phát triển các mô hình canh tác xen canh, tăng hiệu quả sử dụng đất, đa dạng sinh học nông trại, và là điểm đào tạo thực địa về quản lý vườn cây, nhân giống sạch bệnh, quản lý dịch hại tổng hợp (IPM) cho nông dân, hợp tác xã. Mô hình thể hiện tinh thần nông nghiệp sinh thái kết hợp giữa khoa học, kinh nghiệm bản địa và thực hành bền vững.

Rừng HEPA không chỉ giàu tính đa dạng sinh học, mà còn có nhiều con suối trong vắt. Ảnh: Chu Khôi.

Điểm đến thứ hai là Khu Bảo tồn sinh thái nhân văn vùng cao HEPA (xã Sơn Kim 1, tỉnh Hà Tĩnh) – được mệnh danh là “ngôi trường nông dân giữa rừng”. HEPA rộng hơn 420 ha, phần lớn diện tích là rừng được phục hồi và bảo vệ trong hơn hai thập kỷ.

Tại đây, các học viên và khách tham quan được tiếp cận nguyên tắc permaculture trong quy hoạch (thiết kế) nông nghiệp bền vững, nông nghiệp sinh thái), học hỏi từ tri thức bản địa và trải nghiệm thực hành cùng các “nông dân nòng cốt” – những người gắn bó với triết lý “phụng sự thiên nhiên”.

Đoàn than quan chụp ảnh lưu niệm lưu giữ những khoảnh khắc xanh.

Đoàn tham quan vườn ươm cây bản địa, khu rừng trình diễn, hệ thống nông lâm kết hợp và mô hình canh tác sinh thái của cộng đồng HEPA. Bên cạnh đó, các thành viên còn thưởng thức ẩm thực địa phương – đặc biệt là các món rau thuốc nam hái trong khuôn viên HEPA, thể hiện sự hài hòa giữa con người và tự nhiên.

LAN TỎA CẢM HỨNG VÀ TRÁCH NHIỆM VỚI MÔI TRƯỜNG

Bà Nguyễn Thị Trang, cán bộ của PHANO, Thư ký Quốc gia ALiSEA Việt Nam, cho hay thông qua các chương trình điền dã và hội thảo định kỳ, ALiSEA khẳng định vai trò là mạng lưới mở quy tụ các trường đại học, tổ chức phi chính phủ, khu vực tư nhân và cộng đồng nông dân, cùng chia sẻ tri thức, nhân rộng mô hình và lan tỏa giá trị của nông nghiệp sinh thái tại Việt Nam và khu vực.

Giới thiệu địa đồ và hệ sinh thái rừng HEPA. Ảnh: Chu Khôi.

Những hoạt động này không chỉ thúc đẩy hợp tác đa chiều mà còn góp phần đưa nông nghiệp sinh thái trở thành định hướng quan trọng trong chính sách, truyền thông và thực hành cộng đồng – hướng tới nền nông nghiệp hài hòa, bền vững và gắn kết với thiên nhiên.

Bà Trang cho biết ALiSEA được thành lập năm 2015, hoạt động tại khu vực sông Mekong, gồm Việt Nam, Lào, Campuchia, Myanmar và Thái Lan, hiện có hơn 200 tổ chức thành viên, trong đó Việt Nam có hơn 60 tổ chức chính thức. Sứ mệnh của mạng lưới là xây dựng và chia sẻ nền tảng tri thức mở, thúc đẩy phong trào nông nghiệp sinh thái trong khu vực thông qua các mô hình thực hành, đối tác và cơ hội hợp tác mới.

ALiSEA hiện được điều phối bởi Tổ chức GRET (Tổ chức khoa học công nghệ và chuyển giao phi lợi nhuận phát triển quốc tế của Pháp), thành lập năm 1976, hoạt động tại khoảng 30 quốc gia trong lĩnh vực nông nghiệp, tài nguyên, nước sạch, năng lượng và sức khỏe; có mặt ở Việt Nam từ năm 1988. Mạng lưới vận hành theo ba cấp: khu vực, quốc gia và địa phương, với đội ngũ cố vấn, chuyên gia và đại diện hỗ trợ phát triển nông nghiệp sinh thái trong các cơ quan, viện nghiên cứu, doanh nghiệp, tổ chức nông dân và NGO.

Đoàn điền dã chụp ảnh lưu niệm trước Cổng khu bảo tồn HEPA.

Theo khảo sát năm 2022 tại 6 quốc gia thành viên, các thách thức lớn đối với nông nghiệp sinh thái ở Việt Nam là: thiếu hợp tác liên ngành; khoảng cách giữa kinh nghiệm thực tiễn và nghiên vận dụng khoa học; khó khăn trong triển khai chính sách ở cấp địa phương.

Để đóng góp cho quá trình chuyển đổi này, ALiSEA tập trung vào truyền thông và đào tạo kỹ năng cho nông dân và các bên quan tâm, hỗ trợ họ kể lại câu chuyện của mình qua ảnh, video và báo chí. Mạng lưới cũng duy trì các hội thảo chia sẻ hai tháng một lần, chương trình đào tạo kỹ thuật – truyền thông, các chuyến trao đổi vùng và quỹ tài trợ nhỏ (Small Grant Facility) hỗ trợ dự án của thành viên.

Chu Khôi