Thách thức trong công tác phòng, chống sốt rét: Cần sự vào cuộc quyết liệt của các địa phương

Các khách mời tham gia tọa đàm.

Đây là những chia sẻ của các chuyên gia: Tiến sĩ Trần Quang Phục, Phó Viện trưởng, Viện Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng Trung ương và Tiến sĩ Ngô Đức Thắng, Trưởng Khoa Dịch tễ sốt rét, Viện Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng Trung ương tại tọa đàm "Việt Nam trên hành trình loại trừ sốt rét: Cơ hội và thách thức". Tọa đàm do Báo Nhân Dân phối hợp với Viện Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng Trung ương tổ chức ngày 18/9.

Việt Nam đạt nhiều thành tựu trong công tác loại trừ sốt rét

Tiến sĩ Trần Quang Phục, Phó Viện trưởng, Viện Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng Trung ương cho biết, những năm gần đây, số ca mắc sốt rét giảm ngoạn mục.

Năm 2024 cả nước ghi nhận 353 trường hợp, giảm hơn 21% so với năm 2023 và giảm gần 98% trong vòng 10 năm qua. Cả nước đã có 52/63 tỉnh, thành phố đã loại trừ sốt rét (tính đến thời điểm tháng 6/2025).

Hiện nay, ngành y tế đã áp dụng công nghệ vào phòng trừ sốt rét, đẩy mạnh truyền thông trên các nền tảng xã hội để các thông tin dễ tiếp cận bà con.

Trong công tác giám sát, Viện Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng Trung ương triển khai phân tầng, từ phát hiện chủ động đến thụ động, từ y tế thôn bản, đến trung tâm y tế, CDC tỉnh và cán bộ Trung ương tại các viện sốt rét-ký sinh trùng; củng cố toàn bộ hệ thống quyết tâm không để lọt lưới bệnh nhân sốt rét.

Trong công tác chẩn đoán ban đầu cũng đạt nhiều tiến bộ bằng phương pháp test nhanh phát hiện sớm trong 15 phút, xét nghiệm sinh học phân tử. Về điều trị, có những phác đồ điều trị hiệu quả hơn, ngắn ngày hơn. Nhờ đó, số ca mắc giảm mạnh.

Tiến sĩ Trần Quang Phục, Phó Viện trưởng, Viện Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng Trung ương chia sẻ tại tọa đàm.

Kết quả này, có sự cam kết chính trị lớn, sự quan tâm chỉ đạo của Đảng, Nhà nước, Bộ Y tế trong việc đầu tư chính sách, nguồn lực, thúc đẩy hợp tác quốc tế, xây dựng tài liệu chuyên môn, thực hiện giải pháp kết hợp từ phòng bệnh, điều trị triệt để, giải quyết sốt rét ở những vùng trọng điểm trước đây.

"Những năm 1990 có hàng triệu trường hợp mắc sốt rét, hàng nghìn người tử vong, còn giờ đây, số ca mắc giảm mạnh và tử vong về 0", Tiến sĩ Phục chia sẻ.

Tuy nhiên, chuyên gia này cũng cảnh báo không vì thế mà chúng ta chủ quan vì khi sốt rét giảm thì sẽ giảm kinh phí phòng bệnh. Nguy cơ hơn nữa, khi bệnh nhân giảm mọi người ít quan tâm hơn, bác sĩ-cán bộ y tế dần quên sốt rét sẽ là bệnh nguy hiểm và không thu hút được sự quan tâm của cộng đồng như ngày xưa.

Nhiều thách thức trong công tác phòng, chống sốt rét

Tiến sĩ Trần Quang Phục cho hay, Việt Nam vẫn đối mặt với nhiều thách thức trong công tác phòng, chống sốt rét. Theo đó, cả nước còn khoảng 4 triệu người dân sống trong vùng sốt rét lưu hành. Sốt rét khu trú ở một số vùng nhất định như Lai Châu, Khánh Hòa, Quảng Trị.

Năm 2024 và từ đầu năm đến nay, Khánh Hòa là một trong những tỉnh có số ca mắc nhiều nhất. Trong số 353 ca mắc năm 2024, riêng Khánh Hòa chiếm tới 199 ca, chiếm hơn một nửa số ca sốt rét của cả nước. Nguồn lây bệnh chủ yếu do người dân đi rừng có lưu hành muỗi truyền bệnh nhưng không có biện pháp bảo vệ cá nhân, mang theo mầm bệnh về lây lan cho cộng đồng.

Sốt rét ngoại lai cũng đang là một thách thức lớn với Việt Nam trong công tác phòng, chống. Số liệu thống kê năm 2024 cho thấy, có 30% số ca sốt rét ngoại lai từ một số quốc gia châu Phi.

"Với sự giao thương lớn, việc người dân đi và đến những quốc gia lưu hành sốt rét là nguy cơ mang mầm bệnh về Việt Nam. Họ không được tuyên truyền nhận thức về sốt rét, khi có triệu chứng sốt lại chỉ nghĩ mắc cảm cúm thông thường, khi đến viện thì quá muộn", Tiến sĩ Phục nói.

Một thách thức nữa hiện nay là ngân sách cho công tác phòng, chống sốt rét giảm dần. Tiến sĩ Trần Quang Phục cho rằng, Việt Nam đang đứng trước ngưỡng cửa loại trừ sốt rét, đóng góp vào phát triển kinh tế-xã hội, nâng cao sức khỏe cho người dân nên chúng ta không thể hạn chế đầu tư cho công tác này.

"Một số quốc gia đầu tư nhiều hơn cho công tác phòng, chống sốt rét để hạn chế việc tăng ca mắc trở lại. Đây là điều quan trọng cần tiếp tục có sự đầu tư của Nhà nước và cộng đồng phải quan tâm. Viện Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng Trung ương chúng tôi vẫn tiếp tục nghiên cứu phương pháp để ngăn ngừa sốt rét một cách bền vững", Tiến sĩ Phục nói.

Bên cạnh đó, hiện nay nguồn thuốc để điều trị bệnh sốt rét thường không có sẵn do số ca mắc không nhiều trong cộng đồng. Thuốc không bán ngoài thị trường và ngay cả nhà thuốc bệnh viện cũng không có.

Vì thế, Tiến sĩ Trần Quang Phục cho biết, Viện Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng Trung ương đang tham mưu, tư vấn Bộ Y tế và cơ quan chuyên môn xây dựng số thuốc dự trữ nhất định ở Trung ương.

"Các cơ quan Trung ương như Viện Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng Trung ương chủ yếu xây dựng chuyên môn hướng dẫn cho cả tuyến về phòng bệnh, chữa bệnh, tuyên truyền, vận động quản lý nhưng khi xảy ra có vấn đề dịch bùng lên thì địa phương phải bố trí nhân lực, nguồn lực triển khai giải quyết dịch. Vũ khí là thuốc thì không thể tìm ở thị trường. Bài toán cung ứng thuốc, vật tư sốt rét là vấn đề còn phải đề cập và tham mưu với Bộ Y tế để luôn sẵn sàng", Tiến sĩ Trần Quang Phục nói.

Ngăn chặn sốt rét ngoại lai, bảo vệ bền vững thành quả

Tiến sĩ Ngô Đức Thắng, Trưởng Khoa Dịch tễ sốt rét, Viện Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng Trung ương cho biết, khi hệ thống giám sát ghi nhận ca sốt rét tăng lên, ngành y tế liên tục chỉ đạo và triển khai giám sát cùng địa phương.

Hiện nay, ngành y tế đang tập trung giám sát các ca bệnh nội địa tại một số địa phương như Lai Châu, Khánh Hòa, Quảng Trị; và tăng cường giám sát đối với bà con đi lao động từ châu Phi về.

“Lai Châu từ năm 2019-2020 sốt rét tăng cao, khi chính quyền địa phương vào cuộc thì số ca mắc giảm. Khánh Hòa cũng đang áp dụng phương pháp này, hy vọng năm tới tỉnh sẽ khống chế được sốt rét”, ông Thắng nói.

Tiến sĩ Ngô Đức Thắng, Trưởng Khoa Dịch tễ sốt rét, Viện Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng Trung ương chia sẻ tại tọa đàm.

Trong giai đoạn hội nhập quốc tế, việc qua lại khu vực lưu hành sốt rét là gánh nặng trở ngại cho hoạt động loại trừ sốt rét. Vì thế, Tiến sĩ Ngô Đức Thắng khuyến cáo, trước khi sang làm việc ở quốc gia châu Phi, Nam Phi, Camaron… mọi người luôn có biện pháp cảnh giác, dự phòng sốt rét.

“Bà con khi đi các nước có lưu hành sốt rét, nên đi kiểm tra, xét nghiệm tránh sốt rét nặng dẫn tới tử vong. Đây là bước cuối cùng tiến tới loại trừ sốt rét nên chúng ta phải "dùng lưới tốt" để bắt hết cá trong hồ, loại trừ hết bệnh nhân sốt rét nội địa và phòng ngừa sốt rét ác tính, tử vong từ các ca sốt rét nhập ngoại”.

Theo chuyên gia này, muỗi truyền sốt rét thông minh luôn tìm cách thích ứng với biện pháp phòng bệnh. Vì thế, các viện sốt rét luôn duy trì hoạt động giám sát ký sinh trùng kháng thuốc, muỗi kháng hóa chất để tìm ra loại thuốc, hóa chất hiệu quả tránh hiện tượng kháng thuốc lan rộng.

Tiệm cận loại trừ sốt rét, Việt Nam cần phải làm gì?

Tại tọa đàm, các chuyên gia khẳng định, thành tựu phòng, chống sốt rét đến nay rất ngoạn mục, chưa bao giờ Việt Nam đạt mục tiêu loại trừ sốt rét gần như bây giờ. Căn cứ vào thành quả đạt được, căn cứ vào nỗ lực đã cố gắng và chuyên môn đã có, sự quan tâm của các tổ chức, hệ thống y tế, các chuyên gia tin tưởng Việt Nam sẽ sớm đạt thành tựu loại trừ bệnh sốt rét.

“Cơ hội của Việt Nam loại trừ sốt rét đã rõ ràng với những cam kết chính trị mạnh mẽ, được đầu tư về nguồn lực, con người, vật tư và sự cố gắng nỗ lực của toàn hệ thống cán bộ y tế. Công tác này cũng nhận được sự quan tâm của cộng đồng nên Việt Nam có nhiều thuận lợi trong thực hiện phòng, chống sốt rét”, Tiến sĩ Phục nói.

Do đó, để bảo vệ thành quả này bền vững, cần phải có sự vào cuộc của cả các địa phương và cộng đồng.

Trong đó, vai trò của cán bộ y tế địa phương rất quan trọng, vì đây là lực lượng y tế tiếp cận người dân thực hiện biện pháp giám sát chủ động từ lúc phát hiện, tuyên truyền, điều trị.

Hơn ai hết, người dân phải là người tự bảo vệ sức khỏe cho chính mình. Vì thế, các chuyên gia cho rằng, cơ quan chuyên môn, truyền thông phải tích cực tuyên truyền để người dân sống trong vùng sốt rét lưu hành hoặc đi/đến từ vùng sốt rét lưu hành biết triệu chứng cơ bản, biện pháp phòng chống.

"Người dân không thay đổi, không tích cực tham gia thì khó duy trì tính bền vững trong công tác phòng, chống sốt rét. Chúng ta gần đến đích loại trừ sốt rét. Chúng ta cần cố gắng, bền bỉ hơn chút nữa", Tiến sĩ Phục nói.

Bên cạnh đó, để chương trình phòng, chống sốt rét hiệu quả luôn cần sự đầu tư của nhà nước, sự đồng hành của cộng đồng, sự cố gắng của cán bộ y tế và tiếp tục áp dụng biện pháp khoa học tiên tiến để loại trừ sốt rét.

THIÊN LAM