Thanh Hóa: Khánh thành chùa Hưng Phúc phối thờ Phật và Thái sư Á Vương Đào Cam Mộc tại làng Lang Thôn, xã Định Tiến (Yên Định)

Tượng thờ Thái sư Á vương Đào Cam Mộc

Tới dự có ông Phạm Quang Nghị, nguyên Ủy viên Bộ chính trị, nguyên Bí thư Thành ủy Hà Nội; ông Vũ Xuân Bân, nguyên Trưởng Ban biên tập Tin trong nước TTXVN, hiện là Phó Tổng biên tập Tạp chí điện tử Văn hóa và Phát triển (vanhoavaphattrien.vn); lãnh đạo tỉnh Thanh Hóa; huyện Yên Định; xã Định Tiến; đại diện Hội đồng họ Đào toàn quốc, họ Đào Thăng Long, lãnh đạo Câu lạc bộ doanh nhân họ Đào Việt Nam; đại diện đơn vị thi công Công ty cổ phần thương mại Thăng Long- Hoa Lư cùng đông đảo lãnh đạo, nhân dân làng Lang Thôn và xã Định Tiến cùng các xã lân cận.

Chùa Hưng Phúc - nơi thờ danh nhân Đào Cam Mộc xưa thuộc làng Tràng Lang, tổng Yên Định, huyện Yên Định, nay gọi là làng Lang Thôn, xã Định Tiến, huyện Yên Định. Theo văn bia “Trùng san Hưng Phúc tự” dựng năm Hoằng Định thứ 7 (1606) còn lưu giữ được, cho thấy Hưng Phúc là tên chữ của chùa, còn trong dân gian gọi là chùa Tràng Lang – cách gọi theo tên làng.

Tượng Phật được thờ cúng trong chùa Hưng Phúc

Hai tên gọi trên tồn tại trong đời sống cộng đồng cư dân Tràng Lang cũng như quanh vùng từ nhiều thế kỷ nay và nó đã trở thành tiềm thức trong mỗi người dân về một nơi thờ Phật và thờ Đức thánh Đào Cam Mộc- Người con của Lang Thôn đã có công lớn trong việc đưa Lý Công Uẩn lên ngôi Hoàng Đế, mở ra Vương triều Lý kéo dài 216 năm. Với những giá trị đặc biệt cả về mặt lịch sử, tín ngưỡng và tôn giáo, di tích chùa Hưng Phúc được công nhận di tích văn hóa cấp tỉnh năm 2010 (theo Quyết định số 3475/QĐ-UBND của Chủ tịch UBND tỉnh Thanh Hóa). Do nhiều nguyên nhân, ngôi chùa phối thờ Phật và danh nhân Đào Cam Mộc đã bị hư hỏng hoàn toàn cách nay đã nhiều năm. Mặc dù vậy, nhân dân làng Lang Thôn, xã Định Tiến đem những di vật của chùa cũ về thờ phụng Ngài tại nhà văn hóa thôn, trong đó có bức tranh, tượng Đào Cam Mộc do con cháu họa Đào Thăng Long cúng tiến. Trước ngày khánh thành chùa Hưng Phúc, dân làng Lang Thôn đã di dời tranh, tượng, di vật thờ Ngài về chùa Hưng Phúc trên nền cũ vừa xây dựng xong, đã làm thủ tục “hô thần nhập vào tượng Ngài” tối 27/6/2023 dương lịch, tức ngày 10/5 âm lịch Quý Mão.

Quang cảnh Khu di tích chùa Hưng Phúc nơi thờ Thái sư Á vương Đào Cam Mộc

Được UBND tỉnh Thanh Hóa chấp thuận chủ trương cho phép phục dựng, ngày 14/9/2019, chủ đầu tư là UBND huyện Yên Định phối hợp cùng với xã Định Tiến và nhà thầu thi công là Công ty cổ phần thương mại Thăng Long- Hoa Lư đã động thổ dự án bảo tồn, tôn tạo chùa Hưng Phúc tại làng Lang Thôn trên nền chùa cũ thờ Thái sư Á Vương Đào Cam Mộc, từng được xếp hạng di tích lịch sử cấp tỉnh. Do ảnh hưởng 3 năm phòng chống dịch CoVid 19, việc phục dựng chùa Hưng Phúc bị kéo dài gần 4 năm, nay mới hoàn thành.

Được sự quan tâm của các cấp, các ngành hữu quan từ tỉnh Thanh Hóa, huyện Yên Định, chủ đầu tư đã huy động bằng các nguồn vốn hợp pháp hơn 26 tỷ đồng để phục dựng lại Chùa Hưng Phúc trên nền chùa cũ trong khuôn viên hơn 4.000 m2, trong đó xây dựng hơn 22 tỷ đồng, đền bù giải phóng mặt bằng cho 8 hộ dân hơn 4,6 tỷ đồng chuyển đến nơi ở mới. Nguồn vốn này do ngân sách của tỉnh và huyện chiếm 50%, con cháu dòng họ Đào cả nước, các nhà hảo tâm và nhân dân địa phương đóng góp 50%.

Đông đảo du khách thập phương và nhân dân tới dự Lễ Khánh thành Khu di tích chùa Hưng Phúc nơi thờ Thái sư Á vương Đào Cam Mộc

Toàn bộ cột nhà tiền bái và nhà thờ chính đều bằng gỗ tứ thiết nhóm A. Công trình xây dựng chùa Hưng Phúc đến nay đã hoàn thành gồm nhà tiền bái và nhà thờ chính hình chữ đinh cùng các hạng mục khác.

Chùa Hưng Phúc được phục dựng theo kiến trúc truyền thống “Tiền Thần – Hậu Phật”, tức điện thờ Thần (Thái sư Á vương Đào Cam Mộc) ở phía trước còn khu thờ Phật ở phía sau. Mái chùa lợp ngói mũi hài. Các đầu đao đắp hình rồng, phượng và được tạo uốn cong theo phong cách kiến trúc đình, đền, chùa thế kỷ 17 - 18. Các bức hoành phi trang trí trong nhà thờ được sơn son thếp vàng do các nghệ nhân đương đại chạm khắc khá tinh xảo.

Biểu diễn văn nghệ tại Lễ khánh thành chùa Hưng Phúc thờ Thái sư Á vương Đào Cam Mộc

Công trình phục dựng bảo tồn, tôn tạo chùa Hưng Phúc - thờ danh nhân Á Vương Đào Cam Mộc đáp ứng nguyện vọng thờ cúng văn hóa tâm linh, biểu thị sự thành kính, biết ơn công đức của vị đệ nhất công thần triều Lý; giúp các thế hệ mai sau hiểu rõ hơn và tưởng nhớ đến công ơn của vị Thái sư Á vương Đào Cam Mộc tài đức xuất chúng trong lịch sử dân tộc Việt Nam cuối thế kỷ X, đầu thế kỷ XI.

Theo Bách khoa toàn thư (Wikipedia): Đào Cam Mộc (chữ Hán: 陶甘沐 942-1015) là đại công thần nhà Tiền Lê và đại công thần nhà Lý trong lịch sử Việt Nam.

Các sử liệu đã giúp xác định được rõ ràng, chính xác về nguồn gốc quê hương của Đào Cam Mộc là ở huyện Yên Định, tỉnh Thanh Hóa với quê nội ở thôn Tràng Lang (nay gọi là Lang Thôn thuộc xã Định Tiến) và quê ngoại là ở thôn Nam Thạch (hay còn gọi là thôn Nam Trịnh, nay thuộc xã Yên Trung cùng huyện Yên Định).

Theo truyền thuyết, sau khi bố mất, Đào Cam Mộc đã cùng mẹ từ biệt quê nội (Tràng Lang) để về quê ngoại (Nam Thạch) sống. Tại quê ngoại, Đào Cam Mộc đã có một cuộc đời tuổi thơ đầy dấu ấn, kỷ niệm. Vào tuổi tráng niên, Đào Cam Mộc đã rất nổi tiếng về chí thông minh và sức khỏe hơn người. Tương truyền, khi vua Lê Đại Hành tuần du về Thanh Hóa, thuyền rồng bị mắc cạn ở đoạn sông Mã qua Nam Thạch (mà bây giờ gọi là Cựu Mã Giang), thấy quân lính loay hoay mãi mà không khắc phục được, chàng thanh niên họ Đào đã tự nguyện dùng mưu trí, sức khỏe giúp đoàn thuyền của nhà vua vượt qua được chỗ mắc cạn trước sự ngạc nhiên, thán phục của mọi người. Vì vậy, Đào Cam Mộc được Lê Hoàn mời ra giúp nước. Và dưới triều Tiền Lê (980 - 1009), từ thân phận bình dân, Đào Cam Mộc đã từng bước được tin dùng và vươn tới chức Chi hậu - một chức quan có thế lực dưới triều Tiền Lê.

Sau khi Lê Hoàn mất (1005), Lê Long Đĩnh (còn là Lê Ngọa Triều) lên nối ngôi đã làm cho triều đình nhà Tiền Lê lung lay, nghiêng ngả đến tột độ. Trước tình hình như vậy, với sự thức thời của mình, Đào Cam Mộc đã chủ động phối hợp với sư Vạn Hạnh cùng những người thân tín khác trong triều đình suy tôn Lý Công Uẩn lên ngôi vua, mở ra vương triều Lý - một vương triều rực rỡ, huy hoàng trong lịch sử phong kiến Việt Nam hồi thế kỷ XI đầu thế kỷ XIII. Và sự kiện này đã được sách Việt sử lược - một bộ sách khuyết danh thời Trần và sách Đại Việt sử ký toàn thư - bộ sách thời Lê do Ngô Sĩ Liên biên soạn một cách khá đầy đủ, sinh động.

Cũng với nội dung sự kiện về Đào Cam Mộc có công suy tôn Thân vệ Lý Công Uẩn lên ngôi vua, sách Đại Việt sử ký toàn thư ghi chép cũng gần tương tự như Việt sử lược.

Như vậy, qua sự ghi chép của sử sách xưa, chúng ta có thể thấy rõ vai trò, vị thế của Đào Cam Mộc trong bước phát triển của lịch sử dân tộc hồi cuối thế kỷ X, đầu thế kỷ XI. Chính ông (cùng với sư Vạn Hạnh) là một trong hai người chủ xướng đưa Lý Công Uẩn lên ngôi hoàng đế, lập ra vương triều Lý - một vương triều tiến bộ có nhiều đóng góp to lớn trong việc duy trì, giữ vững đất nước và phục hưng văn hóa dân tộc. Với công lao trực tiếp trong việc thiết lập vương triều Lý mà Đào Cam Mộc đã được vua Lý Công Uẩn ban thưởng nhiều đặc ân (như được lấy công chúa An Quốc và được phong tước Nghĩa Tín hầu) để rồi trở thành đệ nhất công thần triều Lý. Với vai trò, vị thế của mình, Đào Cam Mộc xứng đáng được lịch sử suy tôn là nhân vật tiêu biểu của đất nước hồi cuối thế kỷ X, đầu thế kỷ XI.

Theo sự ghi chép của Đại Việt sử ký toàn thư thì vào năm “Ất Mão (Thuận Thiên) năm thứ 6 (1015), (Tống Đại Trung Tường Phù năm thứ 8)... Đào Cam Mộc chết, tặng Thái sư Á Vương”. Từ đó trở đi, người đương thời và người hậu thế ở các triều sau đều chỉ gọi Đào Cam Mộc là Thái sư Á Vương một cách đầy tôn kính.

Sau khi mất, Đào Cam Mộc đã được vua Lý cho đục tượng thờ ở chùa Hưng Phúc của Tràng Lang quê nội - một ngôi chùa có từ thời Đinh, và cho quê ngoại Nam Thạch (xã Yên Trung) - nơi có nhiều gắn bó kỉ niệm từ thuở ấu thơ đến tráng niên lập đền thờ ông với qui mô bề thế. Sau đó một thời gian, ở làng Bùi Hạ (nay thuộc xã Yên Phú, Yên Định) cũng có nghè thờ Đào Cam Mộc vì theo truyền thuyết thì xưa kia, cứ về mùa lũ, nước sông Mã cũ (tức Cựu Mã Giang) thường gây ra lụt lội, ngập úng. Trong vài lần lụt lội, bài vị và đồ thờ ở đền thờ Đào Cam Mộc thôn Nam Thạch cứ trôi dạt về thôn Bùi Hạ. Lần đầu tiên, biết là đồ thờ ở đền Đào Cam Mộc, dân làng Bùi Hạ đều đem trả về cho làng Nam Thạch. Nhưng lần lụt thứ hai, rồi thứ ba, đồ thờ và bài vị ấy vẫn cứ trôi về chỗ cũ ở sát gò đất cao của làng Bùi Hạ. Dân làng Bùi Hạ cho là chuyện thiêng nên đã quyết định xây dựng một ngôi đền để thờ Thái sư Á Vương Đào Cam Mộc, và đặt tên cho nó là Nghè Hạ (còn đền ở Nam Thạch thì gọi là Nghè Thượng). Từ đó, hai làng Bùi Hạ và Nam Thạch đã kết nghĩa cùng nhau và cùng tổ chức tế lễ vào các ngày 23, 24, 25 tháng 11 âm lịch hàng năm.

Trong quá trình lịch sử từ rất lâu đời, quê nội (Tràng Lang) và quê ngoại (Nam Thạch) của Đào Cam Mộc đã vun đắp mối tình đoàn kết keo sơn. Và trên thực tế, trong chiến tranh giặc dã, hoặc khi mất mùa đói kém, dù ở cách xa nhau tới hơn chục km nhưng nhân dân của hai làng vẫn tìm cách giúp đỡ lẫn nhau.

Gần đây, sau khi được Bảo tàng tổng hợp Hải Phòng tặng tập sách “Hải Phòng di tích danh thắng xếp hạng quốc gia”, xuất bản năm 2005, chúng tôi lại được biết rõ hơn về hành trạng thân thế, cuộc đời của Đào Cam Mộc. Ngoài người vợ được vua Lý Công Uẩn gả cho là công chúa An Quốc, Đào Cam Mộc còn có một vợ nữa, đó là bà Đỗ Thị Uyển - con quan Đỗ Hương ở làng Vân Tra (nay thuộc xã An Đông, huyện An Dương, thành phố Hải Phòng). Bà Uyển sinh được hai người con trai là Đào Lôi và Đào Điện. Thần phả ở làng Vân Tra ghi chép rất rõ về Đào Lôi, Đào Điện chính là con của Thái sư Á Vương Đào Cam Mộc, và cả ba cha con đều là đại thần của vương triều Lý. Sau khi mất, Đào Lôi được thờ ở đình và chùa Vân Tra cùng với cha là Đào Cam Mộc và mẹ là Đỗ Thị Uyển. Ngoài ra, ở Hải Phòng, Đào Lôi còn được thờ ở chùa Nhân Lý (nay thuộc xã Cao Nhân, huyện Thủy Nguyên). Hiện tại, di tích đình - chùa Vân Tra và chùa Nhân Lý đều đã được xếp hạng di tích cấp quốc gia - nơi mãi mãi ghi nhận công đức của vợ chồng, cha con Đào Cam Mộc.

Nhớ về công đức của vị đệ nhất công thần triều Lý, ở thành phố Hồ Chí Minh hiện vẫn còn con đường mang tên Đào Cam Mộc.

Vì vậy, các địa điểm thờ Đào Cam Mộc ở Thanh Hóa (như ở Tràng Lang - Định Tiến), Nam Thạch - Yên Trung và Bùi Hạ - Yên Phú cũng được phục hồi, tôn tạo để biểu thị sự thành kính, biết ơn vị danh nhân tiêu biểu của đất nước hồi cuối thế kỷ X, đầu thế kỷ XI.

Còn trên trang baotanglichsu.vn cho biết: Sau 6 năm phò Lý Thái Tổ ổn định triều chính, Thái sư Đào Cam Mộc đã tạ thế tại tư dinh nay thuộc đất Cổ Loa (Đông Anh – Hà Nội) năm Thuận Thiên thứ 6 (1015). Để ghi nhớ công ơn vị khai quốc công thần, Lý Thái Tổ đã truy phong cho ông chức vị cao nhất là Á Vương, cho xây đền thờ Thái sư Á Vương Đào Cam Mộc ngay tại tưdinh và ban tặng câu đối: "Lý triều định đô vương tứ phúc/ Đào trạng văn quan Quốc ân thân".

Cùng với đền thờ tại tư dinh trên đất Cổ Loa, Thái sư Á Vương Đào Cam Mộc cũng được lập đền thờ tại nhiều nơi. Ông là một trong 3 vị quan (Đào Cam Mộc, Lý Thường Kiệt, Lê Phụng Hiểu) được thờ ở Võ chỉ thuộc đền thờ Lý Bát Đế (Đền Đô, thuộc xã Đình Bảng, Từ Sơn, Bắc Ninh).

Từ nhiều năm nay, các nhà khoa học đã kiến nghị, đề xuất để sớm khôi phục lại đền thờ Thái sư Á Vương Đào Cam Mộc giúp cho các thế hệ sau hiểu rõ hơn và tưởng nhớ đến công ơn của vị Thái sư Á vương Đào Cam Mộc tài đức xuất chúng trong lịch sử dân tộc Việt Nam, nay đã thành hiện thực.

X.B - T.D

Xuân Bân - Tiến Dũng