Thách thức giữa lằn ranh bảo tồn và phát triển Di sản Thiên nhiên thế giới

Một góc vịnh Lan Hạ thuộc quần đảo Cát Bà (TP Hải Phòng) nhìn từ trên cao. Ảnh: G.L.

Vịnh Hạ Long - quần đảo Cát Bà là một khu vực tiêu biểu, có mức độ đa dạng cao của châu Á khi sở hữu 7 hệ sinh thái biển - đảo, nhiệt đới, cận nhiệt đới liền kề, kế tiếp nhau phát triển.

Công tác bảo tồn di sản, bảo vệ môi trường tự nhiên vùng di sản là những thách thức không nhỏ trong lằn ranh bảo tồn và phát triển kinh tế.

Đa dạng hệ sinh thái biển, đảo

Ban Quản lý vịnh Hạ Long (Quảng Ninh) cho biết, quần thể này được UNESCO công nhận bởi chứa đựng nhiều khu vực có vẻ đẹp thiên nhiên, bao gồm đảo đá vôi có thảm thực vật che phủ và các đỉnh nhọn núi đá vôi nhô lên trên mặt biển cùng với những đặc điểm karst (phong hóa) liên quan như mái vòm và hang động.

Cảnh trí ngoạn mục không bị tác động của các đảo có thảm thực vật che phủ, hồ nước mặn, đỉnh nhọn núi đá vôi với các vách dựng đứng nhô lên trên biển.

Với 1.133 hòn đảo đá vôi muôn hình, muôn vẻ (775 đảo đá vôi thuộc vịnh Hạ Long và 358 đảo đá vôi thuộc quần đảo Cát Bà) được bao phủ bởi thảm thực vật phong phú trên mặt nước lấp lánh màu ngọc bích, vịnh Hạ Long - quần đảo Cát Bà hiện lên như một bàn cờ bằng đá quý. Nước non trùng điệp, thanh bình, những bãi cát trắng mịn, tinh khôi.

Vịnh Hạ Long - quần đảo Cát Bà được xem là bảo tàng địa chất, chứa đựng những di sản với giá trị nổi bật toàn cầu, nơi chứng kiến những thay đổi đặc trưng trong lịch sử phát triển của Trái đất.

Vùng biển Hạ Long - Cát Bà gồm nhiều hệ tầng trầm tích lục nguyên và cacbonat, có tuổi từ nguyên đại cổ sinh đến tân sinh. Nhiều hệ tầng trầm tích ở khu vực này chứa đựng các vết tích cổ sinh vật dưới các dạng hóa thạch khác nhau, trong đó có những nhóm ngành động, thực vật đã tuyệt diệt hoặc gần như tuyệt diệt trên Trái đất.

Sự hiện diện của rừng nguyên sinh, vịnh và những hòn đảo trên vịnh là những minh chứng độc đáo về quá trình vận động, phát triển liên tục của dạng địa hình karst, hệ fengcong (cụm đỉnh chóp nón) và fenglin (các đặc điểm tháp bị cô lập) hình thành qua hàng triệu năm trong điều kiện nhiệt đới, ẩm, diễn tiến lớn từ các dãy núi cao xuống đến biển, nơi địa hình karst cuối cùng đạt tới mức xâm thực cơ bản.

Với sự giao thoa của núi rừng và biển đảo, vịnh Hạ Long - quần đảo Cát Bà là một khu vực tiêu biểu, có mức độ đa dạng cao của châu Á khi sở hữu 7 hệ sinh thái biển - đảo, nhiệt đới, cận nhiệt đới liền kề, kế tiếp nhau phát triển bao gồm: Hệ sinh thái rừng mưa nhiệt đới nguyên sinh; hệ sinh thái hang động; hệ sinh thái rừng ngập mặn; hệ sinh thái bãi triều; hệ sinh thái rạn san hô; hệ sinh thái đáy mềm; hệ sinh thái hồ nước mặn.

Các hệ sinh thái này đại diện cho các quá trình sinh thái và sinh học vẫn đang tiến hóa và phát triển, thể hiện qua sự đa dạng của các quần xã động thực vật.

Vịnh Hạ Long - quần đảo Cát Bà còn là nơi chứa đựng một môi trường sống của nhiều loài động, thực vật quý hiếm. Sở hữu khu rừng trên biển lớn nhất Việt Nam với diện tích hơn 17.000ha cùng các hệ sinh thái đa dạng, vịnh Hạ Long - quần đảo Cát Bà là điểm cư ngụ của 4.910 loài động thực vật trên cạn và dưới biển, trong số này có tới 198 loài thuộc danh mục Đỏ IUCN, 51 loài đặc hữu.

Diện tích rừng nguyên sinh khoảng 1.045,2ha trên đảo Cát Bà là một trong những nhân tố quan trọng làm nên giá trị sinh thái và đa dạng sinh học của di sản.

Đặc biệt, Voọc Cát Bà (Trachypithecus poliocephalus) là loài quý hiếm, nằm trong danh sách các loài động vật có nguy cơ tuyệt chủng cao nhất và được ghi vào sách đỏ thế giới. Đến nay, còn khoảng 60 - 70 cá thể phân bố duy nhất ở Cát Bà, không còn nơi nào khác trên thế giới xuất hiện loài này.

Hòn Đỉnh Hương trên vịnh Hạ Long. Ảnh: B.M.

Cần thống nhất cách quản lý

Trong định hướng phát triển kinh tế, xã hội của tỉnh Quảng Ninh, những năm qua du lịch vịnh Hạ Long luôn đóng vai trò đặc biệt quan trọng, là một trong những sản phẩm thế mạnh chủ lực cho nền kinh tế của địa phương này.

Hằng năm, khu vực này đón hơn 4 triệu lượt khách, đóng góp 1/3 vào doanh thu du lịch của địa phương. Nhờ đó, người dân có nhiều cơ hội việc làm, các ngành dịch vụ vận tải, logistics và du lịch được thúc đẩy mạnh mẽ... Tuy nhiên, đối với công tác bảo tồn di sản, bảo vệ môi trường tự nhiên vùng di sản, nhiều thách thức đã và đang được đặt ra từ ảnh hưởng mà hoạt động kinh tế, xã hội gây ra.

Đối với Cát Bà (TP Hải Phòng) đây cũng là một điểm đến hút khách. Vào các dịp nghỉ lễ dài như 30/4 hay 2/9, ở đây thường có tình trạng tắc đường, kín phòng do khách đổ về quá đông. 4 ngày nghỉ dịp Quốc khánh vừa qua, Hải Phòng ước đón 185.000 lượt khách, trong đó khách chủ yếu đổ về Đồ Sơn và Cát Bà.

Năm 2022, Cát Bà đón 2,3 triệu lượt khách trên tổng số 7 triệu lượt của toàn TP Hải Phòng.

Lãnh đạo Ban Quản lý vịnh Hạ Long cho biết, từ trước đến nay Quảng Ninh và Hải Phòng đã có những hoạt động phối hợp. Tuy nhiên, để cụ thể cho việc quản lý di sản liên tỉnh, hai địa phương sẽ ngồi lại với nhau để thống nhất.

Khu vực Ao Ếch trên đảo Cát Bà. Ảnh: C.B.

Trước đó, ngày 16/9/2023, tại thủ đô Riyadh (Ả-rập Xê-út), ranh giới di sản thế giới vịnh Hạ Long (Quảng Ninh) được Ủy ban Di sản thế giới tại kỳ họp lần thứ 45 phê duyệt mở rộng sang quần đảo Cát Bà (TP Hải Phòng). Sự kiện này đã đưa vịnh Hạ Long - quần đảo Cát Bà trở thành Di sản thế giới đầu tiên ở Việt Nam có ranh giới nằm trên địa phận hai tỉnh, thành.

Ủy ban Di sản thế giới cũng yêu cầu Quốc gia thành viên Việt Nam triển khai một loạt các giải pháp để quản lý và bảo vệ toàn vẹn vịnh Hạ Long - quần đảo Cát Bà như: Sử dụng kết quả đánh giá sức tải vịnh Hạ Long để áp dụng cho toàn bộ khu di sản mở rộng nhằm đảm bảo hoạt động du lịch không gây tác động tiêu cực đến giá trị nổi bật toàn cầu của di sản; tăng cường cơ sở pháp lý để bảo vệ vùng đệm di sản; chỉnh sửa và hoàn thiện kế hoạch quản lý di sản; ban hành cơ chế phối hợp quản lý di sản liên tỉnh…

Ông Trịnh Lê Nguyên - Giám đốc Trung tâm Con người và Thiên nhiên (PanNature) chia sẻ với Báo GD&TĐ rằng, bên cạnh những giá trị độc đáo về địa hình, địa mạo, di sản Vịnh Hạ Long - Quần đảo Cát Bà còn là khu vực có giá trị bảo tồn đa dạng sinh học có ý nghĩa toàn cầu.

Bài học từ các khu sinh quyển và các khu di sản thế giới ở Việt Nam cho thấy, việc giữ gìn và tận dụng lợi thế từ các danh hiệu phục vụ cho phát triển bền vững của địa phương không đơn giản. Hy vọng danh hiệu di sản thiên nhiên thế giới sẽ giúp Quảng Ninh - Hải Phòng đẩy mạnh các mô hình kinh tế xanh, cân bằng giữa mục tiêu phát triển và bảo tồn thiên nhiên. Các giá trị quý báu về đa dạng sinh học của di sản sẽ được gìn giữ và bảo tồn tốt hơn.

Minh Cương - Trần Hòa