Thành lập Hội đồng tư vấn giáo dục cấp xã: chỉ là giải pháp tạm thời

Cán bộ cấp xã thiếu chuyên môn sâu về giáo dục

Từ 1/7, chính quyền địa phương 2 cấp bắt đầu vận hành. Đối với giáo dục, đây là dấu mốc lớn khi phòng GD&ĐT cấp quận, huyện chấm dứt vai trò, chức năng, nhiệm vụ. UBND cấp xã, phường được giao quản lý bậc mầm non, tiểu học, THCS. Dù mỗi phòng văn hóa - xã hội cấp xã bố trí 2 biên chế phụ trách giáo dục nhưng Bộ GD&ĐT cho rằng, đội ngũ công chức phụ trách giáo dục cấp xã hiện thiếu cả về số lượng lẫn trình độ, năng lực chuyên môn.

Giờ học của cô và trò Trường Tiểu học Đại Thịnh A, xã Quang Minh, Hà Nội. Ảnh: Phạm Hùng

Tại Hà Nội, trong số 347 cán bộ phụ trách giáo dục cấp phường, xã trên toàn TP, có tới 39% không có bằng sư phạm, không có kinh nghiệm làm việc trong lĩnh vực giáo dục. Nếu có thì một người từng phụ trách chuyên môn một lĩnh vực nay phải kiêm nhiệm toàn bộ công việc các cấp học.

Không ít địa phương trên cả nước chỉ có 20 - 30% công chức cấp xã phụ trách giáo dục có chuyên môn hoặc kinh nghiệm. Nhiều người từng làm văn phòng thống kê, đoàn thanh niên, hội chữ thập đỏ, hội liên hiệp phụ nữ… nay được bố trí theo dõi, quản lý giáo dục, dẫn đến lúng túng, không biết cách tham mưu chỉ đạo… Khảo sát thực tiễn với 46 cán bộ quản lý giáo dục và chuyên viên các cấp cho thấy: thủ tục hành chính chồng chéo, sự phối hợp giữa xã/phường và trường học hạn chế, chính sách văn bản quy định chưa đồng bộ, đặc biệt là năng lực chuyên môn của cán bộ phụ trách còn hạn chế. Nhiều cán bộ tại cấp xã được điều chuyển từ các lĩnh vực khác sang, thiếu chuyên môn sâu về giáo dục. Bên cạnh đó, các văn bản pháp lý cũ chưa được sửa đổi kịp thời cũng tạo ra khoảng trống và mâu thuẫn trong việc phân định thẩm quyền, như xung đột về thẩm quyền đánh giá, xếp loại viên chức giáo dục giữa Nghị định 90/2020/NĐ-CP và Nghị định 142/2025/NĐ-CP.

Trước thực trạng trên, Bộ GD&ĐT đã có Văn bản số 4798/BGDĐT-NGCBQLGD gửi UBND các tỉnh/TP trực thuộc T.Ư về việc giải quyết một số khó khăn, vướng mắc của địa phương trong lĩnh vực GD&ĐT khi thực hiện chính quyền địa phương 2 cấp; bố trí, hỗ trợ chuyên môn, nghiệp vụ cho công chức cấp xã phụ trách giáo dục; trong đó có nội dung: “Địa phương có giải pháp phù hợp huy động công chức đã từng công tác tại phòng GD&ĐT trước đây hoặc tiếp nhận, biệt phái cán bộ quản lý giáo dục, giáo viên các cấp có chuyên môn, kinh nghiệm phù hợp để bố trí vào vị trí việc làm phụ trách lĩnh vực GD&ĐT tại cấp xã nếu đủ điều kiện theo quy định.

Các địa phương xem xét, thành lập theo thẩm quyền Hội đồng tư vấn giáo dục cấp xã; các tổ/nhóm cán bộ quản lý cơ sở giáo dục cốt cán để tư vấn, hỗ trợ triển khai các hoạt động GD&ĐT tại cấp xã. Thành phần tham gia là cán bộ quản lý giáo dục, nhà giáo đang công tác hoặc đã nghỉ hưu. Cách thức hoạt động cụ thể do địa phương hướng dẫn theo điều kiện thực tế và bảo đảm không phát sinh về đơn vị, tổ chức hành chính, chỉ là các bộ phận hoạt động chuyên môn kiêm nhiệm trong thời gian nhất định, phù hợp…”.

Chuyên gia giáo dục TS Lê Đức Thuận cho rằng, các đề xuất của Bộ GD&ĐT trong Văn bản 4798 là hoàn toàn hợp lý và cần thiết trong bối cảnh hiện tại đã giải quyết khó khăn trước mắt, tận dụng nguồn lực tại chỗ thay vì chờ đợi một bộ máy hoàn toàn mới. Việc thành lập Hội đồng tư vấn giáo dục cấp xã hay các tổ/nhóm cốt cán là một ý tưởng hay bởi đã huy động được trí tuệ tập thể của các nhà giáo, cán bộ quản lý (kể cả những người đã nghỉ hưu) để hỗ trợ cho chính quyền cấp xã, vốn không có chuyên môn sâu về giáo dục. Mô hình này không làm phát sinh biên chế, tổ chức cồng kềnh mà vẫn bảo đảm được chất lượng tư vấn.

Bày tỏ quan điểm về các giải pháp do Bộ GD&ĐT đưa ra, Hiệu trưởng Trường Tiểu học Đại Mỗ 3 (phường Tây Mỗ) Nguyễn Khắc Hợp cơ bản đồng tình; nhưng có đôi chút băn khoăn và cho rằng, nhân sự biệt phái phụ trách lĩnh vực GD&ĐT tại cấp xã chỉ nên là giáo viên có chuyên môn, kinh nghiệm, tổ trưởng chuyên môn, cán bộ nguồn (chưa bổ nhiệm) vì những người này có trình độ chuyên môn, có khát vọng cống hiến và việc biệt phái không làm ảnh hưởng tổ chức, bộ máy của các nhà trường.

Còn theo TS Lê Đức Thuận, những giải pháp đưa ra trong Văn bản 4798 vẫn chỉ mang tính tình thế, ngắn hạn, có tính ổn định không cao. Về lâu dài, cần có một vị trí việc làm ổn định, chuyên trách về giáo dục ở cấp xã để bảo đảm tính liên tục và chiều sâu trong công tác tham mưu, quản lý. Cán bộ, giáo viên được biệt phái hoặc kiêm nhiệm sẽ phải gánh vác thêm trách nhiệm, có thể ảnh hưởng đến công tác chuyên môn chính của họ tại trường học dẫn đến gây áp lực cho người được huy động.

Để bảo đảm sự phát triển bền vững và chuyên nghiệp của công tác quản lý giáo dục tại cơ sở, TS Lê Đức Thuận cho rằng, cần có một lộ trình và giải pháp căn cơ hơn; đồng thời đề xuất giải pháp theo 3 giai đoạn.

Giai đoạn 1: ổn định và bổ sung (ngắn hạn - vá lỗ hổng). Mục tiêu chính của giai đoạn này là bảo đảm không có khoảng trống trong quản lý Nhà nước về giáo dục ở cấp xã bằng việc bố trí ngay một công chức chuyên trách hoặc kiêm nhiệm phụ trách giáo dục tại UBND cấp xã; ưu tiên sử dụng nguồn tại chỗ; thành lập các tổ tư vấn chuyên môn, hội đồng giáo dục cấp xã để hỗ trợ.

Giai đoạn 2: chuẩn hóa và nâng cao (trung hạn - xây móng). Sau khi đã ổn định bộ máy sẽ tập trung vào việc chuẩn hóa vị trí việc làm và nâng cao năng lực cho đội ngũ phụ trách giáo dục cấp xã. Trọng tâm của giai đoạn này là xây dựng và ban hành khung vị trí việc làm, bản mô tả công việc và khung năng lực cụ thể cho công chức phụ trách giáo dục cấp xã.

Trong giai đoạn 2 cần tổ chức các lớp bồi dưỡng chuyên sâu về quản lý Nhà nước trong lĩnh vực giáo dục, kỹ năng tham mưu, kiểm tra, giám sát cho đội ngũ này. Bắt đầu xem xét tuyển dụng công chức có chuyên ngành quản lý giáo dục hoặc các ngành gần để bổ sung cho địa phương còn thiếu, đảm bảo tính chuyên nghiệp và ổn định lâu dài. Cùng với đó, ban hành quy chế phối hợp rõ ràng giữa công chức cấp xã với các trường học trên địa bàn để tạo thành một hệ thống quản lý thông suốt.

Giai đoạn 3 là chuyên nghiệp hóa và hiện đại hóa (dài hạn - cất nóc). Trọng tâm của giai đoạn này là hình thành một đội ngũ công chức phụ trách giáo dục cấp xã chuyên nghiệp, hoạt động hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện tại địa phương.

Trong giai đoạn 3 cần hoàn thiện thể chế, có chính sách đãi ngộ, luân chuyển, phát triển nghề nghiệp rõ ràng cho vị trí công chức này để thu hút và giữ chân người tài. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số trong công tác quản lý giáo dục ở cấp xã. Phân cấp mạnh mẽ hơn nữa một số nhiệm vụ quản lý cụ thể cho cấp xã, đi kèm với các nguồn lực và cơ chế giám sát hiệu quả, để phát huy tối đa vai trò của chính quyền cơ sở.

Ngoài giải pháp nêu trên, trong Văn bản 4798, Bộ GD&ĐT cũng đề nghị UBND cấp tỉnh, Chủ tịch UBND cấp tỉnh xem xét, quyết định việc phân cấp, ủy quyền, giao sở GD&ĐT chủ trì thực hiện việc tuyển dụng, tiếp nhận, điều động, biệt phái, thuyên chuyển giáo viên, nhân viên trong các cơ sở giáo dục trên địa bàn tỉnh; đồng thời yêu cầu giữ ổn định, bảo đảm đội ngũ trong các cơ sở giáo dục để chuẩn bị cho năm học 2025 - 2026. Bộ GD&ĐT kỳ vọng các hướng dẫn tại văn bản này sẽ giúp các địa phương phần nào tháo gỡ khó khăn, vướng mắc và kịp thời có phương án chuẩn bị đội ngũ cho năm học mới.

Quý Minh