Thách thức tăng năng suất lao động

Lương thấp khó tạo động lực để tăng năng suất lao động. Ảnh: L.H.

Lương thấp, năng suất lao động thấp

Theo số liệu của Ngân hàng Thế giới (WB), năng suất lao động của Việt Nam năm 2022 tính bằng USD theo sức mua tương đương (PPP) 2017 là 2.400 USD, chỉ bằng 11,4% so với Singapore; 35,4% so với Malaysia; 79% so với Indonesia; 64,8% so với Thái Lan và 94,5% so với Philippines...

Lý giải nguyên nhân khiến năng suất lao động thấp, TS Nguyễn Bích Lâm - nguyên Tổng cục trưởng Tổng cục Thống kê cho rằng, cơ cấu lao động theo ngành kinh tế chưa hợp lý. Quá trình chuyển dịch cơ cấu lao động của Việt Nam thời gian qua dù diễn ra khá nhanh nhưng đến nay, lao động trong khu vực nông, lâm nghiệp và thủy sản vẫn chiếm phần lớn.

Nhiều chuyên gia cũng cho rằng, sản xuất công nghiệp của Việt Nam vẫn chủ yếu tập trung vào hoạt động sản xuất ở công đoạn cuối cùng, mang lại giá trị gia tăng thấp; động lực trong sản xuất và xuất khẩu các sản phẩm công nghiệp chủ yếu được thúc đẩy bởi khu vực FDI, chiếm xấp xỉ 70% tổng kim ngạch xuất khẩu của cả nước.

Ở góc độ khác, theo bà Phạm Thị Thu Lan - Phó Viện trưởng Viện Công nhân và Công đoàn (Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam), người lao động đi làm đều quan tâm tới tiền lương, đặc biệt là người có thu nhập thấp. Thực tế đã khẳng định mối quan hệ chặt chẽ và tỷ lệ thuận giữa tiền lương, thưởng và phúc lợi với động lực làm việc, sự hài lòng và toàn tâm trong công việc.

“Người lao động dù muốn gắn bó nhưng cũng không thể ở lại mãi với công ty khi lương thấp. Điều này giải thích tại sao tỷ lệ nhảy việc cao, từ 8-12% mỗi tháng ở các ngành đông lao động” - bà Lan nói đồng thời cho rằng, tăng năng suất lao động trong chặng đường sắp tới vẫn là một thách thức. Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, để tăng năng suất cần chuyển đổi mô hình, chuyển đổi nền kinh tế đi liền với chuyển đổi về việc làm, lực lượng lao động và kỹ năng.

Từ góc độ doanh nghiệp (DN), ông Đặng Tuấn Tú - Chủ tịch công đoàn cơ sở Công ty Changshin Việt Nam (100% vốn Hàn Quốc), cũng cho rằng năng suất lao động là yếu tố quyết định sự phát triển của một DN và sức cạnh tranh của nền kinh tế. Năng suất lao động cao, người lao động sẽ có thu nhập cao và đời sống không ngừng được cải thiện.

Tăng nhanh và mạnh số lượng doanh nghiệp

Đề xuất giải pháp để tăng năng suất lao động, phát biểu tại diễn đàn “Nâng cao năng suất lao động quốc gia năm 2024” mới đây, TS Nguyễn Tú Anh - Vụ trưởng Vụ Dự báo và phân tích kinh tế, Ban Kinh tế trung ương cho rằng, một trong những việc chúng ta cần làm là cần phải đẩy nhanh, phát triển nhanh, mạnh hơn nữa số lượng DN với mục tiêu 1,5 triệu DN vào năm 2025, mục tiêu quan trọng để thúc đẩy năng suất lao động. Tuy nhiên, chúng ta cũng phải nhìn kỹ hơn một chút đó là năng suất lao động của khu vực DN tư nhân còn quá thấp.

Các DN tư nhân tạo ra khoảng 59% việc làm trong khu vực DN nhưng chỉ đóng góp giá trị gia tăng bằng 1/6 của toàn bộ khu vực DN, nên năng suất lao động trong khu vực DN tư nhân Việt Nam chỉ bằng 3,6% khu vực DN nhà nước và 28,5% khu vực DN FDI (tính toán dựa trên số liệu GDP năm 2021 và tỉ lệ đóng góp vào GDP của các khu vực kinh tế năm 2021 không thay đổi đáng kể so với năm 2020).

TS Nguyễn Tú Anh kiến nghị, tiếp tục thực hiện các giải pháp đồng bộ, cải thiện môi trường kinh doanh, tăng khả năng tiếp cận nguồn lực như đất đai, vốn, tri thức, lao động, giảm chi phí tuân thủ các thủ tục hành chính… Phải thực hiện cho được mục tiêu 2 triệu DN đến năm 2030. Bởi chỉ khi tỷ trọng lao động trong DN tăng lên thì năng suất lao động mới tăng nhanh và bền vững vì các lý do: người lao động được chăm lo tốt hơn thông qua vai trò của các đoàn thể; người lao động cam kết lâu dài hơn, nên có động lực để nâng cao năng lực trình độ để tăng năng suất lao động.

Một giải pháp quan trọng để tăng năng suất lao động là cần thiết phải điều chỉnh tăng lương tối thiểu hợp lý nhằm tạo sức ép cho DN đổi mới công nghệ, đồng thời người lao động có động lực nâng cao trình độ tay nghề.

Nếu tiền lương được duy trì ở mức thấp sẽ tạo hiệu ứng ngược lại, DN không có nhu cầu đổi mới công nghệ vì vẫn có thể khai thác tiền lương thấp với công nghệ cũ, người lao động không có động lực nâng cao tay nghề vì giá trị của việc nâng cao tay nghề không tương xứng.

Minh Long