Thị trường tài chính thay thế tăng tốc mạnh mẽ nhờ đổi mới công nghệ

Thị trường tài chính thay thế (Alternative Finance Market) bao gồm các mô hình tài chính hoạt động ngoài hệ thống định chế tài chính truyền thống, ứng dụng công nghệ và đổi mới để cung cấp các giải pháp tài chính linh hoạt.

Các dịch vụ trong lĩnh vực này gồm cầm đồ (truyền thống và hiện đại), cho vay ngang hàng (P2P lending), huy động vốn cộng đồng (crowdfunding), tiền mã hóa, tài chính phi tập trung (DeFi) và các hình thức tài chính sáng tạo khác.

Tín dụng thay thế được cung cấp bởi các tổ chức cho vay thay thế, bao gồm các công ty, hộ kinh doanh hoạt động dưới giấy phép kinh doanh dịch vụ cầm đồ (chiếm thị phần lớn nhất với 57,7% doanh thu hoạt động cho vay thay thế - số liệu năm 2023); và các công ty hoạt động dưới giấy phép kinh doanh thương mại khác, chủ yếu là các Fintech hoạt động dưới các mô hình bao gồm: Cho vay ngang hàng (P2P lending); Cho vay nhanh qua các nền tảng trực tuyến, ứng dụng điện thoại (Payday lender , Digital lending apps); Các công ty mua trước trả sau (BNPL).

Các mô hình tài chính thay thế đang có cơ hội phát triển mạnh nhờ tận dụng công nghệ

Công nghệ đang định hình tài chính thay thế

Ngành cầm đồ tại Việt Nam tiếp tục phát triển với gần 25.000 cửa hàng truyền thống trên toàn quốc. Tuy nhiên, một làn sóng chuyển đổi hiện đại đang diễn ra, với 1.267 cửa hàng cầm đồ ứng dụng công nghệ đã xuất hiện tính đến cuối năm 2024.

Các doanh nghiệp dẫn đầu như F88 đang mở rộng quy mô nhanh chóng, ứng dụng công nghệ và đa dạng hóa sản phẩm tài chính để tái định hình mô hình dịch vụ truyền thống này.

Tuy nhiên, tổng số lượng các cơ sở kinh doanh dịch vụ cầm đồ có xu hướng giảm trong 5 năm qua do công tác kiểm tra rà soát các cơ sở kinh doanh có dấu hiệu “tín dụng đen”; cùng với đó là sự phát triển nở rộ của các “chuỗi cầm đồ thế hệ mới”.

Tính đến hết năm 2024, quy mô dư nợ thị trường cầm đồ ước đạt 200 nghìn tỷ VNĐ (tương đương xấp xỉ 8 tỷ USD), trong đó các doanh nghiệp cầm đồ thế hệ mới chiếm xấp xỉ 3,2% quy mô dư nợ toàn thị trường cầm đồ.

Số lượng cửa hàng các chuỗi cầm đồ thế hệ mới bùng nổ trong giai đoạn 2019 – 2022 nhờ hưởng lợi từ gia tăng nhu cầu vay ngắn hạn do ảnh hưởng Covid 19. Tuy nhiên sau đó có xu hướng chậm lại khi các cơ quan quản lý dần chú trọng hơn vào hoạt động dịch vụ này, đã làm gia tăng chi phí tuân thủ và áp lực điều hành. Theo đó, thay vì mở rộng ồ ạt, các chuỗi cầm đồ dần ưu tiên cải thiện hiệu quả hoạt động và tối ưu khả năng sinh lời.

Tiếp đến, các nền tảng cho vay ngắn hạn – Payday lending tăng trưởng bùng nổ, dẫn dắt bởi các công ty fintech nước ngoài. Hơn 50 ứng dụng cho vay ngắn hạn đang hoạt động, tập trung vào các khoản vay nhỏ, ngắn hạn, phục vụ nhóm khách hàng chưa tiếp cận được tín dụng chính thống. Nhiều nền tảng được hậu thuẫn bởi các công ty nước ngoài (chủ yếu đến từ Trung Quốc và Đài Loan), cung cấp trải nghiệm vay – trả nợ qua di động mượt mà.

Mặc dù tốc độ tăng trưởng cao, lĩnh vực này vẫn tiềm ẩn rủi ro do thiếu hành lang pháp lý rõ ràng và minh bạch thông tin người vay.

Mô hình Mua Trước – Trả Sau (BNPL) mở rộng nhanh chóng trong thương mại điện tử và bán lẻ. Từ chỉ 4 nền tảng vào năm 2020, mô hình BNPL đã tăng lên 15 nền tảng hoạt động vào năm 2024. Tích hợp sâu với hệ sinh thái thương mại điện tử và fintech, BNPL ngày càng được người tiêu dùng trẻ, am hiểu công nghệ ưa chuộng nhờ tính linh hoạt và không cần thẻ tín dụng.

Cuối cùng, chiếm thị phần nhỏ nhất là cho vay ngang hàng (P2P) cũng đang dần định hình vị thế, đón sóng hỗ trợ chính sách. Một số nền tảng dẫn đầu như Tima và DCV Finance... đang mở rộng từ cho vay tiêu dùng sang tài trợ cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME).

Mặc dù tăng trưởng còn bị hạn chế bởi hành lang pháp lý chưa hoàn thiện và tâm lý e ngại từ nhà đầu tư, nhưng với việc Chính phủ chính thức phê duyệt Nghị định về cơ chế thử nghiệm có kiểm soát (sandbox) – trong đó mô hình P2P lending được thí điểm, phân khúc này được kỳ vọng sẽ bước vào giai đoạn phát triển mới, bền vững và được công nhận rộng rãi hơn.

Thách thức từ hành lang pháp lý và định kiến xã hội

Theo các chuyên gia FiinGroup, hoạt động cho vay thay thế tại Việt Nam đang còn nhiều dư địa phát triển khi nhu cầu tín dụng cao, trong bối cảnh tiếp cận tín dụng ngân hàng còn hạn chế. Cùng với đó là sự phát triển của công nghệ hỗ trợ mở rộng quy mô, khả năng cung cấp sản phẩm vay linh hoạt (giải ngân chỉ vài giờ, không cần tài sản bảo đảm), hỗ trợ tài chính toàn diện (cả người chưa có lịch sử tín dụng…).

Tuy nhiên, hoạt động này lại đang đối mặt với thách thức lớn đến từ định từ định kiến xã hội cũng như khung pháp lý chưa hoàn thiện. Sau những cuộc thanh tra và bắt giữ liên quan đến tín dụng đen núp bóng dưới dịch vụ cho vay thay thế, một bộ phận người dân vẫn đánh đồng giữa 2 hoạt động này, khiến khách hàng ngần ngại trong sử dụng dịch vụ cho vay thay thế.

Nhật Linh