Tha thiết tiếng đàn môi

Người cao tuổi bản Tà Phình, xã Tân Lập (Mộc Châu) hướng dẫn cho con cháu thổi đàn môi.

Người Mông có rất nhiều loại nhạc cụ phong phú, có âm thanh. Nếu như khèn là loại nhạc cụ thổi chủ yếu trong các phong tục, tín ngưỡng, thì sáo hay đàn môi lại là những loại nhạc cụ được sử dụng chủ yếu để giải trí, bộc bạch cảm xúc, yêu đương, thương nhớ của các chàng trai, cô gái Mông độ xuân thì. Qua tìm hiểu đàn môi (hay còn gọi là kèn môi) là loại nhạc cụ có từ lâu đời của dân tộc Mông, được làm từ một lá đồng nhỏ, dài từ 5-7cm, có hình giống lá lúa, một đầu cuốn lại hoặc làm dẹt để cầm, một đầu vát nhọn để gảy. Ở chính giữa là cái lưỡi gà dùng để thổi. Nhìn qua thì đơn giản, nhưng để chế tác ra một chiếc đàn môi là cả sự kỳ công của người thợ và không phải ai cũng có thể làm được.

Để tìm hiểu rõ hơn về đàn môi, chúng tôi về bản Tà Phềnh, xã Tân Lập (Mộc Châu), bản có gần 280 hộ dân với hơn 95% là người dân tộc Mông. Được biết, bản còn nhiều người biết chế tác và thổi thành thạo nhiều loại nhạc cụ dân tộc Mông. Trong ngôi nhà gỗ truyền thống khang trang, ông Vàng A Chư, người chế tác nhạc cụ dân tộc Mông cho biết: Để làm đàn môi, khâu khó nhất là việc tạo lưỡi gà, bởi lưỡi gà sẽ quyết định âm thanh độ chuẩn của đàn môi, phải đập phần này làm sao cho thật mỏng, để khi gảy độ đàn hồi của âm thanh, tiếng đàn phát ra mới trong, nhẹ nhàng.

Trước đây, đàn môi thường được các chàng trai hay cô gái Mông thổi vào những dịp tết hay các lễ hội để gửi gắm tình yêu, tình thương đến người mình thích. Một người thanh niên Mông khi trưởng thành, đi tìm người bạn đời thường phải biết thổi các loại nhạc cụ, như: Khèn, sáo, đàn môi... để thể hiện tài năng khi tỏ tình với người mình yêu. Khi đi chơi tết, gặp được người con gái mình thích mà chưa thể thổ lộ được tình cảm của mình, lúc đêm xuống các chàng trai tìm đến nhà cô gái đứng bên ngoài bức vách, mượn tiếng đàn môi để bày tỏ nỗi lòng với người con gái mình yêu mến. Nếu người con gái biết thổi được đàn môi, thì họ cũng sẽ thổi đáp lại, hoặc họ sẽ ra ngoài để tìm hiểu xem chàng trai đó là ai, có phải người mình thích hay không. Bà Lý Thị Sua, năm nay gần 65 tuổi, rất mê thổi đàn môi, bà luôn mang bên mình chiếc đàn môi từ thời con gái, bây giờ bà dạy và hướng dẫn cho con cháu cách thổi đàn môi. Bà Sua cho hay: Để thổi đàn môi, quan trọng nhất là phải biết giữ hơi, khi đặt chiếc đàn lên môi thổi nhẹ, sau đó dùng ngón tay trỏ gảy trên đầu lưỡi của đàn và di chuyển qua lại giữa hai hàm răng, khi đó, cổ họng phát ra các âm mình muốn gửi gắm tâm sự. Cùng với đó, để bảo quản đàn môi, người ta làm một cái ống nứa để đựng đàn môi, ống nứa cũng có tác dụng giữ cho âm sắc của đàn môi không thay đổi, cũng như thuận tiện khi cho vào túi áo, túi quần mà không sợ bị hư hỏng. Đưa đàn môi lên miệng thổi, bà nhẹ nhàng dùng tay phải gảy lên những âm thanh rủ rỉ, không chỉ chúng tôi mà còn thu hút khá đông các bạn trẻ đến xem và nghe.

Đàn môi gảy lên

Cho em ca hát

Vừa đúng mùa gặt

Em càng thêm xinh

Đôi mắt thêm tình

Lưỡi liềm thêm sắc

Anh đàn em hát

Ta cùng yêu nhau.

Em Thào Thị Chang Mỷ, năm nay 18 tuổi, được bà hướng dẫn, Mỷ đã thổi được nhiều bài hát bằng tiếng Mông. Trong bộ trang phục sặc sỡ, Mỷ chuẩn bị đi chơi tết nhưng không quên mang chiếc đàn môi bên mình. Em chia sẻ: Em rất thích nhạc cụ dân tộc mình, bởi khi thổi mang lại nhiều cảm xúc, em rất mong muốn các bạn trẻ tìm hiểu để thổi các loại nhạc cụ và giữ gìn bản sắc văn hóa của dân tộc.

Ngày nay, trước sự phát triển của các dụng cụ âm nhạc hiện đại, nhưng mỗi khi xuân về, tiếng đàn môi vẫn dặt dìu mỗi tối ở các bản Mông xa xôi, xua đi những mệt nhọc, vất vả, gắn kết tình yêu trong sáng của các đôi trai gái.

A Trứ (CTV)