Tạo môi trường tốt để thu hút, giữ chân người tài là vấn đề cốt lõi

Nhân tài đóng vai trò then chốt trong việc giải quyết các thách thức lớn, từ quản lý phát triển xã hội, nghiên cứu khoa học cơ bản, phát triển công nghệ tiên tiến đến việc dẫn dắt quá trình chuyển đổi số toàn diện. Tuy nhiên, để phát huy tối đa tiềm năng của nhân tài, hệ thống chính sách cần được cải thiện mạnh mẽ và đột phá, tạo ra môi trường thuận lợi cho sự phát triển, cống hiến và sáng tạo. Xung quanh vấn đề này, Chuyên mục Trò chuyện Chủ nhật của Báo CAND đã có cuộc trao đổi cùng TS Nguyễn Tiến Dĩnh, nguyên Thứ trưởng Bộ Nội vụ.

TS Nguyễn Tiến Dĩnh, nguyên Thứ trưởng Bộ Nội vụ.

PV: Từ câu chuyện trọng dụng nhân tài thời gian qua, ông nhìn nhận thế nào về chính sách thu hút nhân tài đã và đang sắp được triển khai trên cả nước? Những chính sách hiện có theo ông đã đủ “mạnh” để giữ chân người tài chưa?

TS Nguyễn Tiến Dĩnh: Về vấn đề thu hút và trọng dụng nhân tài, theo tôi Đảng và Nhà nước ta trong rất nhiều năm qua đã rất quan tâm và ban hành nhiều chủ trương, chính sách. Thực tế, rất nhiều tỉnh, thành trên cả nước cũng đã có chính sách và đề án đào tạo cán bộ trẻ về làm việc trong khu vực công. Có nơi để thu hút người tài còn đưa ra các điều kiện khá hào phóng như sẵn sàng cấp nhà, nhập hộ khẩu, ưu đãi biên chế, tạo điều kiện cho họ thăng tiến nhanh. Nhưng thực tế, người tài vẫn ra đi. Với người tài, vật chất chỉ là một điều kiện cần chứ chưa đủ. Cái họ cần là một môi trường làm việc đúng nghĩa. Đó là nơi họ được lắng nghe, được tin tưởng, được giao việc lớn, có không gian sáng tạo và có cơ chế bảo vệ khi họ dám nghĩ, dám làm.

Bên cạnh đó, một điểm nghẽn cố hữu hiện đang tồn tại là cách quản lý công việc ở khu vực công nặng về quy trình, thủ tục, ví như đi làm đúng giờ, họp hành đầy đủ, ký sổ chấm công… nhưng lại thiếu đánh giá theo đầu ra, theo kết quả công việc. Điều này trái ngược với cách quản lý của khu vực tư nhân. Khu vực tư nhân thường đánh giá năng lực nhân sự, nhà khoa học thông qua sản phẩm, qua kết quả nghiên cứu. Nếu có kết quả, sẽ được ghi nhận và thưởng xứng đáng.

Đây là một vấn đề đặt ra cần rà soát lại chính sách, giải pháp, biện pháp để thu hút và trọng dụng nhân tài mạnh mẽ hơn trong thời gian tới.

PV: Hiện Bộ Khoa học và Công nghệ đang xây dựng dự thảo Nghị định hướng dẫn Luật Khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo, trong đó có nhắc đến các tiêu chuẩn kèm theo những chính sách ưu tiên, đãi ngộ để trọng dụng nhân tài trẻ.

Trong bối cảnh cách mạng công nghiệp, chuyển đổi số như hiện nay, theo ông, cần làm gì để thu hút những tài năng trẻ, nhà khoa học đầu ngành về một số lĩnh vực?

TS Nguyễn Tiến Dĩnh: Khi thu hút nhân tài, cần căn cứ vào hiệu quả cụ thể. Không phải cứ tiến sĩ nước ngoài là nhân tài. Nếu chưa có sản phẩm, sáng kiến, công trình… thì mới chỉ là người học giỏi. Phải dùng kết quả thực tế để đánh giá và quy hoạch nhân tài. Cùng đó, các luật như Luật Cán bộ, công chức và đặc biệt là Nghị định 179/2024/NĐ-CP của Chính phủ đã đưa ra rất nhiều giải pháp về chính sách thu hút và trọng dụng người có tài năng. Các giải pháp này bao gồm: Ưu tiên trong tuyển dụng đối với cán bộ, công chức, viên chức để vào khu vực công, khác với việc chủ yếu thi tuyển như hiện nay. Chính sách trợ cấp về tài chính ngoài lương. Ví dụ, sinh viên, nhà khoa học có thể được phụ cấp thêm 150% so với lương hưởng, còn nhà quản lý, doanh nghiệp có thể được 300% phụ cấp. Chính sách đào tạo, bồi dưỡng. Chính sách sử dụng và tạo điều kiện làm việc. Bố trí đề bạt, tức là khả năng thăng tiến. Hỗ trợ các điều kiện khác như tôn vinh, khen thưởng và các chính sách phúc lợi ấn tượng để cán bộ khoa học trẻ làm việc thuận lợi.

Mặc dù chúng ta đã có những chính sách này, nhưng việc thu hút và đặc biệt là giữ chân người tài vẫn còn hạn chế. Nhiều trường hợp người tài vào làm việc một thời gian rồi lại rời đi, không ở lại lâu dài. Điều này cần được xem xét kỹ lưỡng để tìm ra nguyên nhân và giải pháp giữ chân họ trong khu vực công. Nhiều thủ khoa ở Hà Nội hay những người được địa phương đầu tư đào tạo ở nước ngoài cũng có trường hợp xin ra khỏi dự án nghiên cứu khoa học, hoặc rời khu vực Nhà nước sau một thời gian làm việc, chấp nhận đền bù kinh phí đào tạo.

Khi thu hút nhân tài, cần môi trường tốt để họ làm việc, cống hiến.

PV: Cũng có nhiều người trẻ ra nước ngoài làm nghiên cứu khoa học, và đã ở lại làm việc, một phần họ sợ trong nước không có môi trường để nghiên cứu khoa học. Vậy nên theo ông, điều quan trọng là chúng ta nên làm gì để thu hút nguồn nhân lực chất lượng cao từ nước ngoài về nước để họ phát huy trọn vẹn năng lực, sáng tạo?

TS Nguyễn Tiến Dĩnh: Để thu hút nhân tài, đặc biệt là những người từ nước ngoài trở về, cần nhìn nhận rằng nếu so sánh về đãi ngộ tài chính, chúng ta không thể nào bằng được nước ngoài. Mức lương hàng chục nghìn đô la ở nước ngoài là rất lớn so với Việt Nam. Tuy nhiên, nhiều người vẫn chấp nhận về Việt Nam vì họ muốn cống hiến. Yếu tố hết sức quan trọng để thu hút và giữ chân người có tài năng chính là môi trường làm việc. Môi trường làm việc tốt bao gồm: Thực sự coi trọng và bố trí, sử dụng đúng theo năng lực, sở trường và vị trí công việc của họ khi họ được thu hút về. Tạo điều kiện để các nhà khoa học thực hiện đề tài, dự án, công trình nghiên cứu, cung cấp phương tiện làm việc đầy đủ. Lắng nghe, tôn trọng ý kiến, đề xuất của họ. Tạo ra một môi trường bình đẳng, dân chủ trong quá trình làm việc. Hiện nay, nhiều khi môi trường này chưa thực sự có, dẫn đến sự bất hợp lý trong tuyển dụng hay coi trọng không đúng mức. Lãnh đạo biết lắng nghe, chia sẻ, cảm thông và đồng hành. Cởi trói các cơ chế, đặc biệt là các quy định hành chính gò bó. Mặc dù đã có những nghị định tháo gỡ nhưng thực tiễn vẫn còn khó khăn.

PV:Rất nhiều trường hợp người giỏi không được bổ nhiệm đơn giản vì thiếu năm công tác hay chưa đủ điều kiện hành chính. Theo ông chúng ta có nên có cơ chế “đặc biệt” để cởi trói cho công tác cán bộ trong quá trình đổi mới sáng tạo?

TS Nguyễn Tiến Dĩnh: Chúng ta đã có chính sách và sự cởi mở hơn, nhưng việc thực hiện chính sách để nó đi vào thực tế hiệu quả nhất lại phụ thuộc vào cơ quan, đơn vị, tổ chức thu hút và sử dụng người tài năng đó. Điều này liên quan trực tiếp đến vấn đề môi trường làm việc và vai trò của người lãnh đạo. Vấn đề gò bó, máy móc, hành chính hóa trong các quy định là một thực tế đang tồn tại, đặc biệt đối với các nhà khoa học, văn nghệ sĩ. Cần có những quy định linh hoạt, phù hợp với từng đối tượng, từng môi trường để không tạo ra sự gò bó, khó phát huy năng lực.

PV: Một điều được nhiều chuyên gia nhấn mạnh và có ý nghĩa “then chốt” trong việc thu hút và trọng dụng nhân tài là vai trò của người đứng đầu. Quan điểm của ông về vấn đề này như thế nào, thưa ông?

TS Nguyễn Tiến Dĩnh: Vai trò của người đứng đầu là hết sức quan trọng và mang tính quyết định. Người đứng đầu phải là người: Có nhu cầu, biết phát hiện, tìm kiếm và động viên để thu hút người tài về. Biết sử dụng người tài hơn mình. Điều này đòi hỏi người lãnh đạo phải đổi mới tư duy và vượt qua chính mình. Nếu không sử dụng được người tài, đôi khi là do mặc cảm hoặc không muốn người khác tài hơn mình. Thực sự tạo điều kiện cho người tài làm việc, không chỉ thu hút về mà không giao việc hoặc giao việc ở mức độ hạn chế. Lắng nghe, sử dụng, giao việc, giao đề tài, chương trình, đề án phù hợp với chuyên môn của họ. Đánh giá, ghi nhận khách quan những cống hiến và kết quả của người tài. Tạo môi trường làm việc dân chủ, công bằng, tránh thiên vị hay không ghi nhận thành quả của họ. Nghị định cũng đã nói rõ việc nâng cao trách nhiệm của người đứng đầu.

PV: Vừa qua Bộ Khoa học và Công nghệ cũng có kế hoạch thu hút 100 chuyên gia nước ngoài. Ông đánh giá thế nào về tính khả thi của kế hoạch này? Đồng thời, ông có tin tưởng vào tiềm năng nguồn lực nhân tài của nước ta hiện nay không?

TS Nguyễn Tiến Dĩnh: Các kế hoạch như thu hút 100 chuyên gia hay Nghị định 179 đều có mục tiêu rõ ràng. Tuy nhiên, để đạt được mục tiêu đó, điều cốt lõi vẫn là tạo ra một môi trường tốt để thu hút và giữ chân người tài. Nếu không giải quyết được các tồn tại trong quá trình thực hiện, đặc biệt là việc trọng dụng để người tài gắn bó lâu dài, thì mục tiêu có thể không đạt được.

Về nguồn lực nhân tài của nước ta, tôi rất tin tưởng, cả trong nước và ngoài nước. Trong nước, chúng ta đã có nhiều người tài năng, làm chủ công nghệ 5G, trong các tập đoàn như Viettel, FPT. Chúng ta đã làm chủ được nhiều công nghệ trong xây dựng cầu đường, hầm, đóng tàu chiến. Quan trọng là làm thế nào để phát huy được đội ngũ này. Ngoài nước, cũng đã có nhiều đội ngũ người Việt tài năng trở về Việt Nam, hoặc dù ở nước ngoài vẫn tham gia đề xuất với Nhà nước Việt Nam. Vấn đề là phải thu hút và sử dụng, trọng dụng họ một cách tốt nhất. Nhân tài, hay "hiền tài" theo cách gọi của cha ông, phải là người có đạo đức, có phẩm chất, vì nhân dân, vì Tổ quốc mà cống hiến, chứ không chỉ đòi hỏi đãi ngộ. Mặc dù Nhà nước phải có chính sách đãi ngộ xứng đáng, nhưng người tài cũng cần có tinh thần cống hiến, không kiêu căng hay chỉ chăm chăm đòi hỏi.

Việt Nam hiện đang ở kỷ nguyên mà việc thu hút nhân tài trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết, đặc biệt trong bối cảnh phát triển khoa học công nghệ, xây dựng thể chế, hợp tác quốc tế và kinh tế tư nhân. Chúng ta cần có công nghệ lõi, nâng cao giá trị chuỗi sản phẩm, và điều này đòi hỏi phải có khoa học công nghệ, và khoa học công nghệ thì phải có người tài.

PV: Xin trân trọng cảm ơn ông!

Phạm Huyền (thực hiện)