Thí điểm thị trường carbon trong nước: Có thể 'delay' so với kế hoạch ban đầu

Sắp vận hành thí điểm thị trường carbon. (Ảnh: TTXVN)

Theo lộ trình, trước tháng 6/2025, Việt Nam sẽ hoàn thiện khuôn khổ pháp lý cho giao dịch hạn ngạch phát thải khí nhà kính và tín chỉ carbon - tạo cơ sở triển khai thí điểm sàn giao dịch carbon, kéo dài từ tháng Sáu tới đến năm 2028, trước khi thị trường carbon vận hành chính thức vào năm 2029.

Tuy nhiên, chia sẻ với phóng viên Báo Điện tử VietnamPlus, sáng 29/5, đại diện cơ quan chuyên môn của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, cho biết kế hoạch trên có thể sẽ không thực hiện kịp với lộ trình, mục tiêu đề ra, bởi đây là vấn đề "mới" và "khó." Bộ Tài chính cũng đang dự thảo Nghị định về sàn giao dịch carbon trong nước và chờ thẩm định, mới trình Chính phủ.

Xây dựng tiêu chuẩn tín chỉ carbon

Theo nguồn tin từ Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Việt Nam hiện đã ban hành khung pháp lý để phát triển thị trường carbon trong nước. Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 cũng đã quy định tại Điều 139 về việc "Tổ chức và phát triển thị trường carbon" làm nền tảng cho các chính sách tiếp theo.

Cùng với đó, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 06/2022/NĐ-CP quy định giảm nhẹ phát thải khí nhà kính và bảo vệ tầng ozone. Dự kiến sắp tới sẽ có bản sửa đổi, bổ sung cho nghị định này.

Theo dự kiến, Việt Nam sẽ triển khai thị trường carbon theo lộ trình ba giai đoạn. Giai đoạn đầu (trước tháng 6/2025), cơ quan chuyên môn sẽ xây dựng khung pháp lý và hạ tầng kỹ thuật. Giai đoạn thí điểm diễn ra từ tháng 6/2025 đến hết năm 2028, với việc thiết lập sàn giao dịch carbon. Từ năm 2029, thị trường carbon sẽ được vận hành chính thức trên toàn quốc.

Đề án "Thành lập và phát triển thị trường carbon tại Việt Nam," được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt ngày 24/1/2025, cũng đã cụ thể hóa các nhiệm vụ trọng tâm cho giai đoạn tới, với quyết tâm vận hành.

Để chuẩn bị cho việc triển khai hiệu quả thị trường carbon, Văn phòng Dịch vụ Dự án Liên Hợp Quốc (UNOPS), thông qua Chương trình ETP, đã tài trợ và hỗ trợ kỹ thuật cho dự án Đánh giá tác động của hệ thống trao đổi hạn ngạch phát thải khí nhà kính và tín chỉ carbon tại Việt Nam.

Theo kế hoạch, trong giai đoạn thí điểm sàn giao dịch, tín chỉ carbon sẽ đóng vai trò là loại hàng hóa chủ đạo, được giao dịch trên nền tảng sàn giao dịch do nhà nước quản lý. Tuy nhiên, để vận hành thị trường này hiệu quả, một trong những vấn đề quan trọng là cần phải chuẩn hóa nguồn cung và xác định rõ loại “hàng hóa” nào đủ tiêu chuẩn lưu hành trên thị trường.

Hiện Việt Nam đang chấp thuận cho 3 loại tín chỉ carbon được giao dịch trên thị trường, gồm: Tín chỉ thu được từ các chương trình, dự án theo tiêu chuẩn của Việt Nam; tín chỉ theo Điều 6 của Thỏa thuận Paris (một trong những công cụ quan trọng để hỗ trợ các quốc gia thực hiện cam kết giảm phát thải khí nhà kính thông qua hợp tác quốc tế) do Liên hợp quốc điều phối; tín chỉ từ các cơ chế hợp tác quốc tế mà Việt Nam là thành viên như: Cơ chế Phát triển sạch (CDM); Cơ chế Tín chỉ chung Việt Nam-Nhật Bản (JCM).

Bộ Nông nghiệp và Môi trường cũng phối hợp cùng các bộ, ngành liên quan xây dựng tiêu chuẩn tín chỉ carbon riêng của Việt Nam, áp dụng cho các chương trình, dự án tạo tín chỉ tham gia thị trường carbon trong nước. Đây là cơ sở để các chương trình, dự án giảm phát thải có thể đăng ký, được thẩm định và cấp tín chỉ theo chuẩn quốc gia.

Dự kiến các bộ, ngành sẽ phê duyệt các dự án cũng như cấp tín chỉ carbon trong lĩnh vực mình quản lý. Trong giai đoạn vận hành chính thức thị trường từ năm 2029 sẽ xem xét bổ sung một loại hình tín chỉ carbon uy tín (ngoài 3 loại tín chỉ theo tiêu chuẩn carbon trên).

Theo thống kê của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, tính đến tháng 3/2025, Việt Nam đã có 274 dự án được đăng ký theo Cơ chế Phát triển Sạch, 45 dự án theo Tiêu chuẩn carbon đã được xác minh, 58 dự án theo Tiêu chuẩn Vàng, và một số dự án theo các tiêu chuẩn khác.

Bên cạnh đó, Bộ Công Thương, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cũng đã ký kết các thỏa thuận với Ngân hàng Thế giới để bán các chứng chỉ giảm phát thải khí nhà kính từ các chương trình tiết kiệm năng lượng và REDD+.

Đảm bảo nguồn cung cho thị trường

Theo giới chuyên gia, việc trao đổi tín chỉ carbon là nhằm khuyến khích các doanh nghiệp giảm phát thải khí nhà kính và thêm doanh thu từ bán tín chỉ; đáp ứng nhu cầu bù trừ hạn ngạch phát thải của các doanh nghiệp có lượng phát thải lớn trên thị trường. Tuy vậy, nhiều ý kiến cũng lưu ý nếu lạm dụng tín chỉ carbon để bù trừ hạn ngạch có thể sẽ khiến mục tiêu giảm phát thải của quốc gia, doanh nghiệp không đạt hoặc bị chậm trễ.

Bà Nghiêm Phương Thúy - chuyên viên Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho hay để có tín chỉ carbon trao đổi theo Thỏa thuận Giảm phát thải vùng Bắc Trung Bộ (ERPA) với Ngân hàng thế giới, ngành lâm nghiệp mất 10 năm thực hiện các biện pháp giảm phát thải (2005-2015) và công tác chuẩn bị hồ sơ mất thêm vài năm nữa để đạt được thỏa thuận thực hiện trong giai đoạn 2018-2024, với đơn giá 5/USD/tấn.

Tạo tín chỉ carbon rừng. (Ảnh: Hùng Võ/Vietnam+)

Đại diện Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm cũng lưu ý rằng 95% tín chỉ được tính vào mục tiêu giảm phát thải của Việt Nam nên thực tế - đây chưa phải là mua bán tín chỉ mà là tranh thủ sự hỗ trợ tài chính của quốc tế.

Tiến sỹ Tăng Thế Cường - Cục trưởng Cục Biến đổi khí hậu (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cũng nhấn mạnh tới việc cần phân biệt giá hạn ngạch carbon với giá tín chỉ carbon. Ví dụ tại Liên minh châu Âu không cho phép dùng tín chỉ để bù trừ hạn ngạch phát thải nên giá carbon rất cao [trung bình nhiều năm là 61 USD, đã có thời điểm lên 100 USD - PV].

Trong khi đó, tại Việt Nam, quy định hiện hành cho phép doanh nghiệp bù trừ 10% hạn ngạch bằng tín chỉ. Nếu giảm phát thải càng nhiều, doanh nghiệp và nhà nước càng có dư địa để trao đổi với các quốc gia khác.

Vì vậy, để tạo động lực cho doanh nghiệp đầu tư các dự án tạo tín chỉ carbon, tạo nguồn cung cho thị trường, Cục trưởng Cục Biến đổi khí hậu cho biết dự thảo sửa đổi, bổ sung Nghị định 06 đã đề xuất tỷ lệ bù trừ cao hơn, trong đó khuyến khích tín chỉ từ công tác bảo vệ và phát triển rừng.

Bên cạnh đó, nhằm tạo ra tín chỉ carbon và vận hành thị trường carbon hiệu quả, các cơ quan liên quan (như Bộ Tài chính, Bộ Nông nghiệp và Môi trường…) cũng đang khẩn trương hoàn thiện cơ sở pháp lý; xây dựng các quy định rõ ràng về tiêu chuẩn tín chỉ carbon, giao dịch và xử lý vi phạm.

Các bộ, ngành liên quan cũng tập trung đào tạo nguồn nhân lực am hiểu về phát triển dự án tạo tín chỉ carbon, thẩm định dự án tạo tín chỉ carbon; học hỏi kinh nghiệm các nước đi trước và đẩy mạnh hợp tác hỗ trợ kỹ thuật.

Khảo sát các doanh nghiệp Việt Nam tham gia thị trường carbon tự nguyện ở 4 ngành trọng điểm (sản xuất lúa gạo, sản xuất thực phẩm và đồ uống, chăn nuôi, quản lý chất thải) cho thấy hầu hết doanh nghiệp mong muốn tham gia thị trường, nhưng một trong những thách thức lớn nhất là thiếu nhân lực có trình độ đáp ứng các yêu cầu kỹ thuật liên quan tới dự án carbon.

Dự kiến, trong giai đoạn thí điểm, thị trường carbon sẽ tập trung vào 3 lĩnh vực, bao gồm: Sản xuất sắt thép, xi măng, nhiệt điện. Trong giai đoạn này chỉ các cơ sở lớn được được đưa vào thị trường carbon với dự kiến sẽ có khoảng 200 doanh nghiệp tham gia. Trong dài hạn, việc phát triển thị trường tín chỉ carbon sẽ mở rộng, hứa hẹn mang lại nhiều lợi ích cho Việt Nam.

Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, việc vận hành thị trường carbon không chỉ giúp Việt Nam đạt được các mục tiêu giảm phát thải trong nước, mà còn tạo động lực chuyển đổi xanh cho doanh nghiệp, thúc đẩy đầu tư vào công nghệ sạch và thu hút nguồn vốn quốc tế. Đây cũng là công cụ quan trọng để Việt Nam thực hiện cam kết tại COP26, góp phần nâng cao uy tín quốc tế./.

(Vietnam+)