Thời điểm 'vàng' để TP.HCM phát triển FTZ: 'Đừng để đi nhanh, hóa chậm'

TSKH-KTS Ngô Viết Nam Sơn

* TP.HCM sẽ bỏ lỡ những cơ hội gì nếu không sớm triển khai thành công các FTZ, thưa ông?

- FTZ không đơn thuần là một khu chức năng đặc biệt, mà còn liên quan đến nút thắt quan trọng là mạng lưới kết nối hạ tầng vùng, gắn chặt với các trung tâm kinh tế - tài chính chiến lược. Trước khi sáp nhập địa giới, điều kiện chưa chín muồi; nhưng nay, khi không gian phát triển đã mở rộng, TP.HCM mới không thể chần chừ thêm nữa.

Nếu đi trước, Thành phố có thể đón đầu làn sóng dịch chuyển chuỗi cung ứng toàn cầu, đặc biệt từ dòng vốn và sản xuất đang rời Trung Quốc sang các nước châu Á. Bởi Singapore, Malaysia, Thái Lan, Trung Quốc… đều đã có FTZ, việc chậm chân sẽ để cơ hội rơi vào tay đối thủ.

Với lợi thế dân số trẻ, FTZ còn mở ra hàng trăm nghìn việc làm mới, tạo lực đẩy để nền kinh tế hướng tới tăng trưởng hai con số. Quan trọng hơn, đây là cơ hội để Việt Nam nâng tầm khung pháp lý, tiệm cận chuẩn mực quốc tế và gia tăng sức hút trong hợp tác toàn cầu.

* Theo ông, việc triển khai 4 FTZ cần lưu ý điều gì?

- Sau sáp nhập, bốn FTZ của TP.HCM thực chất là “bài toán cộng” từ các đề xuất cũ của từng địa phương. Nếu hạ tầng kết nối được đầu tư đồng bộ và nguồn lực tài chính đủ mạnh, việc triển khai đồng loạt cả bốn khu sẽ là kịch bản lý tưởng. Nhưng trong bối cảnh ngân sách còn hạn chế, khởi công cùng lúc dễ rơi vào tình cảnh “muốn đi nhanh lại hóa chậm”: Dự án dàn trải, công trường ngổn ngang mà không khu nào hoàn thành. Hơn nữa, khung pháp lý cho FTZ ở Việt Nam hiện vẫn chưa hoàn chỉnh, nên điều hợp lý là tập trung nguồn lực quốc gia và địa phương để làm thật tốt tại TP.HCM, trước khi nghĩ đến nhân rộng.

Kinh nghiệm của Trung Quốc là một minh chứng thuyết phục. Họ bắt đầu với một khu thí điểm ở Thượng Hải, rồi mới lan tỏa ra toàn quốc. Kết quả, 21 FTZ chỉ chiếm chưa tới 0,4% diện tích đất, nhưng lại đóng góp khoảng 18% vốn FDI và khối lượng xuất nhập khẩu cả nước.

Quay lại TP.HCM, ba trong bốn vị trí dự kiến đều có điểm nghẽn: Bàu Bàng và An Bình thiếu kết nối với sân bay Long Thành và cảng biển, Cần Giờ gần cảng nhưng hạ tầng và đô thị còn yếu. Chỉ riêng Cái Mép Hạ hội đủ lợi thế: Gắn trực tiếp với cụm cảng Thị Vải - Cái Mép - Cần Giờ, có quỹ đất rộng, lại nằm cạnh “đô thị sân bay” Long Thành. Tuyến vành đai sẽ chạy thẳng qua cụm cảng này, vừa bảo đảm liên thông logistics, vừa tạo bước đệm để sau này phát triển FTZ Cần Giờ. Không chỉ vậy, hạ tầng đang và sẽ kết nối Cái Mép Hạ thuận tiện với trung tâm tài chính Thủ Thiêm, mở ra sức bật kinh tế - tài chính vượt trội. Đây cũng là cách mà Dubai hay Singapore đã làm: kết hợp FTZ với cảng biển, sân bay và trung tâm tài chính, du lịch để hình thành chuỗi giá trị đa dạng.

Tóm lại, TP.HCM không nên dàn trải nguồn lực. Lựa chọn khôn ngoan nhất là tập trung làm thật tốt Cái Mép Hạ như một dự án mẫu. Khi dự án này thành công, đó sẽ là tiền đề để mở rộng ra ba khu còn lại và xa hơn là các đô thị khác trên cả nước.

* Để tránh việc quy hoạch chỉ nằm trên giấy, việc thiết kế chính sách phải được cụ thể ra sao, khi mà mô hình FTZ vốn đòi hỏi những cơ chế và ưu đãi vô cùng vượt trội?

- Bản chất FTZ là những khu vực được thiết kế với cơ chế và ưu đãi vượt trội, tồn tại như một “vùng đặc quyền” tách biệt. Để làm được điều này, cần có những thay đổi đột phá về thể chế. Trước mắt, Trung ương cần sớm điều chỉnh và bổ sung Nghị quyết 98 dựa trên đề xuất của TP.HCM với các quy định đủ mạnh, tạo khung pháp lý vượt trội để Thành phố hiện thực hóa mô hình FTZ. Về lâu dài, nên tính đến việc ban hành một “đạo luật” riêng cho FTZ. Chẳng hạn, có thể tham khảo Luật Thủ đô, lược bỏ những yếu tố đặc thù dành cho thủ đô, để xây dựng một “luật đô thị đặc biệt” cho TP.HCM. Chỉ khi đó, siêu đô thị này mới có quyền tự chủ cao hơn trong việc thiết kế cơ chế và chính sách riêng cho FTZ.

Cái Mép Hạ là một trong 4 khu được TP.HCM dự kiến triển khai FTZ

Bên cạnh đó, có những việc TP.HCM hoàn toàn có thể bắt tay làm ngay mà không lo vướng mắc thể chế. TP.HCM hiện nay chỉ có SECC ở Phú Mỹ Hưng với diện tích quá nhỏ, không đáp ứng nhu cầu. Trước đây từng có đề xuất xây dựng một trung tâm hội chợ quốc tế tại Thủ Đức, sau đó nâng tầm thành trung tâm triển lãm quốc gia quốc tế với quy mô 30 - 50 ha. Đây chính là thời điểm để hiện thực hóa ý tưởng đó, đặt dự án này vào ngay trong FTZ Cái Mép Hạ.

Một trung tâm triển lãm quốc tế không chỉ là nơi tổ chức hội chợ hay giới thiệu sản phẩm, mà còn là không gian đối thoại, ký kết hợp đồng, xúc tiến thương mại và kết nối với các khu công nghiệp. Nếu được chọn làm một trong những dự án khởi đầu tại Cái Mép Hạ, trung tâm này sẽ đóng vai trò hạt nhân, tạo sức hút cho toàn khu FTZ. Với lợi thế kết nối hạ tầng, chỉ cần đáp xuống sân bay Long Thành, khách quốc tế có thể di chuyển thẳng tới đây, TP.HCM hoàn toàn có thể tổ chức những hội chợ quốc tế quy mô lớn trong vòng một thập kỷ tới. Đây cũng sẽ là “những viên gạch đầu tiên” được đặt xuống trong lúc chờ đợi cơ chế hoàn thiện, giúp tạo nền tảng sớm cho FTZ.

* Nhiều doanh nghiệp quan tâm đến việc làm thế nào để khu vực tư nhân tham gia nhiều hơn vào FTZ, theo ông cơ chế khuyến khích nên như thế nào?

- Một mô hình như FTZ không thể thiếu vắng khu vực tư nhân. Nhìn ra thế giới, FTZ Incheon (Hàn Quốc) thành công nhờ cơ chế hợp tác công - tư, nơi chính quyền và doanh nghiệp cùng tham gia.

Tại Việt Nam, cần tận dụng khung Nghị quyết 98 và 188 để huy động tư nhân tham gia vào hạ tầng kết nối. Nhà nước đóng vai trò “đặt luật chơi”, tạo khung thể chế. Về chính sách, phải thẳng thắn rằng doanh nghiệp nội yếu thế so với khối ngoại, nên cần có sự ưu tiên và hỗ trợ rõ rệt hơn.

Ở khu vực tư nhân, nếu có những nhà đầu tư chiến lược với tiềm lực vốn lớn thì rất tốt. Nhưng nếu không, các doanh nghiệp nên liên kết với nhau để cùng tạo ra một hệ sinh thái FTZ hoàn chỉnh. FTZ không thể chỉ gồm vài công trình riêng lẻ, mà phải có sự gắn kết chặt chẽ giữa các hạng mục trong khu với những khu công nghiệp, cảng biển, sân bay, kho bãi logistics, trung tâm tài chính và cả các đô thị phụ trợ… Chỉ khi tạo được sự liên thông này, FTZ mới vận hành bền vững. Doanh nghiệp vừa tham gia đầu tư hạ tầng, vừa khai thác giá trị gia tăng từ phát triển quỹ đất, bất động sản, qua đó tạo thêm nguồn thu và vốn cho sự mở rộng lâu dài.

* Cảm ơn ông!

Hưng Khánh