Tết Việt trong mạch nguồn văn hóa biển

Mạch nguồn văn hóa biển

Nghệ sĩ nhiếp ảnh Xuất sắc (E.VAPA) Nguyễn Văn Quang, sinh năm 1984 tại làng biển Mân Thái, thành phố Đà Nẵng hiện là nghệ sĩ nhiếp ảnh trẻ tuổi nhất của Chi hội Nghệ sĩ nhiếp ảnh Việt Nam thành phố Đà Nẵng, nhiều năm qua, anh luôn giữ cho mình một tình yêu mãnh liệt với nhiếp ảnh nghệ thuật. Điều đặc biệt, Nguyễn Văn Quang mê văn hóa biển đến vô cùng và chính tình yêu đó, đã dẫn dắt bước chân anh cùng chiếc máy ảnh đi tận cùng nhiều làng biển, tìm hiểu và rồi tổ chức phục dựng lại một phần văn hóa làng biển Mân Thái - quê hương anh.

Ngày đầu xuân, khai mở những góc ảnh trong kho ảnh khổng lổ của mình về văn hóa biển, E.VAPA Nguyễn Văn Quang tâm sự: Là người con của biển, sinh ra và lớn lên cùng làng biển Mân Thái, chừng như mỗi bước chân tôi đã dành cho vùng đất này thật nhiều dấu lặng.

Kéo lưới ở bãi biển Mân Thái lúc bình minh. (Ảnh: NGUYỄN VĂN QUANG)

Bởi, mỗi độ Tết đến xuân về, được ngắm nhìn biển, tâm hồn tôi sẽ mở ra nhiều nguồn năng lượng cảm xúc và tôi như được làm mới chính mình. Biển là nguồn sống không chỉ của gia đình tôi mà còn của bao người dân làng chài Mân Thái. Khi làng chài Mân Thái một thời nhộn nhịp mất đi!

Dữ liệu hình ảnh về một làng chài xinh đẹp quá ít đó là sự tiếc nuối, nó thôi thúc tôi phải làm gì đó để tên "Làng Chài Mân Thái" hiện diện trở lại để các thế hệ tiếp sau này hiểu rõ hơn về nguồn cội . Nơi các thế hệ trước dày công xây dựng và vun đắp. Và các thế hệ sau biết được Mân Thái hiện đại ngày nay còn có một quá khứ rất đẹp và thơ mộng. Với cây đa, cây bàng, giếng nước, những con đường nhỏ nối từ làng ra biển.

Ông Huỳnh Văn Mười (59 tuổi, trú phường Mân Thái, quận Sơn Trà, Đà Nẵng) đang giới thiệu về văn hóa biển và nghề làm nước mắm nhĩ của ngư dân làng biển Mân Thái với du khách nước ngoài. (Ảnh: ANH ĐÀO)

Phong vị biển trong văn hóa Việt, như một chỉ dấu quan trọng không thể tách rời với mạch chảy ngàn vạn năm ánh sáng. Sự bồi đắp các giá trị văn hóa biển dọc những làng biển trên dải đất hình chữ S, như là những chấm đỏ tô thêm các đặc trưng vùng, miền, đặc biệt mỗi dịp đất trời chuyển giao mùa Xuân mới.

Những lễ hội miền biển đầu năm mới, luôn được các địa phương tổ chức trang nghiêm, bài bản. Bởi, đối với ngư dân vùng biển, Tết đến xuân về, dẫu tàu cá còn đang trên hành trình vươn khơi, bám biển xuyên tết, hay đang neo đậu trong vùng bờ để chuẩn bị ra khơi, họ, đều mang trong mình những khát vọng rất lớn – với một năm biển rộng vòng tay, mưa thuận gió hòa, tàu thuyền đầy tôm cá.

Nhiều sách nghiên cứu chỉ dẫn đến văn hóa biển đều chung một định nghĩa, văn hóa biển là “hệ thống hóa các giá trị do con người sáng tạo ra và tích lũy được trong quá trình tồn tại, lấy biển cả làm nguồn sống chính... Văn hóa biển phải thỏa mãn các yếu tố đặc trưng có tính hệ thống về giá trị nhân văn, tính lịch sử, không gian, môi trường”.

Tàu cá của ngư dân miền Trung về neo đậu tại Âu thuyền cảng cá Thọ Quang Đà Nẵng trong những ngày Tết nguyên đán Ất Tỵ 2025. (Ảnh: ANH ĐÀO)

Ở Việt Nam, văn hóa biển đã có từ hàng nghìn năm, người dân vùng biển vượt mọi khó khăn để mưu sinh, cuộc sống gắn với biển. Trong quan hệ cộng sinh với biển, từ xưa người Việt đã có kỹ thuật làm muối từ nước biển rất độc đáo, đồng thời học cách chưng cất nước mắm từ cá biển.

Nước mắm chính là cách làm chín cá không qua lửa và tạo nên các sản phẩm vô cùng phong phú, đặc sắc. Từ đó nước mắm đã trở thành yếu tố không thể thiếu trong sinh hoạt ẩm thực của cả dân tộc đến ngày nay. Bên cạnh đó, người Việt cũng đã tiếp thu kỹ thuật sử dụng và đóng ghe bầu lớn của người Chăm để vươn ra khơi đánh cá.

Nhiếp ảnh gia Bùi Thanh Lang (Đà Nẵng) lại có một góc nhìn khác về văn hóa biển Đà Nẵng, gắn với những lễ hội biển, lễ hội Cầu ngư. Theo ông, Đà Nẵng là địa phương tổ chức Lễ hội cầu Ngư với thời gian từ rất sớm, từ 3,4 giờ sáng, các bậc cao niên trong làng biển đã bắt đầu phần lễ. Đây là một lễ hội truyền thống của ngư dân miền biển và người dân vùng biển rất tôn kính lễ nghi này.

Lễ hội Cầu ngư tại thành phố Đà Nẵng được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia vào năm 2016, gắn với tín ngưỡng thờ cúng Thần Nam Hải lấy hình tượng cá Ông - vị thần biển hộ mệnh của ngư dân. (Ảnh: ANH ĐÀO)

Ông thường theo chương trình lễ hội từ những thời khắc đầu tiên khi lễ hội được tổ chức đến khi kết thúc lễ hội. Và tôi thật sự vui, hạnh phúc vì được hòa mình vào dòng chảy đó của lễ hội và chính sự đeo đuổi những hình ảnh lễ hội cầu ngư đã giúp ông thấy rõ được các phong tục, tập quán của ngư dân vùng biển họ tôn kính văn hóa biển như thế nào.

“Tôi mong rằng văn hóa biển, Lễ hội cầu Ngư sẽ tiếp tục được bảo tồn, gìn giữ xứng đáng với giá trị là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Phần lễ và phần hội sẽ được chăm chút từng li từng tí và được tổ chức một cách bài bản nhất, giữ được nét đẹp truyền thống của ngư dân miền biển. Và nét đẹp văn hóa này, sẽ làm giàu thêm bản sắc văn hóa Việt Nam trong mỗi dịp tết đến xuân về, là niềm tự hào của người dân vùng biển”, nghệ sĩ nhiếp ảnh Bùi Thanh Lang chia sẻ.

Ước vọng mùa xuân bình an

Ngày đầu xuân, trong vị biển mặn mòi của miền trung, tôi lội ngược dòng để tìm lại mạch văn hóa biển, dẫu còn đâu đó nhiều sự mai một, ít đi, nhưng, vẫn ăm ắp trong tâm thức người dân vùng biển.

Mỗi một góc nhìn về mùa xuân và văn hóa biển, đôi khi, chỉ là một vài hình ảnh tôi thoáng gặp trên hành trình tác nghiệp dọc những cung đường biển, hay lạc vào những làng chài để có thể cùng nhìn ngắm những ngư dân miền biển đan lưới, vá lưới, hay đứng lặng để ngắm hàng ngàn con tàu cá của ngư dân miền trung đang neo đậu tại Âu thuyền cảng cá Thọ Quang (Đà Nẵng) trong những ngày vừa cập bến.

Mùa xuân về qua phố, mang theo nhiều hơn niềm vui, hạnh phúc đến người dân, du khách. (Ảnh: ANH ĐÀO)

Khác với nhịp hối hả của ngày thường, Tết trên thành phố biển mang lại cho người dân, du khách nhiều cảm nhận riêng biệt. Có thể một sớm xuân ngồi lặng yên trước biển, hay dạo bộ ngắm đường hoa xuân dọc sông Hàn.

Chừng như nhịp thời gian đều chậm lại, mang lại cho mỗi người một cách cảm nhận riêng biệt. Sẽ khó tìm thấy những đợt mưa xuân chỉ thấm vào vai áo như ở nhiều tỉnh thành phía bắc, hay những ngày nắng chói chang như Tết ở miền nam.

Tết ở Đà Nẵng vừa có phong vị của những đợt lạnh se se, hoặc những ngày đầu xuân trời bàng bạc sương, bàng bạc sóng non đánh tràn bờ bãi. Có những mùa Tết, sông Hàn chìm trong sương mờ ảo diệu và thành phố như nhẹ bẫng, bình an.

Đường hoa Xuân Đà Nẵng Tết Nguyên đán Ất Tỵ 2025 - nơi các bạn trẻ dạo chơi và check-in lưu giữ những khoảnh khắc đẹp nhất. (Ảnh: ANH ĐÀO)

Khát vọng với mùa xuân cũng như nhiều những lộc non trên tầng lá mới. Cùng nhóm bạn thân dạo chơi dọc đường hoa xuân Đà Nẵng, em Sarah Huỳnh, sinh năm 2005, trú quận Sơn Trà, thành phố Đà Nẵng, chia sẻ: Là một người con xa quê để học tập và làm việc, Tết Nguyên đán Ất Tỵ 2025 này là cơ hội để em về thăm gia đình, bạn bè, và cũng là dịp để nghỉ ngơi trước khi bước vào khoảng thời gian học tập đầy căng thẳng sắp tới.

“Một năm qua đi với nhiều những khó khăn nhưng trước mùa xuân mới, hãy cảm nhận nguồn năng lượng sống mới với tất cả sự tinh khôi, mầu nhiệm nhất. Em tin rằng chúng ta ai cũng sẽ có một điều ước cho riêng mình. Từ thành phố biển trước mùa xuân mới, với khát vọng tuổi 20, xin gửi lời chúc bình an và may mắn đến mọi nhà”, em Sarah Huỳnh, nhắn gửi.

NGUYỄN THỊ ANH ĐÀO