Thay đổi tư duy để gia tăng giá trị cho cây chè

Vùng trồng chè Thanh Chương, Nghệ An. Ảnh: Thúy Thảo

Cần chuyển đổi giống và áp dụng kỹ thuật đặc thù

Vùng chè Bắc Trung Bộ chủ yếu tập trung tại hai tỉnh Nghệ An và Hà Tĩnh với diện tích khoảng 10.000ha, năng suất bình quân khoảng 10 tấn/ha. Phó Giáo sư, Tiến sĩ (PGS, TS) Lê Quốc Doanh, nguyên Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường), Chủ tịch Hội Làm vườn Việt Nam cho biết, giá trị từ chè búp tươi có thể đạt 400 triệu đồng/ha, nếu chế biến thành chè cao cấp, giá trị có thể tăng gấp đôi. Nhưng thực tế, doanh thu trung bình của cây chè vùng Bắc Trung Bộ chỉ khoảng 50 - 60 triệu đồng/ha, mức quá thấp.

Nguyên nhân được chỉ ra là do chậm đổi mới giống, kỹ thuật canh tác chưa đảm bảo, hạn chế trong chế biến sâu. Bên cạnh đó, cây chè ở Bắc Trung Bộ cũng phải đối mặt với không ít thách thức như biến đổi khí hậu, thiên tai bất thường, dịch bệnh, suy thoái đất, chi phí logistics cao và thị trường tiêu thụ chưa ổn định. Những yếu tố này đặt ra yêu cầu cấp thiết phải thay đổi tư duy từ sản xuất, chế biến và định hướng thị trường rõ ràng.

Phân tích kỹ hơn về thực trạng sản xuất chè ở khu vực Bắc Trung Bộ, PGS, TS Nguyễn Văn Toàn, nguyên Viện trưởng Viện Khoa học kỹ thuật nông lâm nghiệp miền núi phía Bắc cho hay: “Tại hai tỉnh trọng điểm Nghệ An và Hà Tĩnh, giống chè chủ lực là LDP2, PH1 và LDP1. Đây là các giống năng suất cao, chịu hạn tốt nhưng chất lượng chưa thực sự cao". Theo ông, để nâng cao giá trị của vùng trồng chè, các tỉnh cần có sự chuyển đổi dần bằng các giống chè mới, như các giống PH8, CNS-831 và TRI 5.0 vừa có năng suất cao, vừa có khả năng chế biến được sản phẩm chè xanh, chè đen đạt chất lượng tốt, khả năng chịu hạn, nóng cũng tốt.

Theo khuyến nghị của Viện Khoa học kỹ thuật nông lâm nghiệp miền núi phía Bắc, các tỉnh Bắc Trung Bộ nên chuyển đổi nhóm giống cho chế biến chè xanh cao cấp với diện tích 10-15%; nhóm giống cho chế biến chè xanh chất lượng tốt với cơ cấu diện tích 30-35%; nhóm giống cho chế biến chè đen và diện tích chè Shan của tỉnh Nghệ An.

Để đạt hiệu quả cao, các giống chè mới phát triển ở vùng Bắc Trung Bộ được trồng, chăm sóc theo quy trình hiện hành, song cần phải thực hiện một số kỹ thuật đặc thù: trồng hệ thống cây che bóng 3 tầng (tầng cao, tầng trung và tầng thấp); cây chè trồng mới phải có cây che bóng tạm thời. Vườn chè cần hệ thống tưới nước, thiết lập ngay từ khi trồng mới, nhất là diện tích trồng nhóm giống chế biến sản phẩm chè cao cấp và ủ gốc thường xuyên để giữ ẩm. “Những kỹ thuật canh tác đặc thù và quy trình chế biến nghiêm ngặt trên là yêu cầu bắt buộc đối với việc phát triển các giống chè cao cấp mới” - PGS, TS Nguyễn Văn Toàn chia sẻ.

Để gia tăng năng suất và chất lượng, từ khâu sản xuất, cây chè ở Bắc Trung Bộ cần phải áp dụng các kỹ thuật đặc thù đối với các giống chè cao cấp. Ảnh: Thúy Thảo

Định hướng phát triển gắn với đầu tư và thị trường

Tại tọa đàm khơi thông động lực phát triển nông nghiệp hàng hóa vùng Bắc Trung Bộ, ông Nguyễn Văn Đệ, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Nghệ An cho biết, địa phương có tiềm năng lớn để phát triển nông nghiệp, đặc biệt là với các cây dứa, chè, cam - những ngành hàng còn nhiều dư địa để bứt phá.

Theo ông Đệ, tỉnh Nghệ An hiện có khoảng trên 8.700ha diện tích trồng chè và trong quy hoạch đến năm 2030 sẽ mở rộng lên 15.000ha, khai thác tối đa thế mạnh của vùng. Tuy nhiên, ngành hàng chè của Nghệ An vẫn gặp khó khăn ở khâu chế biến và mở rộng thị trường trong nước cũng như xuất khẩu. Đặc biệt, tỉnh hiện còn thiếu những doanh nghiệp đầu tư các lĩnh vực này. Để “trải thảm đỏ” thu hút đầu tư, Nghệ An đã xây dựng 4 cơ chế, chính sách quan trọng. Thứ nhất, quy hoạch vùng nguyên liệu và đất đai để đảm bảo điều kiện xây dựng nhà máy sản xuất, chế biến. Thứ hai, ban hành nhiều chính sách khuyến khích người dân mở rộng sản xuất chè, dứa, cam. Thứ ba, áp dụng các ưu đãi về đất đai, thuế, hạ tầng và vùng nguyên liệu dành cho nhà đầu tư. Thứ tư, thúc đẩy chuyển đổi số, sản xuất theo quy trình GlobalGAP, VietGAP, ưu tiên truy xuất nguồn gốc, minh bạch mã số vùng trồng và cơ sở đóng gói, qua đó tiếp cận hiệu quả hơn với những thị trường tiềm năng trong và ngoài nước.

Để phát triển ngành chè ở Bắc Trung Bộ, PGS, TS Nguyễn Văn Toàn định hướng tiềm năng phát triển sản phẩm chè xanh cao cấp để đáp ứng nhu cầu nội địa và xuất khẩu. Thông qua việc sử dụng nguyên liệu từ các giống chè LDP1 và chè Shan hiện có, vùng Bắc Trung Bộ có thể tối ưu hóa nguồn nguyên liệu và mở rộng thị trường tiêu thụ cho sản phẩm chè.

Giải pháp nâng cao giá trị cây chè

Từ những hạn chế của sản xuất nông sản nói chung và ngành hàng chè nói riêng của khu vực Bắc Trung Bộ đã phân tích ở trên cho thấy, thực tế đòi hỏi các địa phương ở đây phải thay đổi mạnh mẽ hơn nữa tư duy từ sản xuất sang kinh tế nông nghiệp, cần có chiến lược dài hạn, cần định danh, định chuẩn và định hướng thị trường rõ ràng.

Theo các chuyên gia, để phát triển bền vững ngành hàng chè Bắc Trung Bộ, cần xây dựng cơ chế liên kết chuỗi sản xuất - tiêu thụ bền vững, trước hết là tổ chức sản xuất theo mô hình hợp tác xã kiểu mới; khuyến khích doanh nghiệp tham gia liên kết với nông dân thông qua hợp đồng bao tiêu minh bạch. Đồng thời nghiên cứu chính sách bảo hiểm nông nghiệp cho cây trồng rủi ro cao. Cùng với đó, đẩy mạnh xúc tiến thương mại và xây dựng thương hiệu sản phẩm vùng miền, quảng bá trong thị trường nội địa và quốc tế gắn sản phẩm đặc sản vùng miền với hệ thống siêu thị, sàn thương mại điện tử, hội chợ nông sản chuyên ngành. Tạo dựng chỉ dẫn địa lý, nhãn hiệu tập thể, mã số vùng trồng và cơ sở đóng gói đạt chuẩn xuất khẩu.

Thu Hằng