Thiết lập nền tảng pháp lý cho mô hình chính quyền địa phương 2 cấp

Công bố Lệnh của Chủ tịch nước về Nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp, Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi)

Quang cảnh buổi công bố Lệnh của Chủ tịch nước về Nghị quyết của Quốc hội sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp. Ảnh: VGP/Đức Tuân

Chủ trì họp báo có Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội Hoàng Thanh Tùng, Phó Chủ tịch - Tổng Thư ký Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam Nguyễn Thị Thu Hà; Phó Chủ nhiệm Văn phòng Chủ tịch nước Phạm Thanh Hà; Thứ trưởng Bộ Nội vụ Trương Hải Long; Thứ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Thị Liên Hương; Phó Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội Nguyễn Văn Hiển.

Về Nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam

Nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam gồm hai điều. Cụ thể, Điều 1 sửa đổi, bổ sung năm điều và khoản của Hiến pháp hiện hành, bao gồm: Điều 9, Điều 10, khoản 1 Điều 84, Điều 110 và Điều 111. Điều 2 quy định hiệu lực thi hành của Nghị quyết từ ngày được thông qua (16/6/2025), đồng thời kết thúc hoạt động của đơn vị hành chính cấp huyện trên phạm vi cả nước từ ngày 1/7/2025.

Nghị quyết nêu rõ: Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là tổ chức liên minh chính trị, liên hiệp tự nguyện của tổ chức chính trị, các tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức xã hội và các cá nhân tiêu biểu trong các giai cấp, tầng lớp xã hội, dân tộc, tôn giáo, người Việt Nam định cư ở nước ngoài.

Công đoàn Việt Nam, Hội Nông dân Việt Nam, Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh, Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam, Hội Cựu chiến binh Việt Nam là các tổ chức chính trị - xã hội trực thuộc Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, được thành lập trên cơ sở tự nguyện, đại diện và bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của thành viên, hội viên tổ chức mình; được tổ chức và hoạt động thống nhất trong Mặt trận Tổ quốc Việt Nam; cùng với các tổ chức thành viên khác của Mặt trận hiệp thương dân chủ, phối hợp và thống nhất hành động do Mặt trận Tổ quốc Việt Nam chủ trì.

Theo Nghị quyết, các đơn vị hành chính của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam được tổ chức thành hai cấp, gồm tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương và các đơn vị hành chính dưới tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương do luật định. Đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt do Quốc hội thành lập.

Việc thành lập, giải thể, nhập, chia, điều chỉnh địa giới đơn vị hành chính phải lấy ý kiến Nhân dân địa phương và theo trình tự, thủ tục do Quốc hội quy định.

Chính quyền địa phương được tổ chức ở các đơn vị hành chính. Cấp chính quyền địa phương gồm có Hội đồng Nhân dân (HĐND) và Ủy ban Nhân dân (UBND) được tổ chức ở đơn vị hành chính phù hợp với đặc điểm nông thôn, đô thị, hải đảo do Quốc hội quy định.

Chính quyền địa phương ở đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt do Quốc hội quy định khi thành lập đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt đó.

Nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam được Quốc hội thông qua đã đánh dấu khởi đầu cho cuộc cải cách sâu sắc về thể chế, thể hiện tư duy đổi mới có tính cách mạng trong tổ chức hệ thống chính trị và quản trị quốc gia, là cơ sở hiến định cho việc thực hiện thắng lợi chủ trương của Đảng và Nhà nước về sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị.

Về Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi)

Trình bày về nội dung của Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi), Thứ trưởng Bộ Nội vụ Trương Hải Long cho biết, Luật gồm 7 chương, 54 điều, có hiệu lực thi hành từ ngày 16/6/2025.

Việc Quốc hội thông qua Luật này còn mang ý nghĩa lịch sử, tạo nền tảng pháp lý vững chắc cho tổ chức, hoạt động của chính quyền địa phương theo mô hình chính quyền địa phương 2 cấp lần đầu tiên được tổ chức ở nước ta.

Trên cơ sở các nguyên tắc phân định thẩm quyền, Luật đã thiết kế lại toàn diện nhiệm vụ và quyền hạn của chính quyền địa phương 2 cấp (cấp tỉnh và cấp xã), bảo đảm phân định rõ, không trùng lắp, chồng chéo về nhiệm vụ, thẩm quyền của từng cấp chính quyền, phù hợp với mô hình quản trị địa phương hiện đại; đồng thời, tạo cơ sở pháp lý để các luật chuyên ngành căn cứ vào các quy định của Luật này để quy định cụ thể nhiệm vụ, quyền hạn của chính quyền địa phương cấp tỉnh, cấp xã trong các lĩnh vực chuyên ngành...

Đặc biệt, Luật quy định trao quyền chủ động cao hơn cho Chủ tịch UBND cấp tỉnh, cho phép trực tiếp chỉ đạo, điều hành giải quyết công việc thuộc thẩm quyền của các cơ quan chuyên môn thuộc cấp mình và cấp xã trong trường hợp cần thiết. Điều này nhằm tránh tình trạng chậm trễ, ách tắc trong xử lý thủ tục hành chính, cải thiện chất lượng phục vụ người dân và doanh nghiệp.

Bên cạnh đó, Luật cũng quy định rõ nguyên tắc “địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm”, qua đó nâng cao tính chủ động, sáng tạo, tự chủ, tự chịu trách nhiệm trong tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương.

Luật Quy định chuyển tiếp đối với các phường thuộc TP Hà Nội, TP Hồ Chí Minh và TP Đà Nẵng thực hiện mô hình chính quyền đô thị (hiện nay chỉ tổ chức UBND, không tổ chức HĐND) sang mô hình tổ chức cấp chính quyền địa phương (có đầy đủ HĐND và UBND) được vận hành thông suốt, hiệu quả kể từ ngày 1/7/2025.

Cũng theo Luật, việc chuyển đổi từ mô hình 3 cấp sang 2 cấp sẽ được triển khai thống nhất từ ngày 1/7/2025, đi kèm với 10 nội dung chuyển tiếp được quy định cụ thể, bao gồm: tổ chức bộ máy, nhân sự, quy trình xử lý hành chính, quy định tạm thời trong khi chờ sửa đổi các luật chuyên ngành... nhằm bảo đảm quá trình chuyển đổi không gián đoạn, không ảnh hưởng đến hoạt động của xã hội.

Đáng chú ý, Luật trao thẩm quyền cho Chính phủ ban hành văn bản phân định lại nhiệm vụ, quyền hạn của chính quyền địa phương khi chưa kịp sửa đổi các văn bản pháp luật liên quan, đồng thời định kỳ báo cáo Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội. Đối với các tình huống phát sinh, đột xuất chưa được quy định, Luật cũng thiết lập cơ chế xử lý linh hoạt, cho phép các cơ quan Trung ương hoặc địa phương có thẩm quyền ban hành hoặc ủy quyền ban hành văn bản để giải quyết kịp thời.

Về Pháp lệnh sửa đổi, bổ sung Điều 10 của Pháp lệnh Dân số

Cũng tại cuộc họp báo, Thứ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Thị Liên Hương đã giới thiệu Pháp lệnh sửa đổi, bổ sung Điều 10 của Pháp lệnh Dân số, được Ủy ban Thường vụ Quốc hội thông qua ngày 3/6/2025 tại phiên họp thứ 46.

Pháp lệnh mới nhấn mạnh quyền và nghĩa vụ của mỗi cặp vợ chồng, cá nhân trong việc quyết định thời điểm, số con, khoảng cách giữa các lần sinh dựa trên các yếu tố sức khỏe, thu nhập, điều kiện sống, học tập, công tác... Việc này nhằm bảo đảm thực hiện kế hoạch hóa gia đình một cách linh hoạt, nhân văn và phù hợp với thực tiễn, đồng thời bảo đảm quyền con người, quyền công dân, bình đẳng giới.

Đáng lưu ý, Pháp lệnh lần này được xây dựng với mục tiêu khắc phục tình trạng chênh lệch mức sinh giữa các vùng miền, hướng tới duy trì vững chắc mức sinh thay thế ở quy mô quốc gia, trong bối cảnh nhiều địa phương đang đối mặt với tình trạng mức sinh thấp kéo dài, ảnh hưởng đến nguồn nhân lực và cơ cấu dân số trong tương lai.

Pháp lệnh cũng nhấn mạnh trách nhiệm của cá nhân trong việc bảo vệ sức khỏe sinh sản, phòng ngừa bệnh lây truyền qua đường tình dục, HIV/AIDS… và thúc đẩy chăm sóc sức khỏe sinh sản toàn diện, phù hợp với cam kết quốc tế và giá trị văn hóa Việt Nam.

Mây Hạ