Thí điểm thị trường tài sản mã hóa: Tăng tốc có kiểm soát

Luật Công nghiệp công nghệ số có hiệu lực từ ngày 1/1/2026 đã luật hóa khái niệm về tài sản số và tài sản mã hóa. Tài sản mã hóa là một loại tài sản số mà sử dụng công nghệ mã hóa hoặc công nghệ số có chức năng tương tự để xác thực đối với tài sản trong quá trình tạo lập, phát hành, lưu trữ, chuyển giao.

Luật coi tài sản số là một loại tài sản theo pháp luật dân sự, tức được bảo vệ giống như tài sản thực. Chính phủ cũng đã ban hành Nghị quyết 05/2025/NQ-CP về triển khai thí điểm thị trường tài sản mã hóa tại Việt Nam, lộ trình kéo dài 5 năm. Tài sản mã hóa phải dựa trên tài sản cơ sở là tài sản thực, không bao gồm chứng khoán hay tiền pháp định.

Bên cạnh đó, một trong những điểm đáng chú ý là sau thời hạn 6 tháng kể từ khi tổ chức cung cấp dịch vụ tài sản mã hóa đầu tiên được cấp phép, nhà đầu tư trong nước giao dịch tài sản mã hóa không thông qua tổ chức cung cấp dịch vụ tài sản mã hóa do Bộ Tài chính cấp phép tùy theo tính chất, mức độ vi phạm sẽ bị xử lý vi phạm hành chính hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự theo quy định pháp luật.

Trước “giờ G” thí điểm thị trường, nhiều mối quan tâm hướng về lớp tài sản mới này tại Việt Nam. Tại tọa đàm “Tài sản mã hóa: Từ vùng xám đến thí điểm - Giải pháp đảm bảo minh bạch, an toàn, hiệu quả” do báo Tiền Phong phối hợp cùng Ủy ban chứng khoán Nhà nước (UBCKNN) tổ chức, ông Tô Trần Hòa - Phó Trưởng ban Phát triển thị trường Chứng khoán, UBCKNN - cho biết, đây là lĩnh vực mới, đòi hỏi sự thận trọng và minh bạch trong quản lý, kiểm soát rủi ro giai đoạn đầu.

Bộ Tài chính, UBCKNN đã phối hợp với Ngân hàng Nhà nước, Bộ Công an để lấy ý kiến, chuẩn bị phương án lựa chọn, cấp phép và giám sát. Song song với đó, các quy định pháp lý về thuế và kế toán cho loại tài sản này cũng đang được xây dựng, áp dụng cho cả đơn vị cung cấp dịch vụ, tổ chức phát hành lẫn nhà đầu tư.

Theo đó, giai đoạn đầu, Việt Nam chỉ cho phép chào bán và phát hành tài sản mã hóa cho nhà đầu tư nước ngoài, vừa để thu hút vốn quốc tế, vừa có thời gian hoàn thiện khung pháp lý và nâng cao nhận thức công chúng. Song song, các cơ quan quản lý sẽ xây dựng chương trình đào tạo, truyền thông và nâng cao kiến thức tài chính cho người dân, giúp họ hiểu rõ quyền lợi, rủi ro và trách nhiệm khi tham gia thị trường.

Khi các tổ chức cung cấp dịch vụ tài sản mã hóa đầu tiên được cấp phép hoạt động, ông Hòa cho biết nhà đầu tư cá nhân đã sở hữu tài sản mã hóa ở nước ngoài có thể mở tài khoản giao dịch tại các tổ chức này trong nước. Quá trình này sẽ tuân thủ đầy đủ các quy định về xác minh danh tính (KYC), xác thực khách hàng và sử dụng tài khoản ngân hàng chính chủ.

Các tổ chức cung cấp dịch vụ tài sản mã hóa bắt buộc phải xây dựng quy trình xử lý khiếu nại và hợp đồng giao dịch minh bạch, trong đó quy định rõ quyền và nghĩa vụ của nhà đầu tư. Cơ quan quản lý yêu cầu các tổ chức này giải thích rõ ràng, đầy đủ cho khách hàng trước khi ký kết, đảm bảo nhà đầu tư hiểu rõ rủi ro và điều kiện giao dịch.

Về cơ chế quản lý, ông Hòa cho biết sẽ có ba cơ quan phối hợp quản lý thị trường tài sản mã hóa: Bộ Tài chính (quản lý hoạt động của các tổ chức cung cấp dịch vụ và giao dịch), Ngân hàng Nhà nước (quản lý dòng tiền, phương tiện thanh toán), Bộ Công an (phụ trách phòng chống lừa đảo, tội phạm công nghệ cao).

Tọa đàm “Tài sản mã hóa: Từ vùng xám đến thí điểm - Giải pháp đảm bảo minh bạch, an toàn, hiệu quả” do Báo Tiền Phong phối hợp cùng Ủy ban chứng khoán Nhà nước tổ chức.

Ngoài ra, các tổ chức cung cấp dịch vụ có nghĩa vụ công bố thông tin đầy đủ, chính xác và kịp thời theo quy định. Đây sẽ là một trong những nội dung trọng tâm được kiểm tra, giám sát đầu tiên khi thị trường đi vào vận hành, nhằm đảm bảo minh bạch và bảo vệ quyền lợi nhà đầu tư.

Đại diện UBCKNN tin tưởng, thị trường tài sản mã hóa tại Việt Nam có nhiều cơ hội bứt phá, không chỉ trong đầu tư mà còn về công nghệ. Rất nhiều kỹ sư Việt Nam đang giữ vai trò chủ chốt tại các công ty blockchain, sàn giao dịch quốc tế. Đây là nguồn lực quý giá có thể thu hút về nước khi khuôn khổ pháp lý và thị trường được định hình rõ ràng.

“Chúng tôi cũng kỳ vọng rằng, khi có những doanh nghiệp đầu tiên được cấp phép, chúng ta sẽ có bức tranh tổng thể chính xác hơn về thị trường; đồng thời có cơ hội kêu gọi huy động nguồn lực từ bên ngoài, từ các bạn trẻ đang là những kỹ sư công nghệ giỏi, quay trở về Việt Nam để cùng các doanh nghiệp Việt Nam và cùng Chính phủ xây dựng hệ thống công nghệ thông tin, blockchain cho Việt Nam”, ông Hòa nói.

Ông Phan Đức Trung - Chủ tịch Hiệp hội Blockchain và Tài sản số Việt Nam (VBA) - cho rằng, Việt Nam đi sau nhiều quốc gia về hành lang pháp lý cho tài sản mã hóa, nhưng đang đi rất nhanh. Nghị quyết 05/2025 của Chính phủ đã mở ra một chương mới - lần đầu tiên tài sản mã hóa được định danh và được thí điểm trong khuôn khổ pháp lý chính thức.

Ông Phan Đức Trung - Chủ tịch VBA.

Nếu chúng ta tiếp tục giữ được tốc độ hiện nay, tránh chồng chéo, phối hợp đồng bộ giữa các cơ quan như Ngân hàng Nhà nước, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước, Bộ Tư pháp, Bộ Tài chính, thì chỉ trong 2-3 năm tới, Việt Nam hoàn toàn có thể hình thành khung pháp lý tương thích với thế giới, đủ sức bảo vệ nhà đầu tư và thúc đẩy đổi mới.

Ông Trung cho rằng, thị trường tài sản mã hóa không có gì quan trọng hơn nguồn nhân lực. Hiện, nhiều công ty tài chính - công nghệ đã có 20-50% nhân sự là chuyên gia pháp lý, còn lại là chuyên gia kinh tế và kỹ thuật số. Nếu triển khai đào tạo bài bản, chỉ trong một năm, chúng ta có thể xây dựng được đội ngũ chuyên gia nòng cốt có khả năng vận hành, kiểm soát và phát triển thị trường một cách bền vững.

Chủ tịch VBA tin tưởng, cơ hội cho Việt Nam với thị trường này là rất lớn. Khoảng 20 triệu người đã sở hữu tài sản mã hóa, thị trường nội địa không hề, tuy nhiên, phần lớn dòng tiền này vẫn “phiêu du” ở các sàn quốc tế, ngoài tầm giám sát và không đóng góp cho nền kinh tế.

Từ kinh nghiệm quốc tế, Chủ tịch VBA dẫn ví dụ ở Singapore - nơi có quy định chặt chẽ về cấp phép giao dịch crypto (license PSA) và yêu cầu khắt khe về năng lực tài chính của nhà đầu tư. Ông Trung cho rằng, Việt Nam cũng cần phân loại khách hàng theo năng lực tài chính và mức độ hiểu biết để có cơ chế phù hợp. Về phía tổ chức tài chính, cần hướng dẫn khách hàng phân bổ danh mục hợp lý, chỉ nên dành tỷ trọng nhỏ cho các sản phẩm rủi ro cao, đồng thời tăng tỷ lệ đầu tư vào kênh an toàn hơn như trái phiếu. Ông Trung nhấn mạnh cần đặt yếu tố phòng ngừa rủi ro và bảo vệ nhà đầu tư lên hàng đầu.

Theo TS. Cấn Văn Lực - chuyên gia Kinh tế trưởng BIDV, Thành viên Hội đồng Tư vấn chính sách của Thủ tướng, việc đưa tài sản mã hóa vào khuôn khổ pháp lý được kỳ vọng mang lại ba lợi ích chiến lược: Tận dụng lợi thế công nghệ; giúp Việt Nam trở thành quốc gia tiên phong về công nghệ tài chính (fintech); thúc đẩy đổi mới và phát triển các nền tảng giao dịch trong nước.

Sự thành công của thị trường tài sản số Việt Nam phụ thuộc vào khả năng dung hòa hai yếu tố: an toàn và đổi mới. Nếu quá thận trọng, Việt Nam có thể bỏ lỡ làn sóng tài chính số toàn cầu; nhưng nếu mở cửa ồ ạt mà thiếu hạ tầng và khung pháp lý, rủi ro thiệt hại sẽ rất lớn. Theo đó, ông Lực khuyến nghị, lộ trình phù hợp là thử nghiệm có giới hạn, song cho phép nhà đầu tư chuyên nghiệp trong nước tham gia, đồng thời đẩy nhanh hoàn thiện pháp lý về CBDC, tokenized securities và hạ tầng dữ liệu.

Khi thị trường tài sản mã hóa vận hành, vị chuyên gia cho rằng thanh toán bằng đồng Việt Nam dưới dạng số là điều tất yếu. Việc này đặt ra yêu cầu, Ngân hàng Nhà nước cần đẩy nhanh nghiên cứu và thử nghiệm tiền số do ngân hàng nhà nước phát hành (CBDC), tránh tình trạng “tụt hậu” trong xu hướng này.

Cũng theo ông Lực, không nên loại trừ chứng khoán mã hóa khỏi phạm vi điều chỉnh của Nghị định 05. Nếu không cho phép token hóa chứng khoán, chúng ta mãi chỉ giao dịch theo cách cũ, trong khi thế giới đã tiến rất xa. Việc phân chia nhỏ cổ phần và giao dịch chứng khoán qua nền tảng số sẽ tạo thêm kênh huy động vốn minh bạch, ít rủi ro và dễ tiếp cận hơn cho nhà đầu tư nhỏ lẻ. Mặt khác, cần coi giáo dục tài chính là nền móng của thị trường minh bạch. Vì thế cần thành lập một quỹ đào tạo báo chí và chuyên gia về tài sản số, có thể khởi đầu từ các cơ quan báo chí lớn, giúp xã hội hiểu đúng về thị trường mới này.

Để đón đầu làn sóng tài sản số, Việt Nam cần đầu tư mạnh vào hạ tầng dữ liệu, lưu trữ, năng lượng và bảo mật, học theo mô hình của Trung Quốc khi đặt trung tâm dữ liệu ở vùng mát hoặc dưới lòng biển nhằm tiết kiệm điện năng và duy trì an toàn. Cơ quan quản lý cần yêu cầu các công ty cung cấp dịch vụ giao dịch tài sản số phải tách biệt tài khoản tiền - tài khoản tài sản, đồng thời ký quỹ bắt buộc để bồi thường thiệt hại khi xảy ra sự cố.

Ông Nguyễn Trí Hiếu - chuyên gia tài chính - ngân hàng - cho rằng, vấn đề cốt lõi khi bàn về tài sản mã hóa là giá trị và tính xác thực của tài sản gốc. Tài sản đó có thật hay không, có đảm bảo pháp lý - đây là điều đầu tiên làm rõ; nếu không, nhà đầu tư sẽ không thể tin tưởng mà bỏ tiền ra mua.

Muốn thị trường vận hành lành mạnh, ông Hiếu khuyến nghị Nhà nước phải xây dựng một hệ thống thẩm định giá và bảo hiểm quyền sở hữu tài sản. Ở các nước phát triển, trước khi ngân hàng cho vay, sẽ có công ty bảo hiểm kiểm tra toàn bộ tình trạng pháp lý của tài sản từ quyền sở hữu đất, quyền sử dụng, cho tới tranh chấp tiềm ẩn, sau đó cấp chứng thư bảo hiểm để ngân hàng yên tâm giải ngân. Việt Nam thì vẫn thiếu cơ chế bảo hiểm quyền sở hữu này, và đây là lỗ hổng lớn cần khắc phục nếu muốn tiến tới thị trường tài sản số.

“Bộ Tài chính cũng sẽ gặp nhiều thách thức khi tài sản được “mặc áo hoa”, tức là mã hóa nhưng giá trị thực chưa được định lượng hoặc kiểm chứng. Nếu không có cơ chế định giá minh bạch, thẩm định chuẩn, rất dễ biến tài sản mã hóa thành công cụ đầu cơ hoặc rửa tiền”, vị chuyên gia cảnh báo.

Bên cạnh đó, thị trường tài sản mã hóa cũng có nguy cơ trở thành mảnh đất màu mỡ cho tội phạm tài chính. “Thay vì chuyển tiền qua ngân hàng, nơi bị kiểm soát, chỉ cần mua Bitcoin hay các token khác để chuyển giá trị ra nước ngoài, rất khó kiểm soát. Tôi kiến nghị mọi giao dịch tài sản mã hóa phải đi qua hệ thống ngân hàng, coi ngân hàng là điểm kiểm soát bắt buộc để ngăn rửa tiền và đảm bảo tính minh bạch của dòng vốn”, ông Hiếu nhấn mạnh.

Nội dung: Việt Linh | Thiết kế: Linh Anh