Thận trọng trong đánh thuế thuốc lá cao và đột ngột

Theo dự thảo mới nhất Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi), mức thuế suất với mặt hàng thuốc lá điếu, xì gà, thuốc lá sợi, thuốc lào hoặc các dạng khác đều ở mức 75%.

Mức thuế tuyệt đối đối với thuốc lá điếu sẽ được điều chỉnh theo lộ trình: 5.000 đồng/bao từ năm 2026, 6.000 đồng/bao từ năm 2027, 7.000 đồng/bao từ năm 2028, 8.000 đồng/bao từ năm 2029 và đạt 10.000 đồng/bao vào năm 2030.

Với xì gà, thuế tuyệt đối ở mức 50.000 đồng/bao từ năm 2026 và tăng lên 100.000 đồng/bao vào năm 2030. Còn thuốc lá sợi, thuốc lào hoặc các dạng khác, mức thuế tuyệt đối từ năm 2026 là 50.000 đồng/100g hoặc 100ml, đến năm 2030 tăng lên thành 100.000 đồng/100g hoặc 100ml.

Ông Nguyễn Chí Nhân - Tổng Thư ký Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam (VTA) cho rằng, nếu áp dụng mức tăng thuế như đề xuất trong dự thảo, ngành thuốc lá hợp pháp có thể suy giảm mạnh, làm thất thu ngân sách và khiến thuốc lá lậu gia tăng đáng kể.

Theo dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi), mức thuế tuyệt đối đối với thuốc lá điếu sẽ được điều chỉnh theo lộ trình: 5.000 đồng/bao từ năm 2026.

Theo Viện Chiến lược và Chính sách Tài chính (NIF), nếu theo đề xuất tại dự thảo, đến năm 2030, sản lượng thuốc lá hợp pháp có thể giảm từ 30% đến 43%. Đồng thời, từ 30% đến 70% người tiêu dùng sẽ chuyển qua thuốc lá lậu, kéo theo thất thu từ 10.900 - 20.700 tỷ đồng thu thuế cho ngân sách Nhà nước.

Xu hướng này cũng tương tự ở mô hình phân tích của Công ty TNHH PwC Việt Nam (chuyên hoạt động trong lĩnh vực kế toán, kiểm toán và tư vấn về thuế): các phương án tăng thuế của dự thảo sẽ khiến sản lượng thuốc lá hợp pháp tại Việt Nam giảm hơn 70% vào năm 2030 so với hiện tại, thuốc lá lậu có thể tăng lên 50 tỷ điếu và thất thu ngân sách lên đến 40 nghìn tỷ đồng vào năm 2030.

Do thuốc lá là sản phẩm gây nghiện nên khi giá tăng đột ngột, phần lớn người hút thuốc sẽ tìm kiếm sản phẩm thay thế phù hợp hơn, trong khi đó sản phẩm thuốc lá lậu tại Việt Nam được bày bán công khai và có lợi thế về giá cả so với thuốc lá hợp pháp, đặc biệt là giá thuốc lá hợp pháp sau khi tăng đột ngột theo quy định tại dự thảo.

Bà Nguyễn Thị Cúc - Chủ tịch Hội tư vấn thuế Việt Nam (VTCA) nhận định, nếu tăng mức 5.000 đồng/bao ngay trong năm 2026 thì ngành thuốc lá có phân khúc giá thấp như thuốc lá Thăng Long sẽ là đơn vị “chết” trước. Nếu người dân thu nhập thấp thay thuốc lá rẻ bằng việc cuốn luôn cây thuốc lá để hút thì rất hại và đây chính là tác động ngược.

Ở Malaysia, thuế tiêu thụ đặc biệt lên mức cao nhưng các nhà máy sản xuất trung ương lại giảm, thuốc lá lậu tăng lên, ngân sách giảm và đó chính là chính sách không hợp lý. Do đó, theo bà Cúc việc áp thuế cần phải có lộ trình.

Cũng nhìn vào kinh nghiệm quốc tế, bà Đinh Thị Quỳnh Vân - Chủ tịch PwC Việt Nam cho biết, Chính phủ Malaysia tăng thuế thuốc lá thêm 40% vào năm 2015, ngay lập tức vào năm 2016 thị phần thuốc lá hợp pháp tại Malaysia đã giảm 26% trong khi đó thuốc lá lậu tăng gần 40%. Dù chỉ tăng thuế đúng một lần vào năm 2015, nhưng vào năm 2020, thị phần thuốc lá hợp pháp tiếp tục giảm 42% so với trước khi tăng, thuốc lá lậu đã chiếm 64% thị phần.

Malaysia và Việt Nam có nhiều điểm tương đồng về kinh tế. Vì vậy nếu Việt Nam áp dụng mức tăng thuế cao đột ngột và tăng mỗi năm như dự thảo thì sẽ kéo theo nhiều hệ quả hơn như NIF và PwC đã phân tích.

Để tạo điều kiện cho ngành thuốc lá thực hiện nghị quyết 25/NQ-CP của Chính phủ về bảo đảm mục tiêu tăng trưởng năm 2025 từ 8% trở lên và các năm sau tăng trưởng hai con số, PwC Việt Nam đề nghị Quốc hội quy định mức thuế tuyệt đối như sau: Mức thuế tuyệt đối tăng 2.000 đồng/bao mỗi hai năm kể từ năm 2026 và đạt tối đa 6.000 đồng/bao vào năm 2030. Đây là mức thuế đủ cao để giảm thiểu tiêu dùng nhưng vẫn bảo đảm doanh nghiệp có thêm thời gian thích ứng, điều chỉnh sản xuất, cải tiến công nghệ, và hạn chế sự phát triển của thị trường thuốc lá lậu.

Minh Thu