Thăng trầm Moderna

Vaccine ngừa Covid-19 của Moderna. Ảnh: TTXVN

Thế nhưng khi đại dịch trôi qua, doanh thu năm 2024 của Moderna quay về mức 3,2 tỉ đô la; giá cổ phiếu rơi thẳng đứng từ mức 484 đô la/cổ phiếu vào năm 2021 còn 25 đô la, bằng với mức trước đại dịch. Sự thăng trầm của Moderna một phần do họ không tạo ra đột phá trong sản xuất các loại vaccine và thuốc khác dùng công nghệ mRNA, nhưng phần lớn là do quan điểm về sản xuất vaccine của Chính phủ Mỹ đã thay đổi.

Khi đại dịch Covid-19 bùng phát, chính quyền Mỹ dưới nhiệm kỳ đầu tiên của Tổng thống Donald Trump đã khởi xướng chương trình tăng tốc phát triển vaccine (Operation Warp Speed) rót tiền cho các hãng dược phẩm ngày đêm nghiên cứu sản xuất vaccine. Lúc đó Moderna được rót gần 1 tỉ đô la để đẩy mạnh việc sản xuất vaccine kèm với cam kết của Chính phủ Mỹ sẽ mua 300 triệu liều vaccine, trị giá 4,9 tỉ đô la.

Nay cũng chính quyền Mỹ, nhưng dưới thời ông Trump nhiệm kỳ thứ nhì đã siết lại các quy định về sản xuất vaccine cũng như quy mô, đối tượng sử dụng. Chẳng hạn, tuần trước Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm (FDA) chỉ phê duyệt vaccine Covid thế hệ mới của Moderna cho một nhóm đối tượng nhỏ hẹp hơn đơn xin của Moderna. FDA chỉ cho phép sử dụng loại vaccine này cho người lớn tuổi, còn với những người trong độ tuổi từ 12-64 thì chỉ dùng khi có bệnh nền hay các yếu tố sức khỏe khác.

Moderna từng đặt cược vào công nghệ mRNA với kỳ vọng sẽ chế tạo ra nhiều loại vaccine và thuốc khác để điều trị hay phòng ngừa một loạt các loại bệnh tật khác. Nhưng ngoài vaccine Covid, Moderna đã không thể đa dạng hóa sản phẩm của mình. Thêm vào đó, chính quyền Mỹ với ông Robert F. Kennedy Jr làm Bộ trưởng Bộ Y tế và Nhân vụ tỏ vẻ nghi ngờ công nghệ mRNA. Ông Kennedy là người nghi ngờ vaccine từ xưa nay cũng vừa tuyên bố vaccine mRNA cho các bệnh hô hấp là loại vaccine “không hiệu quả”.

Bộ Y tế và Nhân vụ Mỹ cũng vừa cắt hợp đồng trị giá 766 triệu đô la trước đây ký với Moderna để phát triển loại vaccine mRNA cho các bệnh cúm có thể gây ra đại dịch như cúm gà. FDA thì đưa ra bộ khung mới để phê duyệt vaccine Covid, trong đó có những quy định chặt hơn, yêu cầu thử nghiệm nhiều hơn. Sau khi bộ khung này ra đời, Moderna rút lại đơn xin phê duyệt một loại vaccine Covid mới do không đáp ứng các tiêu chí mới đề ra.

Trước đó, ông Kennedy cho biết Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Bệnh tật sẽ không còn khuyến nghị phụ nữ mang thai và trẻ em chích ngừa Covid-19 như một biện pháp phòng chống thường xuyên. Trong khi các hãng dược khác cũng gặp khó khăn tương tự nhưng họ đều ở vị thế tốt hơn nhờ có nhiều sản phẩm hơn. Moderna cho đến nay chỉ có ba loại vaccine được cấp phép; các sản phẩm khác vẫn chật vật chưa thể ra đời, kể cả các phương thức điều trị ung thư hay vaccine bệnh Herpes và Lyme.

Hợp đồng phát triển một loại vaccine ngừa bệnh cúm được ký dưới thời Tổng thống Joe Biden, theo Moderna, đã cho thấy những kết quả tích cực ban đầu. Nhưng Chính phủ Mỹ hủy hợp đồng sau khi kết luận vaccine cúm gà “không thể biện minh cả về khoa học lẫn đạo đức”. Đại diện Bộ Y tế và Nhân sinh Mỹ cho rằng công nghệ mRNA vẫn “chưa được thử nghiệm đầy đủ”.

CEO của Moderna, Stephane Bancel, phát biểu tại một hội nghị đầu tư rằng họ hiểu Moderna phải chịu gánh nặng về việc phải chứng minh được tính an toàn và hiệu quả của các loại vaccine dựa vào một công nghệ hoàn toàn mới. Nhưng Moderna cũng nhấn mạnh kết quả từ đại dịch Covid-19 cũng tự nó nói lên hiệu quả và tính an toàn của vaccine Moderna sử dụng trên hơn 1 tỉ người khắp thế giới.

Sau khi có một lượng tiền mặt lớn từ những năm đại dịch, Moderna lại không chọn con đường đa dạng hóa sản phẩm mà chỉ đặt cược vào công nghệ mRNA. Jared Holz, một nhà phân tích tại hãng tài chính Mizuho, ví von: “Họ chế tạo một chiếc xe tăng dùng trong chiến tranh. Nay chiến tranh đã kết thúc. Tôi nghĩ họ không còn một mô hình kinh doanh nào “hiệu quả” nữa”.

Moderna đã phải cắt giảm nhân sự, cắt giảm chi phí nghiên cứu, loại bỏ bớt các thuốc thử nghiệm. Đầu năm 2025 họ cam kết giảm chi phí thêm 1 tỉ đô la nữa. Tính đến cuối tháng 3-2025, tiền mặt của Moderna chỉ còn ở mức 8,4 tỉ đô la, giảm từ mức 9,5 tỉ đô la cách đó ba tháng. Holz cho rằng Moderna phải huy động thêm vốn hay phát hành nợ vì theo đà này họ sẽ hết tiền trong vòng 18 tháng nữa. Sau hai năm lời to nhờ đại dịch Covid-19, Moderna quay về thua lỗ trong năm 2023 (lỗ 4,71 tỉ đô la) và năm 2024 (lỗ thêm 3,56 tỉ đô la). Hãng này chỉ dám hứa hẹn sẽ có lãi trở lại từ năm… 2028!

Nguyễn Vũ