Tháp Bánh Ít: Kiệt tác kiến trúc Chăm Pa tại xã Tuy Phước 3, tỉnh Gia Lai

Lịch sử hình thành và tên gọi

Tháp Bánh Ít được xây dựng vào khoảng cuối thế kỷ XI đến đầu thế kỷ XII, là một trong những công trình kiến trúc Chăm Pa có niên đại sớm nhất tại Bình Định. Theo các tài liệu, cụm tháp này từng là một trung tâm tôn giáo lớn, nơi thờ cúng các vị thần Hindu giáo, đặc biệt là thần Shiva.

Tên gọi “Tháp Bánh Ít” xuất phát từ hình dáng của quần thể tháp khi nhìn từ xa, trông giống như những chiếc bánh ít lá gai, một đặc sản nổi tiếng của Bình Định. Người dân địa phương còn gọi tháp với nhiều tên khác như Tháp Bạc, Tháp Tri Thiện, Tháp Thổ Sơn, thể hiện sự gắn bó và các giai thoại lịch sử gắn liền với di tích.

Kiến trúc độc đáo và giá trị văn hóa

Quần thể Tháp Bánh Ít bao gồm bốn ngọn tháp chính với kiến trúc và chức năng riêng biệt, tạo nên một tổng thể hài hòa và ấn tượng:

• Tháp Chính (Kalan): Là ngọn tháp lớn nhất, tọa lạc trên đỉnh đồi, cao gần 30m. Tháp có kiến trúc đồ sộ, uy nghi với cửa chính hướng Đông và ba cửa giả. Bên trong tháp hiện đặt bản phục chế tượng thần Shiva.

• Tháp Cổng (Gopura): Nằm dưới chân đồi, đây là công trình nhỏ nhất, đóng vai trò như cánh cổng dẫn vào không gian linh thiêng.

• Tháp Hỏa (Kosagrha): Còn gọi là Tháp Yên Ngựa, có hình dáng chữ nhật độc đáo với mái cong như yên ngựa. Tháp từng được dùng để lưu trữ và chuẩn bị đồ lễ cúng.

• Tháp Bia (Posah): Có cấu trúc hình vuông với bốn cửa mở theo bốn hướng. Mái tháp có các họa tiết hình bầu lọ, nên còn được gọi là Tháp Bầu Rượu.

Kiến trúc của Tháp Bánh Ít thể hiện sự chuyển tiếp giữa phong cách Mỹ Sơn A1 và phong cách Bình Định, là sự kết hợp hài hòa giữa nét tinh tế, trang nhã và sự khỏe khoắn, hoành tráng. Các họa tiết chạm khắc tinh xảo trên thân tháp, các phù điêu hình thần linh, vũ nữ, động vật… phản ánh rõ nét đời sống văn hóa, tín ngưỡng và kỹ thuật xây dựng đỉnh cao của người Chăm xưa.

Tháp Bánh Ít đã được công nhận là Di tích kiến trúc nghệ thuật cấp Quốc gia và là một trong những công trình duy nhất của Việt Nam được giới thiệu trong cuốn sách “1001 công trình kiến trúc phải đến trong cuộc đời”.

Trải nghiệm khi tham quan

Khi đến Tháp Bánh Ít, du khách có thể chiêm ngưỡng kiến trúc độc đáo, tìm hiểu về lịch sử văn hóa Chăm Pa, khám phá các bức tượng và phù điêu chạm khắc tinh xảo. Quần thể tháp nằm trên ngọn đồi thoai thoải, mang đến tầm nhìn bao quát ra cánh đồng lúa xanh mướt và dòng sông Kôn thơ mộng, tạo nên một khung cảnh yên bình và thơ mộng.

Kinh nghiệm du lịch

• Thời gian lý tưởng: Nên ghé thăm Tháp Bánh Ít vào mùa khô, từ tháng 1 đến tháng 8, khi thời tiết khô ráo, thuận lợi cho việc tham quan.

• Di chuyển: Tháp cách trung tâm Phường Quy Nhơn khoảng 20km về phía Tây Bắc. Du khách có thể di chuyển bằng xe máy, ô tô hoặc taxi theo Quốc lộ 1A.

• Lưu ý: Mang theo nón,nước uống và trang phục thoải mái, dễ vận động. Nên tôn trọng di tích, không chạm hay viết vẽ lên các công trình cổ.

Tháp Bánh Ít không chỉ là một di tích lịch sử quan trọng mà còn là biểu tượng văn hóa, kiến trúc độc đáo của Bình Định( nay là Tỉnh Gia Lai), là điểm đến không thể bỏ qua cho những ai muốn khám phá về nền văn minh Chăm Pa rực rỡ.

Ngọc Quý