Theo dấu 'kẻ thủ ác trên xa lộ M25'

Khi một phụ nữ 52 tuổi ở Đông Nam nước Anh bị kéo vào một bụi cây gần quốc lộ và cưỡng hiếp năm 2001, cảnh sát tưởng đó chỉ là một vụ tấn công lẻ tẻ. Nhưng rồi, các cuộc gọi cầu cứu xuất hiện cách nhau hàng chục dặm, nạn nhân ở nhiều lứa tuổi, từ một bé gái 10 tuổi cho đến một phụ nữ trung niên.

Khu vực gây án của M25 Rapist.

Nỗi ám ảnh trên xa lộ

Các nạn nhân đều mô tả hung thủ là một gã đàn ông khỏe mạnh, tiếp cận từ phía sau, khống chế nhanh, kéo nạn nhân vào chỗ kín đáo, rồi biến mất vào màn đêm. Cuộc điều tra dần bộc lộ một sự thật: có một kẻ hiếp dâm hàng loạt đứng sau chuỗi tấn công đang lan ra như vòng tròn đồng tâm quanh cao tốc M25, tuyến vành đai bao lấy thủ đô London. Cảnh sát Anh gọi hắn bằng cái tên mà báo chí sau này nhắc lại: M25 Rapist (kẻ hiếp dâm trên xa lộ M25).

Theo một bài báo năm 2004 của tờ The Guardian, các điều tra viên mô tả quá trình phá án như một cuộc chạy đua với thời gian, bởi mỗi tuần trôi qua lại có một nạn nhân mới. Mấu chốt là chuỗi hành vi quá rộng, trải dài qua Kent, Surrey, Hertfordshire và những vùng giáp ranh. Không có camera, không nhân chứng rõ ràng, và các nạn nhân quá hoảng loạn để mô tả chi tiết ngoại hình kẻ tấn công. Trong nhiều tháng, cảnh sát chỉ biết chắc một điều: thủ phạm di chuyển nhanh, chọn nơi dễ tẩu thoát, và hiểu địa hình M25 như lòng bàn tay.

Đối với cảnh sát, đây là một bài toán tổ hợp khổng lồ: hàng triệu người di chuyển quanh M25 mỗi ngày, hàng nghìn phương tiện bị nghi vấn, hàng trăm cuộc gọi cung cấp thông tin. Nhưng trong thứ hỗn độn đó, có một sai lầm nhỏ mà chính hung thủ không ngờ tới: hắn không dùng bao cao su lúc thực hiện hành vi hiếp dâm. Khi cảnh sát thu được mẫu tinh dịch, họ nhận ra đó là “chìa khóa vàng”, đầu mối duy nhất. ADN trở thành trục xoay của cả chiến dịch. Đó là bước ngoặt đầu tiên, bởi việc này cho phép ghép nhiều vụ tưởng rời rạc thành một chuỗi duy nhất dựa trên dấu vết sinh học trùng khớp.

Vụ án M25 Rapist không chỉ là một chuỗi tấn công tình dục nghiêm trọng từng khiến vùng đông nam nước Anh hoảng loạn, mà còn là một ví dụ tiêu biểu cho thấy cách mà khoa học pháp y, phân tích hành vi và địa lý tội phạm gắn vào nhau như những mắt xích của một bộ máy điều tra hiện đại. Hầu hết những vụ tấn công diễn ra trong các vùng giáp ranh, nơi đồng cỏ, lối mòn và bìa rừng nằm sát cạnh các tuyến đường giao thông lớn. Điều này ngay từ đầu đã đặt ra thách thức lớn cho cảnh sát: hung thủ xuất hiện bất ngờ, tấn công trong bóng tối, biến mất nhanh như thể đã hòa vào không gian mở bao quanh tuyến M25. Nếu không có một điểm tựa đáng tin về chứng cứ vật lý, cuộc điều tra có thể đã chìm vào bế tắc.

Chính vì thế, giá trị của mẫu ADN thu được trở nên vô cùng trọng yếu. Khi phòng xét nghiệm xác nhận các mẫu ADN thu được trong nhiều vụ tấn công hoàn toàn trùng nhau, cuộc điều tra lập tức thay đổi bản chất: từ trạng thái “nhiều thủ phạm có thể” sang “một kẻ duy nhất”. Sự tập trung này cho phép cảnh sát huy động các đơn vị khác nhau vào cùng một trục dữ liệu - kỹ thuật pháp y, phân tích hành vi, và đặc biệt là geoprofiling (phân tích địa lý tội phạm, dùng không gian - địa điểm - quy luật di chuyển để dự đoán vị trí “điểm gốc” của kẻ phạm tội) để vẽ ra một bản đồ tội phạm có cấu trúc. ADN không bắt thủ phạm, nhưng ADN biến toàn bộ những gì hỗn loạn thành một khối thống nhất, giúp mọi bộ phận cùng hướng mũi điều tra về một vị trí kiểm chứng được.

Antoni Imiela.

Ở góc độ hành vi, hung thủ không phải dạng tội phạm bản năng hành động vô tổ chức. Ngược lại, hắn là mẫu điển hình của kẻ săn mồi chọn địa điểm và thời điểm tối ưu để giảm tối đa nguy cơ bị phát hiện. Các nạn nhân miêu tả cách hắn tiếp cận từ phía sau, khóa tay, khống chế nhanh rồi hướng nạn nhân vào nơi khuất. Những điểm này cho thấy tính toán trong từng động tác: tấn công trong vài giây đầu tiên, tận dụng sự bất ngờ và cắt đứt khả năng kháng cự.

Không có cuộc đối thoại, không đe dọa dài dòng, không kéo dài quá trình chiếm quyền kiểm soát. Gần như tất cả các nạn nhân đều mô tả một kiểu di chuyển nhanh, lực tay khóa mạnh, và một sự im lặng đáng sợ. Trong tội phạm học, đó là dấu hiệu của một kẻ đã hình thành mô thức từ trước, nghĩa là trước khi bị phát hiện năm 2001-2002, hắn có thể đã gây án rải rác và tích lũy “kinh nghiệm”.

Khi khoa học hình sự lên tiếng

Một trong những điểm đặc trưng của tên tội phạm là mức độ tự tin trong việc chọn địa hình. Vùng quanh M25 không phải rừng sâu hay phố sầm uất, mà là vành đai hỗn hợp: nông thôn xen kẽ khu dân cư, những dải cây và bãi cỏ nằm sát các trạm dừng, các nút giao, những tuyến đường nội vùng ít ánh sáng. Những nơi ấy tạo ra địa hình “nửa hở nửa kín” đủ để hắn quan sát và tiếp cận con mồi, nhưng cũng đủ tối để biến mất trước khi có ai kịp hiểu chuyện gì xảy ra. Những kẻ săn mồi như vậy thường có một một điểm trung tâm quen thuộc, từ đó chúng vươn các tuyến tấn công ra nhiều hướng, nhưng không bao giờ đi quá xa biên độ an toàn tâm lý.

Khi cảnh sát áp dụng phân tích địa lý, họ nhanh chóng nhận ra bán kính hoạt động của M25 Rapist có sự cân bằng kỳ lạ: không phải hoàn toàn ngẫu nhiên, cũng không quá gom cụm. Đó là kiểu tỏa tuyến từ một điểm lõi, thường gặp ở tội phạm có xe riêng, di chuyển tự do, và am hiểu mạng lưới đường liên vùng.

Tuy nhiên, chính cách hung thủ chọn địa điểm gây án đã phản lại hắn. Các chuyên gia geoprofiling sử dụng mô hình phân rã khoảng cách và quy tắc “vùng đệm”: kẻ phạm tội tránh không gây án quá gần nơi ở hoặc nơi quen thuộc, để giảm khả năng bị nhận dạng. Khi áp dụng vào M25, cảnh sát phát hiện ra có một khoảng trống kỳ lạ trên bản đồ: một vùng nằm ngay tâm của hình tròn địa lý mà thủ phạm né tránh tấn công. Khoảng trống này hiếm khi là ngẫu nhiên mà đó thường là nơi kẻ phạm tội sinh sống hoặc làm việc.

Khi nhiều vụ dồn về khu vực giáp Kent-Surrey, lực lượng điều tra bắt đầu tăng mức độ giám sát vùng ấy. Đây là lúc phân tích hành vi và địa lý hòa làm một: bán kính hoạt động, tuyến đường rút lui, thói quen chọn thời điểm, và vị trí né tránh được xếp chồng lên nhau, tạo thành bản đồ có khả năng dự đoán thực địa.

Khi chuỗi tấn công được hợp nhất về một đầu mối, cảnh sát bắt đầu dựng lại mô thức. Thời điểm ra tay thường vào chập tối hoặc sáng sớm. Kẻ tấn công nói giọng địa phương vùng Kent. Hắn có thể trạng rất khỏe, di chuyển nhanh và đặc biệt quen thuộc địa hình nên biến mất chỉ trong vài phút. Trên cánh đồng rộng, trước những con đường mòn ít người qua lại, hắn luôn tìm được tuyến rút lui kín đáo. Điều này khiến một số nhà điều tra tin rằng hắn làm việc liên quan đến vận tải hoặc thường xuyên lái xe đường dài. Nhưng vẫn không có đột phá.

Imiela tại đồn cảnh sát sau khi bị chặn bắt.

Chìa khóa thứ hai xuất hiện bất ngờ từ một nạn nhân: cô cho biết thủ phạm có mùi dầu máy lẫn mùi khói diesel nhẹ. Nhóm điều tra lập tức khoanh vùng sang những người làm trong lĩnh vực vận tải, bảo trì, hoặc lái xe chuyên tuyến. Đây là phán đoán chưa được xác nhận bằng thực nghiệm, nhưng nó thu hẹp biển người xuống còn vài chục nghìn đối tượng thay vì hàng triệu.

Khi một loạt phác họa nhận dạng (e-fit profile) được công bố, hàng trăm cuộc gọi đổ về. Cảnh sát “ngập trong thông tin” và phải thiết lập một đơn vị lọc dữ liệu theo thời gian thực. Họ không thể chạy theo từng đầu mối, mà phải ưu tiên những trường hợp phù hợp với mô thức di chuyển và trạng thái thể chất mà nạn nhân mô tả. Trong số các cuộc gọi, có một thông tin đặc biệt: một phụ nữ khẳng định người đàn ông trong phác họa giống một người cô quen tên là Antoni Imiela, sống ở Kent, từng làm các công việc nặng nhọc và hay di chuyển bằng ôtô cá nhân. Tên này lập tức được đưa vào danh sách cần thẩm tra ADN.

Đây chính là điểm chuyển tiếp từ nghi vấn sang bằng chứng. Sau khi Imiela cung cấp mẫu ADN (theo thủ tục pháp lý chuẩn Anh quốc), phòng xét nghiệm so sánh ngay với mẫu thu tại hiện trường. Kết quả khớp hoàn toàn. Trong khoảnh khắc đó, cuộc điều tra chuyển từ “đang tìm kẻ săn mồi” sang “chuẩn bị chặn bắt”.

Theo bài tường thuật của The Guardian, cảnh sát chọn thời điểm Imiela đang lái xe trên một tuyến đường gần nơi hắn sinh sống để chặn bắt đột ngột nhằm tránh nguy cơ hắn tẩu thoát hoặc gây thêm án. Một tổ mật phục bí mật tiếp cận, khóa hai đầu phương tiện, buộc Imiela dừng xe và bị bắt ngay lập tức. Sau nhiều tháng khiến vùng Đông Nam nước Anh khiếp sợ, kẻ được mệnh danh “M25 Rapist” cuối cùng đã lộ diện.

Phiên tòa năm 2004 nhanh chóng trở thành một trong những vụ án gây chú ý nhất thập niên. Imiela bị kết án tù chung thân vì chuỗi tấn công kéo dài gần một năm. Thẩm phán mô tả hắn là “kẻ săn mồi nguy hiểm, dùng bạo lực có hệ thống”, còn công tố viên khẳng định hắn “không hề có cảm giác hối lỗi, không có điểm dừng”.

Tưởng rằng vụ án đã khép lại, nhưng ADN vẫn còn một vai trò cuối cùng. Năm 2012, cảnh sát mở lại hồ sơ một vụ cưỡng hiếp xảy ra từ năm 1987, khi nạn nhân là một bé gái 10 tuổi. Mẫu ADN còn sót lại tại hiện trường được đối chiếu với cơ sở dữ liệu quốc gia hiện đại. Kết quả: hoàn toàn trùng khớp với Imiela. Chính công nghệ lưu trữ và đối chiếu ADN - điều chưa tồn tại ở thập niên 1980 - đã khiến hắn bị kéo trở lại tòa sau 25 năm.

Năm 2018, Imiela chết trong tù ở tuổi 63. Vụ án khép lại, nhưng bài học điều tra thì còn nguyên giá trị: một dấu vết sinh học nhỏ có thể là điểm tựa để dựng lại toàn bộ chân dung kẻ phạm tội; một phác họa nhận dạng có thể mở ra cả mạng lưới manh mối; và một hệ thống dữ liệu ADN quốc gia có thể kéo những vụ án tưởng đã chìm vào quên lãng trở lại ánh sáng.

Nhìn lại toàn bộ vụ án, điều khó hình dung nhất là đằng sau chuỗi hành vi tàn bạo ấy lại là một người đàn ông mà hàng xóm từng mô tả là “hiền, lịch sự, ít nói”. Antoni Imiela sinh năm 1954 tại Đức, trong một gia đình tan vỡ từ rất sớm. Cha hắn, người Ba Lan, bỏ đi khi Imiela mới lên 4; mẹ rời Đức đưa con sang Anh năm Imiela 7 tuổi. Tuổi thơ ấy không có nền tảng tình cảm, không có sự ổn định, và theo hồ sơ mà The Guardian công bố, Imiela lớn lên trong một chuỗi dài cư xử lệch lạc, bạo lực và vô tổ chức. Hắn bỏ học, trộm cắp, vào các cơ sở cải huấn khi còn rất trẻ, rồi khi trưởng thành lại tiếp tục trôi qua nhiều công việc tay chân nặng nhọc: bốc vác, phụ việc vận tải, lắp đặt kỹ thuật. Những công việc ấy cho hắn thể lực cường tráng và quan trọng hơn cả, sự am hiểu chi tiết mạng lưới đường sá vùng đông nam nước Anh.

Imiela có vợ và con, sống ở Kent, xuất hiện trước mắt người khác như một công dân hoàn toàn bình thường. Khi hắn bị bắt, nhiều người hàng xóm không tin nổi người đàn ông họ từng chào mỗi sáng lại là kẻ gieo rắc nỗi kinh hoàng quanh đường vành đai M25.

Nguyễn Xuân Thủy